Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.01.2018, Qupperneq 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.1. 2018
S
annfærandi speki í fáum orðum dugar
oft til að slá þrætur kaldar. Þær hófu
sitt líf sem fleyg orð en hafa smám
saman breyst í endanlegan dóm.
Óbarinn biskup og allt hitt
Kurteisi kostar ekki peninga! Það hefur lengi verið
ókurteisi að þrasa um þessa staðreynd.
Þó þekkir hver maður endalausan urmul dæma,
jafnvel frá sjálfum sér, um að óhófleg kurteisi getur
rúínerað menn.
Ekki kæmi á óvart ef rannsakað yrði í alvöru hverjir
fengu afskrifaðar skuldir í bankakerfinu eftir hrun, og
hverjir ekki, þá sæist að frægar frekjudósir guldu
ekki þess eiginleika síns. Þvert á móti.
Allt kann sá sem bíða kann, er annað spakyrðið. Það
þarf ekki að eyða miklu í að mennta þann sem kemst
af með þetta eitt.
Frægasta setning sem ræðuskrifarar skrifuðu upp í
goðsögnina Kennedy forseta eru tilmæli hans til landa
sinna um að spyrja ekki hvað landið þeirra (ríkið) geti
gert fyrir þá, heldur hvað þeir geti gert fyrir það.
Kennedy var demókrati af einni ríkustu fjölskyldu
landsins og ekki var allt það fé vel fengið. Öll kosn-
ingabarátta demókrata, eins og annarra vinstriflokka,
gekk út á það árið 1960, eins og jafnan, að koma því til
kjósenda hvað þeir ætluðu að láta ríkið gera fyrir þá.
Hin fleyga setning var reyndar ekki sögð fyrr en að
loknum kosningum og gæti þess vegna verið ábending
forsetans um að honum þætti það vænt ef kjósendur
væru ekki að minna sig of oft á kosningaloforðin
næstu fjögur árin.
Skattalækkunarmenn
Hitt er sanngjarnt að nefna að Kennedy er, ásamt
Ronald Reagan, sá forseti sem á síðari tíma beitti sér
myndarlega fyrir málstað skattgreiðenda og báðir
með góðum árangri fyrir allt samfélagið.
Loks 30 árum eftir að Reagan lauk sínum tveimur
kjörtímabilum með því að fara úr Hvíta húsinu vin-
sælli en nokkur annar forseti á þeim tímapunkti,
treysti nýr forseti sér til að leggja til verulegar
skattalækkanir og kom þeim óvænt í gegnum þingið á
sínu fyrsta starfsári.
Kennedy, sem féll tiltölulega ungur fyrir morðingja
hendi, var auðvitað demókrati alla tíð og Reagan og
Trump voru það einnig ámóta lengi og Kennedy.
Reagan snerist raunverulega og varð beittur tals-
maður frelsisunnandi afla víðar en í Bandaríkjunum.
Meiri efasemdir eru um það hvort Trump hafi bæði
skipt um lið og hugsjónir. Þeir eru til sem hafa efa-
semdir um það síðarnefnda og telja reyndar að það
geti auðveldað honum samskipti við þingið í Wash-
ington. Bent er á að leiðtogi þingflokks demókrata í
öldungadeildinni hafi jafnan verið aufúsugestur í
turni Trumps í New York og gengið þar í sjóð og sótt
sér hnefa fyrir hverjar kosningar í þessu heimaríki
sínu.
Fleygar eða frumlegar
Það eru til margar fleygar setningar merktar
Kennedy en þó er enginn vafi á að í slíkum efnum
voru fáir jafnfrumlegir og Reagan. Enn er óvíst hvað
lifir af tísti Trumps enda er mest af því óskrifað enn.
Íslenskir stjórnmálamenn eiga ýmsar eftirminni-
legar setningar eða þær eru a.m.k. eignaðar þeim.
Steingrímur Hermannsson á nokkrar slíkar. Ein
þeirra hefur það fram yfir aðrar frægar setningar
allra annarra stjórnmálamanna að hún er óumdeil-
anlegur sannleikur, hafin yfir allan ágreining. Stein-
grímur var spurður út í heitt mál í umræðunni og
svaraði á þessa leið. „Ég get náttúrulega ekki endur-
tekið neitt annað en það sem ég hef áður sagt.“ Það
tók þjóðina nokkurn tíma að átta sig á að forsætis-
ráðherrann hennar hafði þarna sagt algildan sann-
leik. Engum lifandi manni hefur tekist að endurtaka
eitthvað sem hann hefur aldrei sagt áður.
Kunnuglegt og notalegt
Það er fátt nýtt undir sólinni. Endurtekið efni er alls
staðar og hvert og eitt okkar veikt fyrir notalegum
endurtekningum. Það kemur endalaust á óvart hvað
hafragrauturinn er góður alla morgna og ekki síður
að fyrsti kaffibollinn skuli vera það líka, ekki síst sé
setið í sama stólnum og vant er, með rétta blaðið inn-
an seilingar.
Halldór Laxness sagði við menntskælinga fyrir
hálfri öld að hver maður þyrfti að kunna a.m.k. einn
texta fyrir hvern dag ársins til að söngla fyrir sjálfan
sig við morgunraksturinn. Þannig var það hluti af
rútínu skáldsins að raula ekki sama textann á þessari
persónulegu helgistund.
Nú brúka flestir rafmagnsvél og ómögulegt og
jafnvel óboðlegt að leggja það á góðan skáldskap að
keppa við það suð.
Bréfritari reyndi það að auki mjög fljótt að
heimiliskötturinn hætti að mala færi húsbóndinn að
söngla. Hann taldi sér trú um að þessi tiltekni köttur
hefði óheppilega gott tóneyra, en þeir hafa hver af
öðrum reynst mjög músíkalskir og kunna sambýlingi
sínum litlar þakkir fyrir óumbeðna tónleika.
Óforsetalegt
Í umræðu um núverandi forseta Bandaríkjanna er
gjarnan sagt honum til álitshnekkis að hann sé óút-
reiknanlegur. Stundum er því bætt við að þetta og
hitt sem hann geri sé „óforsetalegt“. Með öðrum orð-
um að enginn af 44 fyrri forsetum hafi gert þvílíkt og
annað eins.
Þá eru menn að horfa yfir 220 ára tímabil og harla
ólíkar aðstæður. Fyrstu 150 árin var ekki fylgst með
forsetunum hverja mínútu eins og nú er. Það er hafið
yfir vafa að hvorki Washington, Lincoln, Theodore
Roosevelt né Wilson tístu. Og þá er búið að nefna upp
í 28 af 44. En þessir menn náðu því ekki allir að tala í
síma. Enginn flandraðist um í flugvél með aðra flug-
vél á eftir fulla af fréttamönnum. Lincoln, sem var
fyrrverandi lögfræðingur og öflugur glímumaður, áð-
ur en hann varð hinn ástsæli forseti, skrifaði mönn-
um bréf um hin ólíklegustu efni. Hann var afbragðs-
stílisti, eins og kunnugt er, og óborganlegur sögu-
maður. Hann útskýrði allt í sögum.
Eru ekki yfirgnæfandi líkur á því að Lincoln hefði
lagt landsmenn flata að fótum sér með tísti?
Lyndon Johnson tísti ekki heldur, en hann gerði
sitthvað sem aðrir forsetar höfðu ekki gert og hafa
ekki gert. Þegar hann talaði við menn sem sóttu hann
heim á skrifstofuna stillti hann sér iðulega upp þann-
ig að einungis örfáir sentimetrar voru á milli andlita
viðmælendanna. Þetta er í öllum tilvikum mjög
óþægilegt, en ekki síst þegar stórvaxinn yfirþyrm-
andi ýtinn valdamesti maður heims á í hlut. Þegar
forsetinn fór á snyrtinguna krafðist hann þess að ráð-
gjafar hans fylgdu honum þangað og héldu skýrslu-
gjöfum sínum áfram, hvort sem hið persónulega við-
fangsefni forsetans var stórt eða smátt.
Þegar þröngur hópur blaðamanna sat á sérstökum
„upplýsingafundi“ með forsetanum og einhver spurði
forsetann af hverju menn stæðu í þessu vonlausa Ví-
etnamstríði renndi forsetinn niður lás buxnaklauf-
arinnar og benti á það sem leyndist innan við en
blasti nú við hópnum og sagði, að „það er út af honum
þessum.“
Enginn blaðamannanna sagði frá þessu fyrr en
löngu síðar.
Einn af ástsælustu forsetunum á síðari tímum sagði
við breskan forsætisráðherra í eldri kantinum að ef
hann kæmist ekki yfir (nýja) konu daglega þá fengi
hann höfuðverk. Sá breski skrifaði í dagbókina sína:
Af hverju í ósköpunum var hann að segja mér þetta?
Einn af forsetum Bandaríkjanna á nýliðinni öld var
frægur fyrir það að yrða ekki á fólk sem sat með hon-
um til borðs. Þekkt borðdama reyndi allt sem hún
mátti til að fá forsetann til að sýna sér þá lágmarks-
kurteisi að yrða á sig í tveggja tíma borðhaldi.
Þrautaráð hennar var að segja við forsetann: Ég
veðjaði við vinkonu mína um að mér myndi takast að
fá yður, herra forseti, til að segja við mig að minnsta
kosti þrjú orð. Þá loks leit Coolidge forseti upp,
horfði á sessunautinn og sagði: „You loose!“ Og svo
ekkert meir.
Svo þetta með tístið er ekkert óforsetalegra en ann-
að. Franklin Roosevelt sat reglubundið með konu
Fyrsta árinu lokið og
staðan vænkast aðeins
’
Fulltrúar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
sögðu í Davos að skattalækkanir
í Bandaríkjunum myndu ekki aðeins
styrkja stöðuna þar heldur einnig í
Evrópu þótt það verði ekki eins mikið.
Reykjavíkurbréf26.01.18