Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.01.2018, Blaðsíða 4

„Maður heyrir oft eldra fólk
tala um „harða veturinn“,
sem svo var kallaður, vet-
urinn 1881 þegar frosthörkur
voru hér afskaplegar, hafísinn
lá landfastur langt fram á vor
og höfnina lagði svo að hún
hélt ríðandi mönnum. Með
undrun höfum við yngri
mennirnir hlustað á sögur
gamla fólksins, því við höfum
eigi átt að venjast svo mikl-
um harðindum á vetrum hér
á Suðurlandi. Hér hefir verið
meira um rigningar og blíð-
viðri á vetrum, en hörkur. En
hvað var „harði veturinn“ á
við þær hörkur, sem nú fjötra
landið? Haustið og veturinn
sem nú standa yfir, hafa verið
svo miklu grimmari en vet-
urinn 1881, að því verður
tæplega jafnað saman.“
Mbl. 15. janúar 1918.
Harðari en
sá harði
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.1. 2018
Þegar frostið beit í bein og ból
Því miður fór það svo, semmargir höfðu óttast, að haf-ísinn mundi eigi láta standa á
sér með að reka að landi í norðan-
storminum í fyrradag. Hann hefir
verið á sveimi skamt undan landi
síðustu vikurnar, beðið byrjar suður
á firðina, sem nú eru sem óðast að
fyllast af ísbjörgum.“
Með þessum orðum hófst frétt á
forsíðu Morgunblaðsins þriðjudag-
inn 8. janúar 1918 en brunagaddur
var þá skollinn á vítt og breitt um
landið. Í hönd fór tíð sem hvert
mannsbarn á Íslandi, sem komið er
til vits og ára, hefur heyrt getið og
iðulega er nefnd „frostaveturinn
mikli“. Skip var þegar ísteppt á
Siglufirði og mikill ís kominn inn á
Húnaflóa og horfur þar hinar
verstu.
Næstu daga flutti blaðið fréttir af
ákafafrosti, stormi og íshroða. Tíð-
indin voru „oss símuð“. Á sama tíma
sýndi Nýja bíó dramatískan sjónleik
í sex þáttum, John Storm. Það var
sumsé napurt innandyra sem utan.
Ís hélt áfram að leggja og 14. janúar
sagði Morgunblaðið öll líkindi til
þess að Norðurland yrði einangrað
bráðlega „enda efasamt að nokkurt
skip komist norður fyrir Langanes
núna“.
Bjarndýr gengu á land
Í sama blaði var frétt um það að
bjarndýr væru byrjuð að ganga á
land í Núpasveit nyrðra sem var fá-
títt svo snemma vetrar. Þótti það
benda til þess að hafþök af ís væru
úti fyrir enda hefðust bjarndýr ekki
við á sundurlausum ís. Þetta var
raunar ekkert einsdæmi og rifjað
var upp að harða veturinn 1881
hefðu bjarndýr gengið þráfaldlega á
land og jafnvel í hópum. Spókuðu sig
svo í hlaðinu hjá bændum.
Er leið á janúar 1918 greindi
Morgunblaðið frá því að menn væru
byrjaðir að fella hina óboðnu gesti,
svo sem á Sléttu, Skagaströnd og í
Núpskötlu og Skagafirði.
17. janúar var hafísinn orðinn ein
samfelld hella frá Hornbjargi og
austur fyrir Langanes.
Enda þótt frost- og ísfréttir væru
áberandi í Morgunblaðinu þennan
mánuð fyrir hundrað árum var sitt-
hvað fleira í blaðinu. Í einu tölu-
blaðinu spyr bóndasonur nokkur til
dæmis föður sinn: „Hvað er ítur-
hyggjumaður?“ Bóndi átti ekki gott
með að svara því en gerði þó tilraun.
Um að gera fyrir lesendur ársins
2018 að spreyta sig á því líka!
Beint tjón orðið mikið
Frost í Reykjavík mældist -24,5°C
21. janúar og daginn eftir féll kulda-
met á Grímsstöðum á Fjöllum,
-37,9°C. Já, þetta var enginn venju-
legur gaddur. Fréttir voru um að
fólk hefði kalið, bæði á fótum og í
andliti, við það eitt að vera úti á
ferli. Og það var í Reykjavík en ekki
á Grímsstöðum.
Eðli málsins samkvæmt hafði
kuldinn víðtæk áhrif svo sem sjá má
á eftirfarandi frétt úr Morgun-
blaðinu 22. janúar: „Þessar miklu
frosthörkur, sem nú ríkja hér, koma
víða við. Vatns-, salerna- og hita-
leiðslurör hafa sprungið í mörgum
húsum, og munu þau heimili vera fá
í bænum, sem ekki eitthvað af þessu
hefir sprungið í. Frostin hafa eyði-
lagt matvæli, kartöflur og annað, í
kjöllurum manna og hálfkalt er al-
staðar, jafnvel þó ofnar séu kyntir
eftir því sem föng eru á. Beint tjón
er orðið afskaplega mikið af frostinu
og óvíst hvort það tekst að koma öllu
í lag aftur, vegna skorts þeirra
hluta, sem hingað verður að flytja
frá útlöndum til viðgerðarinnar.“
23. janúar er frostið ennþá yfir 20
stigum og hafís landfastur allt frá
Melrakkasléttu að Gerpi. Knatt-
spyrnufélagið Fram lét það ekki á
sig fá og hélt tíu ára afmæli sitt há-
tíðlegt með „átveizlu og dansleik“.
Eskifjörður var fullur af lagís en
menn dóu ekki ráðalausir; Lag-
arfoss lá við ísskörina og affermdi
vörur sínar.
25. janúar var aðeins farið að rofa
til. Símað var til Morgunblaðsins
deginum áður, að ástand væri að
batna á Breiðafirði og talið líklegt að
skip myndu komast inn í Stykkis-
hólm. „Hér í Reykjavik hefir Svan-
urinn beðið alllengi og eigi komist
vestur vegna íss. En eftir að sím-
skeyti þetta barst hingað, fór skipið
þegar að búa sig undir ferðina vest-
ur.“ Enn voru menn að skjóta bjarn-
dýr; það sjötta þennan vetur var
fellt í Dalakjálka í Mjóafirði. Og
dauðlegir menn gengu án minnstu
vandræða yfir Ísafjarðardjúp.
Horfði til stórvandræða
Gerðist vatnsleysið mönnum nú
hvimleitt syðra. Í blaðinu 27. janúar,
þegar það ástand hafði verið í fjór-
tán daga, mátti lesa eftirfarandi:
„Fátt verður mönnum nú tíðrædd-
ara um en vatnsleysið. Og er það
sannast að segja ekki að ástæðu-
lausu, og má segja að horfi til stór-
vandræða, ef eigi verða gerðar þær
ráðstafanir, sem að haldi mega
koma. Og þar sem vér erum nú svo
heppnir, að eiga verkfræðing fyrir
borgarstjóra og svo hinn ötula bæj-
arverkfræðing, þá er vonandi að
þeim takist að laga núverandi
ástand, þannig, að fólk megi vel við
una eftir atvikum.“
Áfram var rætt af nokkrum hita
um vatnsmál næstu daga á eftir.
3. febrúar var blessuð þíðan loks-
ins komin og Asg. G. Gunnlaugsson
& Co. í Austurstræti 1 auglýsti nóg
af regnfrökkum og kápum fyrir
karla og konur. Hratt hlýnaði um
land allt og var tíð ágæt eftir það til
vors og um miðjan febrúar opnaðist
siglingaleiðin fyrir Norðurlandi, að
því er kemur fram í bókinni Ísland í
aldanna rás.
Svertingjar héldu fund
Í heimsfréttum var það helst að
Svertingjar, með stóru essi, héldu
fund í New York til að krefjast auk-
inna réttinda sér til handa. „Svert-
ingjarnir í New York eru þeim mun
rétthærri heldur en aðrir Svert-
ingjar í Bandaríkjunum, að þeir
meiga halda fundi,“ stóð í Morgun-
blaðinu. „Í Suðurríkjunum, þar sem
flest er af þeim, meiga þeir það eigi
og árlega er fjöldi þeirra tekinn af
lífi án dóms og laga. Ef þessi fundur
hefði þá verið haldinn þar, er enginn
efi á því að honum hefði lokið með
ógurlegum blóðsúthellingum.“
Frostaveturinn var þá kannski
ekki svo slæmur eftir allt saman?
Alltént ekki í hinu stóra samhengi
hlutanna og heimsins.
Reykjavíkurhöfn í
janúar 1918.
Frostaveturinn mikli árið 1918 er víðfrægur í íslenskri veðursögu, þegar fimbulkuldi og hafís gerðu þjóðinni skráveifu. Mjög
fróðlegt er að fletta Morgunblaðinu í janúarmánuði það ár, þegar frosthörkurnar voru hvað mestar.
’
Smiður einn hér í bænum gat þess við Vísi í gær að
svo mikið frost væri komið í jörðu hjer í bænum, að það
næði undir undirstöður húsa og kvaðst hann hafa orðið þess
var, að sum hús hefðu lyfst svo upp, að reykháfarnir hefðu
sprungið og komið í þá alt að því þumlungs rifur.
Vísir í janúar 1918.
INNLENT
ORRI PÁLL ORMARSSON
orri@mbl.is