Fréttatíminn - 11.03.2017, Qupperneq 38

Gauti Skúlason
gauti@frettatiminn.is
Undir lok síðasta árs gaf Alþjóðaefnhagsráðið út hina árlegu Kynjabils-skýrslu. Í skýrslunni er árangur 114 landa í
jafnréttismálum mældur. Sjöunda
árið í röð mæla höfundar skýrsl-
unnar árangur Íslands í jafnréttis-
málum þann besta í heimi. En
þrátt fyrir þennan góða árangur
í jafnréttismálum þá mælir fjöldi
launakannana og rannsókna, sem
framkvæmdar hafa verið á liðnum
árum af stjórnvöldum og aðilum
vinnumarkaðarins, að karlar og
konur njóta ekki sömu launa fyrir
sambærileg og jafn verðmæt störf.
Samkvæmt þessum rannsókn-
um er kynbundinn launamunur
því staðreynd á Íslandi þótt um-
deilanlegt sé hversu mikill hann
sé. Upp á síðkastið hefur mikið
verið deilt um hvaða breytur geta
haft áhrif á það hvernig kynbund-
inn launamunur er reiknaður og
hversu mörg prósent hann er. Sóst
hefur verið eftir því að finna hina
einu „réttu“ prósentutölu en í frétt
inn á vef velferðarráðuneytisins
segir að slíkt sé þó að mörgu leyti
óraunhæft sökum þess hversu
margir óvissuþættir séu til staðar
þegar kemur að því að reikna út
kynbundinn launamun. Í sömu
frétt er jafnframt sagt að frekar
ætti að beina kastljósinu að þeim
þáttum sem skýra kynbundinn
launamun.
Ástæður fyrir kynbundnum
launamun eru sagðar ýmsar.
Samkvæmt nokkrum íslenskum
og norrænum rannsóknum er ein
helsta ástæðan fyrir kynbundnum
launamun kynskiptur vinnumark-
aður. Í stéttum þar sem konur
eru í meirihluta fást oftar en ekki
lélegri laun en í stéttum þar sem
karlar eru í meirihluta. Þá getur
önnur ástæða verið sú að karlar
séu líklegri til þess að klífa hærra
upp valdastigann innan fyrirtækja
en konur. Í könnun sem Kjarninn
gerði fyrr á þessu ári kom í ljós
að einungis sex af 50 stærstu
fyrirtækjum landsins er stýrt af
konum. Í skýrslu frá árinu 2015 á
vegum Hagstofu Íslands segir að
ein ástæðan fyrir kynbundnum
launamun sé sú konur séu líklegri
til að taka fyrsta launatilboði sem
atvinnurekandi býður þeim en
karlar geri frekar gagntilboð sem
felur í sér hærri laun.
Ljóst er að margar rannsókn-
ir og kannanir hafa verið gerð-
ar á kynbundnum launamun á
síðustu árum. Þó eru það ekki
einu aðgerðirnar sem ráðist hefur
verið í innan þessa málaflokks.
Árið 2012 var Jafnlaunastaðallinn
ÍST 85:2012 kynntur til sögunnar
en Jafnlaunastaðallinn er afurð
samstarfs stjórnvalda og aðila
vinnumarkaðarins. Jafnlaunastaðl-
inum er ætlað að gera atvinnu-
rekendum auðvelt fyrir að taka
upp og viðhalda launajafnrétti á
vinnustöðum sínum. Jafnlauna-
staðallinn er í umsjón Staðlaráðs
Íslands og öll fyrirtæki sem telja
sig uppfylla skilyrði staðalsins geta
tekið hann upp. Fyrirtæki geta
sjálf athugað hvort þau uppfylli
kröfur staðalsins eða fengið fag-
gilda vottunaraðila til þess að gera
slíkt en við það hafa stjórnvöld og
aðilar vinnumarkaðarins ákveðið
að leggja fyrirtækjum lið. Und-
ir lok ársins 2013 hófst tilrauna-
verkefni á vegum stjórnvalda og
aðila vinnumarkaðarins þar sem
fyrirtæki fá aðstoð við innleiðingu
á Jafnlaunastaðlinum svo þau geti
fengið faggilda jafnlaunavottun.
Ein af afurðum tilraunverkefnis-
ins er kynningarnámskeið sem
Fræðslusetrið Starfsmennt býður
fyrirtækjum reglulega upp á. Á
námskeiðinu er farið yfir ferlið við
innleiðingu á Jafnlaunastaðlinum
frá a til ö.
Staðan í þessum málaflokki
kemur þó ef til vill til með að taka
stakkaskiptum á næstunni en inn-
an hans eru fyrirhugaðar miklar
breytingar. Þorsteinn Víglundsson
félags- og jafnréttismálaráðherra
mun, fyrir hönd ríkisstjórnarinn-
ar, leggja fram frumvarp á Alþingi
í vor sem skyldar fyrirtæki sem
hafa fleiri en 25 starfsmenn að
taka upp jafnlaunavottun. Þó svo
að frumvarpið hafi ekki enn litið
dagsins ljós er það þegar orðið
umdeilt. Umræðunni um launa-
jafnrétti og kynbundinn launamun
er því hvergi nærri lokið og eflaust
á eftir að fara meira fyrir henni á
næstu vikum og mánuðum.
Kynbundinn launamunur staðreynd
samkvæmt rannsóknum
Ísland stendur framarlega miðað við önnur
lönd þegar kemur að jafnréttismálum en sam-
kvæmt rannsóknum á vegum stjórnvalda og
aðila vinnumarkaðarins ríkir ekki launajafnrétti
hér á landi. Ástæðurnar fyrir kynbundnum
launamun geta verið ýmsar. Stjórnvöld og að-
ilar vinnumarkaðarins hafa ráðist í aðgerðir til
þess að stemma stigu við kynbundnum launa-
mun á seinustu árum. Á döfinni eru miklar
breytingar sem snúa að málaflokknum vegna
frumvarps sem stjórnvöld hyggjast leggja
fram á Alþingi í vor.
Jafnlaunamerkið
Þeir vinnustaðir sem hljóta fag-
gilda jafnlaunavottun á Jafn-
launastaðlinum ÍST 85:2012,
frá viðurkenndri vottunarstofu,
fá að launum Jafnlaunamerk-
ið. Sæþór Arnar Ásmundsson
hannaði merkið. Í merkinu má sjá
skífurit, stimpil, rúnir og andlit
tveggja ólíkra einstaklinga sem
eru brosandi. Merkið er í laginu
eins og mynt og gefur þannig til
kynna að einstaklingarnir tveir
sem sjást séu metnir jafnt að
verðleikum.
Heimild: Velferðaráðuneytið
Í skýrslu sem kom út árið 2015 og Sævar Snævarr hagfræðingur skrifar
er kynbundinn launamunur á árunum 2008 til 2013 skoðaður. Í rann-
sókn sinni tók Sævar Snævarr tillit til hvaða áhrif einstaka þættir höfðu
á laun. Þá er átt við þætti eins og kyn, aldur, menntun, starfsaldur og
atvinnu- og starfsgrein. Í niðurstöðum Sævars Snævarrs segir að kyn-
bundinn launamunur hafi minnkað samfellt á rannsóknartímabilinu.
%
P
ró
se
nt
a
2008 2009 2010 2011 2012 2013
7,8%
7,8%
7,8%
7,8%
7,8% 7,8%
Kynbundinn launamunur
Heimild: Velferðarráðuneytið
2 LAUGARDAGUR 11. MARS 2017LAUNAJAFNRÉTTI