Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.10.2017, Blaðsíða 31

konar helgirit. Þeim, sem hafa lagt á sig að lesa rit-
ið spjaldanna á milli í rannsóknarskyni, ber flestum
saman um að það hafi verið ólæsilegt, leiðigjarnt og
ruglingslegt. En það breyti ekki því, að í raun hafi
áformum illskunnar, veganesti nasismans, verið lýst
þar og boðuð, en ekki falin.
Yfirlýsingar kanslarans
Angela Merkel hefur rætt það opinberlega að
stuðningsflokkar hennar hafi misst um milljón kjós-
endur til AfD. Kanslarinn hefur sagt að hún stefni
ótrauð að því að ná þessum stuðningsmönnum til
baka í næstu kosningum. Hvernig? Með því að
breyta um stefnumörkun og áherslur.
Dettur einhverjum í hug að kanslarinn, sem al-
mennt er talin í hópi vandaðri stjórnmálamanna nú-
tímans, vilji fá til baka fólk sem fallið hefur fyrir
nasískum sjónarmiðum AfD eða sé hallt undir þau?
Að sjálfsögðu ekki.
Það er sennilega rétt mat hjá Angelu Merkel að
með því að breyta um stefnu og gera meiri mun á
stefnu kristilegra og kratanna en verið hefur upp á
síðkastið og með því að hallast að varfærnari stefnu
í innflytjendamálum án þess þó að skella neinum
hurðum í lás og með því að heimila umræður í sín-
um flokki um það, á hvaða vegferð Evrópa sé, gæti
hún komið AfD með lagni út úr ríkisþinginu í Berl-
ín.
Sú staðreynd, að svo smávægileg breyting á
stefnu og útfærslu gæti dugað til, sýnir hversu
hæpið er að stimpla þennan flokk sem hægriöfga-
flokk, rasista, svo ekki sé talað um sem einhvers
konar lögborinn arftaka flokks Adolfs Hitlers!
Félli hann í kramið hér?
Flokkur á borð við AfD myndi sennilega slá fáar
keilur á Íslandi. Fáir trúa því í alvöru lengur að það
sé hjálpræði í því að ganga í ESB og taka upp evru.
Þeir eru sennilega fleiri sem telja að í innflytjenda-
málum sé verið að taka fyrstu skref út í fen sem
verður ekki auðvelt að ná sér upp úr.
Hér á landi þarf þó ekki stofnun nýrra flokka
vegna þessa. Það myndi nægja að alvöru flokkar
uppfylltu þá lágmarkskröfu að gefa réttar upplýs-
ingar um málaflokkinn.
Liggja þarf fyrir hvernig þegar er komið, í hvað
stefni að óbreyttu og hvort samkomulag sé um að
fara blindandi eftir núverandi braut eða hvort
nauðsynlegt sé að sýna meiri varfærni.
Sé það svo, að einhverjir raunverulegir „rasistar“
séu að hafa sig í frammi annars staðar en á bólu-
gröfnum völlum netumræðunnar, þá er ekkert að
því að halda slíkum fjarri málefnalegri skoðun á
málinu.
Hin aðferðin, sú að skipta fólki í gott eða vont,
gengur ekki. Og enn síður sú, að fullyrða án athug-
unar að hér á landi sé óhugsandi að menn endi í
sambærilegum vandræðum og Danir, Svíar og
Norðmenn eru þegar komnir í.
Þetta eru þjóðirnar sem „við berum okkur saman
við“ þegar fullyrt er að allt sé hér lakara en í heim-
inum öllum, vegna þess að nefna má að þessar
þrjár þjóðir séu í einhverjum efnum útgjaldaglaðari
en við. Það gleymist iðulega að því fer fjarri að það
sé endilega til eftirbreytni.
Í Bandaríkjunum trúa margir stjórnmálamenn
því, að allur heimurinn öfundi þá af næstum öllu
sem þar er að finna. Þar þiggur rúmur þriðjungur
þjóðarinnar matarmiða af yfirvöldum. Hér yrði það
talið niðurlægjandi að fólki væri ekki treyst fyrir
félagslegri hjálp nema með slíkum miðum sem eiga
að tryggja að hjálpinni sé ekki eytt í annað.
Í áratugi hefur verið spurt hér á landi hvort ein-
hver geti lifað af þeim launum sem hinir lægst
launuðu hafa það og það sinnið. Hvarvetna í veröld-
inni er erfitt, illt eða óbærilegt að lifa af þeim laun-
um sem lökust eru. En af ýmsum ástæðum er það
auðveldara í norrænum samfélögum en víðast ann-
ars staðar í heiminum. Mikilvægast er að til séu,
eins og hér, viðbótarúrræði og margvísleg öryggis-
atriði í félagslegum og heilbrigðislegum þáttum,
sem séu aðgengileg öllum, án þess að fjárhagsgeta
hamli.
Í ríkasta landi Evrópu, Þýskalandi, eru meðallaun
um 2.200 evrur á mánuði eða um 275.000 kr. og fast
að 40% launþega eru með um 1.400 evrur eða
minna í mánaðarlaun eða um 175.000 kr. Lág-
markslaun á klukkutíma voru hækkuð úr 8,50 evr-
um (1.061 króna) í 8,84 evrur (1.104 kr) um síðsustu
áramót. Heimilt er að greiða þeim sem hefur verið
6 mánuði eða lengur atvinnulaus minna en lág-
markslaun um hríð.
Í alls konar umræðuþáttum er látið eins og allt
sem að launum lýtur sé í betra fari annars staðar
en hér gerist. Það er víðs fjarri. Því er iðulega
gleymt að atvinnuleysi er nánast ekkert hér á landi.
ESB-löndin myndu þakka hátt og lengi fyrir slíka
stöðu.
Hvergi í hinum vestræna heimi hefur kaupmáttur
aukist jafn mikið síðustu árin og gerst hefur hér á
landi. Bersýnilegt er að ýmsum þykir ólíklegt að
slíkt sé sjálfbært til lengdar. Því þarf að halda vel
á.
Sér einhver fyrir, hvað verða kann?
Kannanir vegna komandi kosninga eru sjálfsagt
ekki enn marktækar um úrslit þeirra, þótt aðeins
sé réttur mánuður í þær. Þar skiptir miklu hversu
skringilega var til þeirra stofnað og hve mikil upp-
lausn er í stjórnmálunum.
Nýlega var minnt á að kannanir hefðu fyrir ári
vanmælt Sjálfstæðisflokkinn en ofmælt Pírata. Það
er ekki endilega rétt. Viku fyrir síðustu kosningar
boðaði Birgitta Jónsdóttir, skipherra Pírata, óvænt
til myndunar vinstri stjórnar á veitingahúsinu
Lækjarbrekku. Þetta framtak skipherrans varð til
þess að nægjanlega margir áttuðu sig á lokametr-
unum og Sjálfstæðisflokkur hækkaði verulega og
Píratar lækkuðu. Ekkert bendir til að mælingar
fram til þessa atburðar hafi verið rangar.
Smá lærdómur dreginn?
Kannanir sýna nú að Björt framtíð og Viðreisn,
smáflokkarnir tveir sem hlupu út úr stjórninni eftir
miðnætti einn daginn, hafa ekki grætt á því.
Þegar djarfaði fyrir degi nýjum áttuðu menn sig
á að brotthlaupið var í besta falli á misskilningi
byggt. Síðar var svo upplýst að Proppé flokks-
leiðtogi hafði rætt við forsætisráðherra þennan
sama dag og ekki minnst á það, að þeim í BF þætti
kominn upp alvarlegur trúnaðarbrestur! Það var
ekki fyrr en undir miðnætti sem flokkurinn kom
sér upp kenningu um það.
Nú segja þeir í Viðreisn að á daginn hafi komið
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi ætlað sér að sprengja
ríkisstjórnina sjálfur með því að fella fjárlaga-
frumvarpið. Ekki er fótur fyrir því. Reynt er að
snúa út úr því, að ýmsir þingmenn lýstu yfir and-
stöðu við tiltekna þætti fjárlagafrumvarpsins og
sögðust vilja knýja fram breytingar á þeim. Það var
fagnaðarefni. Það er alsiða að breytingar séu gerð-
ar á fjárlagafrumvarpi í meðferð þingsins. Skárra
væri það nú, ef það væri bannað. Þá fyrst væri of-
ríki framkvæmdavaldsins gagnvart þinginu orðið
ólíðandi.
Aðeins þeir, sem aldrei hafa setið á þingi, svo
ekki sé talað um í ríkisstjórn, gætu haldið svona
firru fram.
Auka áhrif
Flokkur fólksins er nánast nýr flokkur sem Inga
Sæland hefur leitt af krafti, svo eftir hefur verið
tekið. Þótt sjálfsagt sé að hafa fyrirvara á könn-
unum, einkum snemma í ferlinu, eru nú vísbend-
ingar um vaxandi vantrú á reynslulausum smá-
flokkum. Það virðist vera að draga úr möguleikum
þessa flokks, sem annarra slíkra.
Könnun MMR sýndi Sigmund Davíð með töluvert
forskot á sinn gamla flokk, en könnun Félagsvís-
indastofnunar fyrir Morgunblaðið dregur upp önd-
verða mynd. Segja má að báðar þessar kannanir
geti gengið upp, ef svo vildi til að Miðflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn hefðu lent á jöðrum
skekkjumarka í báðum könnunum.
Ætla má að kannanir verði orðnar marktækari
eftir svo sem viku en nú er, enda þá ljóst hvernig
tókst að manna forystusæti í öllum kjördæmum.
En þótt of fljótt sé að spá af öryggi um niður-
stöður má vona að meiri festa verði í stjórnmálum
hér þegar fram í sækir en verið hefur síðustu árin.
Níu ára afmæli
Í gær, 29. september, voru níu ár frá því að ís-
lenska ríkið bauðst til að taka yfir fyrsta bankann
sem féll, með tilteknum skilyrðum. Leiðtogi eig-
endahópsins dró að svara á meðan reynt var að
knýja fram hagfelldari skilyrði. Sá dráttur varð til
þess að björgunartilraunin varð úr sögunni. Trú-
verðugleikinn fauk og engum banka varð bjargað.
Ekki er þó hægt að fullyrða að nokkur vegur hafi
verið að bjarga einu eða neinu, eins og um banka-
kerfið hafði verið gengið, en kom ekki í ljós fyrr en
misserum eftir að það féll og er varla enn að fullu
komið í ljós. Miklar upplýsingar liggja fyrir um alla
þessa atburðrás og þess vegna gæti umræðan verið
mun nær raunveruleikanum en henni hefur verið
haldið á. En héðan af munu aðeins sérstakir áhuga-
menn sökkva sér niður í þau mál. Ruglandi umræð-
unnar verður því lengi að rjátlast af. Við því er
ekkert að segja. Það er ekki hægt að gera kröfu um
það að allur almenningur taki að grufla í málinu,
þótt margur gæti grætt á því. Það er sennilega best
að hin afvegaleidda umræða fjari út.
Jafnvel þeir, sem var trúað fyrir því að taka ein-
göngu málefnalega á atburðarásinni og áttu að hafa
burði til þess, risu ekki undir þeim mikla þrýstingi
sem beitt var. Kannski var það mannlegt, en það
var ekki stórmannlegt og ekki heppilegt. Þjóðinni
bar að fá greinargóða og glögga sýn á málið. Það
var það sem hún þurfti.
Á tíu ára afmæli þessara atburða næsta haust
munu margir láta gamminn geisa. Og hæst munu
þeir hafa sem fram að þessu hafa mest gert til að
skaða rétta lýsingu á atburðum.
En í framhaldinu mun sagan ein væntanlega fá að
kjamsa á málinu.
Verði henni að góðu.
1.10. 2017 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31