Læknablaðið - 01.03.2017, Qupperneq 21

LÆKNAblaðið 2017/103 129
Inngangur
Áhersla á grunnþjónustu heilbrigðiskerfisins er talinn einn af
hornsteinum norrænnar velferðar. Vegna sívaxandi kostnaðar
við heilbrigðiskerfin eru samfélög þjóða í stöðugri leit að leiðum
til að endurskipuleggja og bæta heilbrigðisþjónustu sína.1 Staða
heimilislækninga sem grunnstoðar í heilbrigðiskerfinu er al-
mennt viðurkennd í samfélögum nágrannaþjóða okkar. Samtök
evrópskra heimilislækna staðhæfa að þjónusta heimilislækna sem
fyrsti viðkomustaður sjúklinga geri þá í raun að gæslumönnum
og hliðvörðum (gatekeeper) heilbrigðiskerfa.2 Það eru 40 ár síðan
hugtakið hliðvarsla í heilbrigðiskerfi fór að sjást opinberlega og
þá í tengslum við breytingar á breska heilbrigðiskerfinu í stjórn-
artíð Margaretar Thatcher.3 Síðan þá hefur bilið breikkað mjög
milli þess sem er læknisfræðilega mögulegt að gera og þess sem
Inngangur: Flestir heimilislæknar á Íslandi vinna hjá hinu opinbera
á föstum launum, en í Noregi starfa flestir heimilislæknar sjálfstætt á
einkareknum stofum, þar sem greitt er fyrir skráningu á lækninn og hvert
viðvik. Í Noregi er stuðst við tilvísanakerfi. Markmið rannsóknarinnar var
að kanna upplifun íslenskra heimilislækna sem starfað hafa bæði í Noregi
og á Íslandi, nýta reynslu þeirra og stuðla þannig að umbótum í íslenskri
heilbrigðis- og velferðarþjónustu.
Efniviður og aðferð: Tekin voru hálfstöðluð viðtöl við 16 íslenska heimilis-
lækna starfandi á Íslandi á rannsóknartímanum árin 2009-2010. Frá heim-
komu læknanna frá Noregi voru liðin tvö til tíu ár. Eigindlegri aðferðafræði,
Vancouver-skólanum í fyrirbærafræði, var beitt, þar sem leitast er við að
auka skilning á mannlegum fyrirbærum og reynslu í þeim tilgangi að bæta
þjónustu, meðal annars í heilbrigðiskerfinu.
Niðurstöður: Læknarnir ræddu kosti opinbers reksturs, einkarekins og
blandaðs kerfis. Kostir norska heilbrigðiskerfisins, að mati þátttakenda,
er að þar hafa allir sinn heimilislækni og þannig næst góð yfirsýn yfir
heilsuvanda fólks. Í Noregi er heimilislæknirinn hliðvörður fyrir sérhæfða
læknisþjónustu og góð upplýsingagjöf er á milli þjónustustiga sem hindrar
tvíverknað. Meiri skilvirkni var í læknaþjónustunni í Noregi að mati lækn-
anna. Það sem einkennir íslenska heilbrigðiskerfið utan sjúkrahúsa er
mikið streymi sjúklinga til sérgreinalækna án tilvísana frá heimilislæknum.
Áberandi er álag á vaktþjónustu utan dagvinnutíma. Þá er miðlægri skrán-
ingu sjúklinga í heilsugæslu á Íslandi ábótavant og sjúkrarskrárkerfið
lakara.
Ályktun: Það er samdóma álit viðmælenda að betur sé búið að heimilis-
lækningum í Noregi en á Íslandi og heilbrigðisþjónustan skilvirkari. Þeir
telja einnig að til að auka áhuga læknanema og nýliðun í heimilislækning-
um á Íslandi sé brýnt að bjóða upp á gott starfsumhverfi. Þegar gerðar
eru breytingar á íslenska heilbrigðiskerfinu er mikilvægt að líta til reynslu
nágrannaþjóða þar sem vel hefur tekist til við skipulag þjónustunnar að
mati fagaðila.
Á G R I P
er raunhæft vegna kostnaðar. Síðustu ár hefur umræðan um stýri-
kerfi í heilbrigðisþjónustu verið hávær í Bandaríkjunum þar sem
svo kölluð heilsugæslufélög (Health Maintenance Organizations) hafa
í vaxandi mæli farið að setja læknum skýrari reglur um vinnulag
og notkun á sérhæfðari heilbrigðisþjónustu.4 Þar sem tilvísanakerfi
er við lýði er fólk að öllu jöfnu skráð á lista hjá einum lækni eða
á læknastöð. Hugmyndafræðin bak við þetta fyrirkomulag er því
að tryggja samfellu í þjónustu læknis við sjúkling og auka skil-
virkni með því að fækka dýrum og oft ómarkvissum ferðum til
sérgreinalækna. Aukin áhersla á tilvísanakerfi hefur grundvall-
ast á rannsóknum sem hafa leitt í ljós meiri jöfnuð þjónustuþega,
minni kostnað samfélagsins, ánægðari sjúklinga og betra heilsufar
hjá þeim þjóðum sem nota slík kerfi.5-11 Starfield12 hefur flokkað
heilbrigðiskerfi á Vesturlöndum eftir umfangi þjónustu heimilis-
lækna. Tók flokkunin mið af því hversu stór hluti fólks fer til heim-
ilislækna með vandamál sín, hversu víðtæk þjónustan er sem fólki
er veitt, auk mats á samfellu og miðlægrar stöðu þjónustunnar í
nærsamfélaginu. Í niðurstöðum Starfield kemur fram að heimil-
islækningar með virku tilvísanakerfi, eins og þær eru stundaðar
í Bretlandi, Danmörku og Hollandi, leiða til mestrar skilvirkni. Í
þeim löndum þar sem hliðvarsla með tilvísanakerfi er ekki til stað-
ar eru mörk óljósari milli starfsemi heimilis- og sérgreinalækna
Heimilislækningar á Íslandi og í Noregi:
Reynsla lækna af ólíku fyrirkomulagi
heilbrigðisþjónustu í löndunum tveimur
Héðinn Sigurðsson1,4 læknir, Sunna Gestsdóttir2 faraldsfræðingur, Kristján G. Guðmundsson3 læknir,
Sigríður Halldórsdóttir4 hjúkrunarfræðingur
R A N N S Ó K N
1Heilsugæslunni Glæsibæ, 2menntavísindasviði Háskóla Íslands, 3Reykjalundi,
4heilbrigðisvísindasviði Háskólans á Akureyri.
Fyrirspurnum svarar Héðinn Sigurðsson hedinn.sigurdsson@heilsugaeslan.is
https://doi.org/10.17992/lbl.2017.03.127
Greinin barst blaðinu 17. ágúst 2016, samþykkt til birtingar 15. febrúar 2017.