Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.10.2017, Blaðsíða 16

Jóhann Eyfells fæddist álengsta degi ársins, 21. júní1923, og hefur gert lítinngreinarmun á degi og nóttu
síðan. Orðinn 94 ára gamall er
hann ennþá vakinn og sofinn yfir
köllun sinni, listinni, og finnst hann
ennþá eiga verk að vinna. Þegar ég
spyr Jóhann Bjarna Kolbeinsson
fréttamann, sem tengist Jóhanni
fjölskylduböndum og heitir í höfuðið
á honum, hvenær dagsins sé best að
slá á þráðinn til gamla mannsins
vestur í Texas fæ ég eftirfarandi
svar: „Það er hægt að ná í hann nán-
ast hvenær sem er. Hann er oft að
vinna um miðja nótt. Ef hann svarar
ekki, þá er hann úti að vinna.“
Það er magnað að fylgjast með Jó-
hanni í nýrri heimildarmynd, Jó-
hann Eyfells: A Force in Nature,
sem verður Íslandsfrumsýnd í sal 1 í
Háskólabíói á RIFF á morgun,
sunnudag, kl. 14.30. Hann býr einn á
stórum búgarði í Texas og stikar
stórum skrefum í moldugum jakka-
fötunum um landareignina sem er
óðum að fyllast af risastórum högg-
myndum eftir hann sjálfan. Á milli
þess sem hann heggur, smíðar, log-
sýður og spjallar við steina, vippar
Jóhann sér upp í forláta Bobcat-vél,
sem muna má sinn fífil fegri. Það fer
ekkert á milli mála að maðurinn
hugsar stórt og framkvæmir stórt.
Annars er Jóhann ekki að sækjast
eftir klappi á bakið, eins og fram
kemur í myndinni, ekkert frekar en
fuglinn fljúgandi. „Á að mæra fugl-
inn fyrir það eitt að geta flogið?
Þetta er bara mitt eðli.“
Enginn má sköpum renna
Sumir menn eru þeirrar gerðar, að
þeir verða stærri en lífið sjálft. Auð-
velt er að ímynda sér að Jóhann Ey-
fells sé einn af þeim. Maðurinn heitir
nú einu sinni í höfuðið á sjálfum
Eyjafjöllum og kveðst geta gosið á
hverri stundu eins og nafni hans,
jökullinn. Hann hélt ungur til náms í
Bandaríkjunum og það skyldi vera
hagnýtt, krafðist móðir hans, sem
reyndi markvisst að halda lista-
manninum í syni sínum niðri. Jó-
hann valdi arkitektúr enda komst
það nám næst listnáminu sem hann
þráði að leggja stund á sjálfur. En
enginn má sköpum renna og eftir að
hafa teiknað eitt hús, sem stendur
við Selvogsgrunn í Reykjavík, sneri
Jóhann sér alfarið að listinni. Nældi
sér í gráðu og bjó lengst af og starf-
aði í Orlando, bæði sem prófessor í
myndlist við háskóla borgarinnar og
sem myndhöggvari. Eftir að eigin-
kona hans, Kristín Eyfells, sem líka
var myndlistarmaður, lést árið 2002
settist Jóhann að í Texas. Þá var
hann orðinn aðþrengdur og þurfti
meira pláss fyrir listsköpun sína.
Það er freistandi að lýsa Jóhanni
sem víkingi og eflaust gera ein-
hverjir það vestra en satt best að
segja minnir hann meira á aldinn og
djúpspakan índíánahöfðingja, þar
sem heimspekin rennur upp úr hon-
um í myndinni. Höfundur hennar er
Texasbúinn Hayden de M. Yates
sem heillaðist af Jóhanni og fylgdi
honum eftir árum saman, auk þess
að ræða við nokkra samferðarmenn
hans. Þess má geta að Yates verður
viðstaddur frumsýninguna og að
sýningu lokinni verður hægt að
spyrja hann spjörunum úr.
Í myndinni talar Jóhann ensku en
þegar ég næ tali af honum í síma í
vikunni bregður hann gömlu góðu ís-
lenskunni fyrir sig og það er ekki að
heyra að maðurinn hafi búið áratug-
um saman í Bandaríkjunum. Ekki
vottar fyrir hreim; ég gæti allt eins
verið að tala við mann á Hornafirði
eða í Búðardal.
Nokkurs konar gimsteinn
„Ertu að hringja út af Vörðunni?“
spyr Jóhann strax og heldur áfram
áður en ég kemst að. „Hún er nokk-
urs konar gimsteinn og tákn fyrir
hina stórfenglegu íslensku náttúru.
Sjálfur lít ég bara á mig sem milli-
stykki. Það er ósýnilegt afl sem stýrir
mér í listinni. Hugsanlega verður það
afl að vísindagrein í framtíðinni.
Varðan er ósvikin og var gerð af
miklum hita frá minni hálfu; tók inn í
sig alla þá þekkingu og skynsemi sem
ég hafði til að bera í þá daga. Hún
hefur að mínu mati náð því stigi að
hægt sé að kalla hana meistaraverk.“
Fyrir þá sem ekki vita er Varðan
höggmynd eftir Jóhann sem staðið
hefur á strandstígnum við Sæbraut-
ina í Reykjavík frá árinu 2010.
Því næst vendir Jóhann kvæði
sínu í kross, í orðsins fyllstu merk-
ingu.
„Þekkirðu vísuna Nú er úti veður
vott?“
– Já.
„Ég er búinn að breyta henni.
Núna er hún svona:
Nú er úti veður vott,
verður allt að núlli,
ekki fær hann Grímur gott
að gramsa í þessu dúlli.
Er þetta ekki ágæt vísa?“
Heldur betur.
„Ég tel verkið mitt fjalla um þetta
ferli en í vísindalegu tilliti erum við á
leið að verða að engu – núlli.“
Hægt að mæla list?
Það mat kveðst hann byggja á 94 ára
reynslu og spyr óvænt: „Sástu
myndina The Imitation Game?“
– Já, ég gerði það.
„Við erum í Imitation Game
[hermileik]. Það er dúllið sem ég er
að tala um. Dúllið er það besta sem
frumvaldið getur komið á framfæri
í efniskenndum skilningi. Á þessari
öld verður hins vegar hægt að mæla
margvíslegt óefniskennt með nýj-
um tækjum. Vonandi verða lista-
verk jafnvel í þeim flokki. Það er
auðvelt að mæla falskar nótur og
annað slíkt en erfiðara hefur reynst
að mæla veraldleg form, ekki síst
þegar þau hafa horfið af verald-
legum vettvangi. Þessari öld er ætl-
að að slást við þennan óefniskennda
raunveruleika. Sá slagur hófst
reyndar þegar John Bardeen, Leon
Neil Cooper og John Robert
Schrieffer fengu nóbelsverðlaunin í
eðlisfræði árið 1972. Þeir fundu út
einhvern raunveruleika sem var
óendanlegur og hafði enga mót-
stöðu. Það er okkar tegund af eilífð
en eins og við þekkjum er ekki hægt
að afneita eilífðinni enda þótt hún
hafi engar þekkjanlegar und-
irstöður, nema þá helst þögn, kyrrð
og myrkur. Um þetta fjallar verkið
mitt í kirkjugarðinum í Reykholti,
Triarchy II.“
Jóhann vinnur að list sinni á
hverjum einasta degi og kveðst
ennþá vera með allskonar nýjungar
sem enginn skilur. „Auðvitað kemur
að því að maður dofni upp en ég er
ennþá að vinna að mínum bestu
verkum. Þú varst stálheppinn að ég
var ekki farinn út að vinna þegar þú
hringdir,“ segir Jóhann en símtalið
fór fram milli klukkan 8 og 9 að stað-
artíma í Texas. „Engu verki er
nokkurn tíma lokið og við öðlumst
aldrei fullkomna þekkingu á nokkr-
um hlut. Sagði ekki Schopenhauer:
Þegar maður nálgast fullkomnun
hverfur viljinn!“
Verðlagsstjóri á
Vestfjörðum
Eins og getið var um hér að framan
var ekki sjálfgefið að Jóhann helgaði
líf sitt listinni. „Ég átti að verða að-
stoðargjaldkeri hjá Ísafold og móðir
mín hafði líka mikið fyrir því að út-
vega mér starf sem verðlagsstjóri á
Vestfjörðum en það var ekki nokkur
leið að gera mig að embættismanni.
Samt er ég ennþá að berjast við
Hann átti að verða verðlagsstjóri á Vestfjörðum en
endaði sem myndhöggvari í Bandaríkjunum.
Engan bilbug er á Jóhanni Eyfells að finna, þrátt
fyrir að vera orðinn 94 ára vinnur hann að list
sinni á degi hverjum á búgarði sínum í Texas. Það
eina sem hefur breyst er að hann er hættur að gera
langtímaplön. Ný heimildarmynd um Jóhann
verður Íslandsfrumsýnd á RIFF um helgina.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Varðan, verk Jóhanns við Sæbrautina í Reykjavík.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson Jóhann og eiginkona hans, Kristín heitin Eyfells.
Það var hans mesta gæfa að hitta hana.
Þegar maður
nálgast
fullkomnun
hverfur viljinn!
VIÐTAL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.10. 2017