Freyr - 01.04.2007, Qupperneq 31

Tafla 6. Fjöldi eigenda að lögbýlum í ábúð.
Ár Einstaklingar Fyrirtæki Sveitarfélög Samtals
2000 5.433 122 61 5.616
2001 5.541 136 61 5.738
2002 5.599 169 57 5.825
2003 5.546 196 55 5.797
2004 5.607 228 51 5.886
2005 5.678 266 50 5.994
2006 5.717 316 43 6.076
í flokknum „annað" eru bú með svín, ali-
fugla og loðdýr en hvorki sauðfé eða kýr.
Niðurstaðan var sú að árið 2000 voru
3.079 lögbýli þar sem framleiðsla búfjár-
afurða, þ.m.t. hrossarækt, var stunduð.
Árið 2006 voru þau 2.693 og hafði því
fækkað um 386 eða 12,5%. Hrossabúum
fjölgaði þó umtalsvert eða um 116, á
meðan lögbýlum með aðra búfjárrækt
fækkaði alls um 502. (Töflur 3-4).
Tafla 7. Fjöldi eigenda að lögbýlum í framleiðslu.
Ár Elnstaklingar Fyrirtaeki Sveitarfélög Heildarfjöldi
2000 4.187 67 42 4.296
2001 4.105 68 44 4.217
2002 4.102 86 38 4.226
2003 3.981 104 36 4.121
2004 3.966 122 31 4.119
2005 3.965 137 28 4.130
2006 3.930 171 25 4.126
Tafla 8. Fjöldi jarða í búfjárframleiðslu
þar sem ábúandi er meðal eigenda.
Ár Fjöldi lögbýla Þar af ábúandi meðal eigenda
2000 3.079 2.340
2001 2.950 2.236
2002 2.881 2.191
2003 2.787 2.108
2004 2.753 2.050
2005 2.724 2.017
2006 2.693 1.977
Tafla 9. Fjöldi jarða í ábúð þar sem
ábúandi er meðal eigenda.
Ár Fjöldi lögbýla í ábúð Ábúandi meðal eigenda Hlutfall
2000 4.284 3.282 76,6%
2001 4.273 3.235 75,7%
2002 4.246 3.217 75,8%
2003 4.205 3.111 74,0%
2004 4.220 2.995 71,0%
2005 4.251 2.967 69,8%
2006 4.257 2.920 68,6%
FJÖLDI EIGENDA AÐ LÖGBÝLUM
Skoðað var hve margir, einstaklingar, lög-
aðilar og sveitarfélög, væru skráðir eig-
endur að lögbýli, einn eða ásamt fleirum.
Árið 2006 áttu 10.085 aðilar hlut í lögbýli
og hafði þeim fjölgað um 1.086 frá árinu
2000. Þar af hafði einstaklingum fjölgað úr
8.660 í 9.484 eða um 9,5%. Þeir skiptast
þannig að 59,3% eru karlar en 40,7%
konur. Lögaðilum hafði fjölgað úr 248 í 544
eða um 119%.
Frá og með árinu 2002 var unnt að
flytja eignir inn í einkahlutafélag án þess
að skattskylda skapaðist vegna söluhagn-
aðar. Eitthvað er um að bændur hafi nýtt
sér þetta, einkum við kynslóðaskipti. Þetta
var þó ekki kannað sérstaklega en kann að
skýra hluta af þeirri fjölgun sem um ræðir á
fjölgun lögaðila meðal eigenda lögbýla.
Sveitarfélögum sem eiga jarðir fækkaði
úr 91 í 67 á tímabili en hafa ber í huga að
sveitarfélögum hefur fækkað verulega á
þessu tímabili vegna sameiningar.
Einnig var eignarhald á lögbýlum í ábúð
og í framleiðslu skoðað og má greina þar
sömu þróun. (Töflur 5-7).
Sala ríkisjarða telst hins vegar með þegar
umfang viðskipta með jarðir er metið.
ÁBÚÐ Á LÖGBÝLUM
Milli 1980 og 1990 fækkaði lögbýlum í
ábúð um 249 eða tæplega 25 á ári. Frá
1990 til 2000 fækkaði lögbýlum í ábúð hins
vegar rösklega tvöfalt meira, um 470 eða
nærri 47 á ári. Enginn vafi er á að skipu-
lagðar aðgerðir við að draga úr framleiðslu
búvara, einkum kindakjöts í upphafi tíunda
áratugarins, eigi drjúgan hlut að máli. Frá
2000 til 2006 fækkaði lögbýlum í ábúð
hins vegar aðeins um 27. Síðan 2003 hefur
lögbýlum í ábúð þó fjölgað um 52. Rétt er
að taka fram að nýskráningum í jarðaskrá
fjölgaði umtalsvert á sama tíma. Fré 1995
til 2000 voru nýskráningar 53 en frá 2001
til 2006 voru þær 139. (Tafla 1).
Frá 2001 til 2006 fækkaði lögbýl-
um í ábúð í öllum landshlutum nema á
Suðurlandi. Á Norðurlandi vestra breytt-
ist fjöldi lögbýla í ábúð einnig lítið. Rétt er
að hafa í huga fyrrnefnda fjölgun lögbýla
vegna nýskráningar. (Tafla 2).
LÖGBÝLI í BÚFJÁRFRAMLEIÐSLU
EFTIR BÚGREINUM.
Til frekari glöggvunar voru lögbýli í búfjár-
framleiðslu flokkuð eftir þvf hvaða búfé
eða búgrein var ráðandi. Framleiðsla sauð-
fjár- og kúabúa var umreiknuð í ærgildi
þannig að eitt ærgildi mjólkur samsvarar
174 lítrum og eitt ærgildi í sauðfé jafngildir
18,2 kg (kjöts) í annaðhvort mjólkur- eða
kindakjötsframleiðslu.
Til blandaðra búa teljast bú með meira en
20% af framleiðslunni (umreiknað í ærgildi)
í annaðhvort kindakjöts- eða mjólkurfram-
leiðslu. Hreint kúabú er þá með 80% eða
meira af framleiðslunni í mjólk og tilsvar-
andi fyrir sauðfjárbú. Önnur bú eru flokk-
uð eftir búfé. Bú með meira en 20 hross
og ekkert annað búfé teljast hrossabú en
TENGSL EIGNARHALDS OG ÁBÚÐAR
Skoðað var hvaða breytingar hafa orðið á
eignarhaldi ábúenda á lögbýlum sem þeir
sitja. Nokkuð hefur dregið úr að ábúandi sé
meðal eigenda, bæði að lögbýlum í fram-
leiðslu og allra lögbýla í ábúð. Hluti af skýr-
ingunni er að stofnuð eru einkahlutafélög
um eignarhald á lögbýlum en ekki var reynt
að rekja hve stór hluti þessarar breytingar
ætti sér þann uppruna. (Töflur 8-9).
ER „JARÐASÖFNUN" RAUNVERULEG?
Eins og fyrr segir er ríkið stærsti einstaki
jarðeigandi landsins. Samkvæmt Jarðaskrá
voru 471 lögbýli í eigu þess árið 2006, þar
af 302 í ábúð. Um 85% aðila sem eiga
lögbýli, einir eða ásamt fleirum, eiga aðeins
í einu lögbýli. Það hlutfall hefur haldist
svipað á tímabilinu sem skoðað var. Um
11% eiga í tveimur lögbýlum og tæp 2%
í þremur lögbýlum. Árið 2000 áttu 0,65%
í fjórum eða fleiri lögbýlum en 0,78% árið
FREYR 2007