Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.02.2018, Blaðsíða 17

25.2. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17
Ég er náttúrulega ekki hlutlausmaður, þú verður að taka tillittil þess en það er ekkert líf á
jörðinni sem á ekki rætur sínar í
DNA og það er ekkert í eiginleikum
okkar sem á ekki rætur sínar í DNA,“
segir Kári Stefánsson, forstjóri Ís-
lenskrar erfðagreiningar.
Kári var inntur eftir því hversu
stóran þátt genin ættu í því hvernig
við upplifum líf okkar, hvort þau
hefðu mikið að segja um það hvort við
upplifum okkur hamingjusöm eða
óhamingjusöm. Kári segir genin spila
afar stóra rullu.
„Heilinn er líffæri sem býr til hugs-
anir og tilfinningar. Við reiknum með
að hamingjan byggist á einhvers kon-
ar tilfinningum þannig að hamingjan,
ef hún er til, hlýtur að eiga rætur sín-
ar í upplýsingum sem liggja í erfða-
menginu af því að upplýsingar sem
liggja í erfðamenginu búa til heilann.
Þannig að allt í okkar eðli á að
miklu leyti rætur sínar í upplýsingum
sem liggja í DNA. Í þessu, í fjöl-
breytileika í röðun níturbasa í DNA,
liggur eiginlega allur fjölbreytileiki í
lífheimi og meðal annars mismun-
urinn á því hve sumir eru hamingju-
samir og aðrir ekki.“
Hverjir eru þá möguleikarnir á því,
fyrir manneskju með gen sem eru
kannski ekki hamingjunni hagstæð,
að upplifa engu að síður hamingju?
„Hún þarf að leggja meira á sig.
Genin búa til tilhneigingu til að eitt-
hvað verði frekar svona heldur en
hinsegin, og þeir sem hafa meiri til-
hneigingu til að vera hamingjusamir
þurfa sjálfsagt að leggja minna á sig
til þess.
Umhverfið hefur áhrif á okkur að
einhverju leyti en það umhverfi sem
við sækjum í og það umhverfi sem við
forðumst, er ákvarðað af starfsemi
heilans sem er líffæri sem er búið til
úr upplýsingum sem liggja í DNA.
En þetta er alltaf samspil. Það er
ekki hægt að hafa áhrif á augnlit okk-
ar, að minnsta kosti verðurðu að
grípa til dramatískra aðgerða til þess,
en þú getur haft áhrif á ýmislegt í
þínu eðli og bætt á margan máta.
En svo er það þetta með hamingj-
una að hún er skrýtið stöff því líf okk-
ar allra fer upp og niður. Ég held að
endalaus hamingja sé kannski svona
eins og þeyttur rjómi á rúgbrauð á
hverjum degi. Það væri mjög stöðugt
hugarástand sem ég held að sé
ómögulegt að ná.
Einnig er þetta flókið því maður
getur orðið hamingjusamur í vesæld-
arástandi. Þegar það er erfitt hjá
börnunum, sem gerir mann óham-
ingjusaman, gleðst maður um leið yf-
ir því að geta verið til staðar í erfiðum
aðstæðum þeirra, veikindum eða
öðru og það fyllir mann gleði.
Það sem lætur okkur líða vel í
augnablikinu er svo flókið því ná-
kvæmlega sami hlutur getur haldið
okkur í djúpri angist en látið okkur
svo líða vel. Það fer bara allt eftir því
hvaðan þú horfir á þetta.“
Erfðamengi annarra
hefur áhrif
Kári bendir á merkilega vísindagrein
þar sem skoðað var hvort og hvaða
áhrif erfðamengi foreldris sem barnið
erfir ekki, hefur á örlög og líf barns-
ins.
„Þegar barn fæðist fær það helm-
inginn af erfðamengi föður og helming-
inn af erfðamengi móður. Við sýndum
fram á að erfðamengið sem barnið fær
ekki hefur engu að síður mikil áhrif á
örlög barnsins. Það hefur áhrif á hversu
mikla menntun það fær, hversu þungt
það verður þegar það verður fullorðið,
hefur áhrif á fíknisjúkdóma og svo
framvegis. Þá spyr maður, hvað gerir
þessi hluti erfðamengis sem fer ekki yf-
ir til barnsins? Helmingurinn af því býr
til foreldrana og foreldrar eru mik-
ilvægur hluti af umhverfi barnsins þeg-
ar það er ungt. Svo getum við meira að
segja sýnt fram á að sá hluti erfða-
mengis systkina, sem systkinið deilir
ekki með sínu systkini, hefur áhrif á ör-
lög barnsins. Við erum því að mörgu
leyti eins og maurar í mauraþúfu, við
erum ekki bara einstaklingar heldur
hluti af henni.
Þannig að þegar maður spyr, er
þetta umhverfið eða erfðir sem
ákvarða hamingju, þá er erfitt að
skilja þetta hvort frá öðru.“
Hvað þig persónulega varðar, þeg-
ar þú hugsar til hamingjunnar, hvað
er þér ofarlega í huga?
„Börnin mín og barnabörnin mín
hafa ofboðslega mikið með það að gera
hvernig mér líður á hverri stundu fyrir
sig. Það kemur fyrir mörgum sinnum
á dag að mér finnst hjarta mitt vera að
springa, mér þykir svo vænt um þau.
Þau hafa ofboðslega mikil áhrif á mína
hamingju í dag. Þegar ég var ungur og
var metnaðarfullur, að brjótast áfram
innan kerfisins, fann ég því miður ekki
nógu mikinn tíma til að sinna þeim,
það veldur mér angist af og til og þá
verð ég óhamingjusamur.
Mér er nákvæmlega sama hvað
börnin mín geri svo fremi sem þau
eru hamingjusöm, skiptir þá engu
máli hvort þau vinna sem prófessorar
í einhverjum háskóla eða í öskunni.
Eina sem skiptir máli er að þeim líði
vel og ef þeim líður illa er lífið mjög
erfitt og það skiptir engu máli þótt
þau séu orðin fullorðin.“ julia@mbl.is
Hamingjan í
erfðamenginu
Kári Stefánsson, forstjóri Íslenskrar
erfðagreiningar, segir hamingjuna, ef hún sé
til, liggja að mjög stórum hluta í genunum.
„Börnin mín og barnabörnin mín hafa ofboðslega mikið með það að gera
hvernig mér líður á hverri stundu fyrir sig.“
’Umhverfið hefur áhrifá okkur að einhverjuleyti en það umhverfi semvið sækjum í og það um-
hverfi sem við forðumst,
er ákvarðað af starfsemi
heilans sem er líffæri sem
er búið til úr upplýsingum
sem liggja í DNA
Ýmsir umhverfisþættir hafa mikil á áhrif á
vellíðan okkar og hamingju:
 Gönguferð meðfram sjó bætir svefn og
gerir okkur hamingjusamari en breskar
kannanir og rannsóknir hafa sýnt fram á að
nálægð við sjó og vatn færir okkur almennt
vellíðan. Jafnvel það að hugsa um sjó getur
hjálpað fólki með svefn.
Fólk sem býr nálægt sjó er almennt heilsu-
hraustara og hamingjusamara en aðrir.
 Það hjálpar meira að segja að skoða ljós-
myndir þar sem náttúra er áberandi.
Streita minnkar við það að skoða ljós-
myndir af grænni náttúru en enn betra er
að horfa á náttúrumyndir þar sem blá svæði
eru áberandi, hvort sem það er vatn, sjór,
himinn eða jökull, en það færir fólki innri ró.
Þetta kann að vera útskýring á því af hverju
fasteignaverð er hærra á íbúðum með sjáv-
arútsýni og af hverju fólki finnst mikilvægt
að vatn, sundlaugar, sjór og ýmiss konar
böð þykja mikilvæg þegar frí eru skipulögð.
 Að dvelja utan dyra framkallar hamingju.
Finnskir vísindamenn hafa komist að því að
bara það að sitja í 15 mínútur utandyra,
hvort sem er í garði eða skógi framkallar
vellíðan. Göngutúr í sama umhverfi eykur á
vellíðanina, en hún er þó aðeins meiri með-
al þeirra sem ganga í skóginum en í garð-
inum.
 Minningar færa meiri hamingju en mun-
ir. Þetta er ekki ný tugga en nú hefur bresk
rannsókn fært sönnur á hana.
 Okkar eftirlætisstaðir, og þá dugar meira
að segja að bara hugsa um þá, færa okkur
meiri hamingjutilfinningu en nokkur efnis-
legur hlutur í heimi samkvæmt henni. Að
hugsa til þessara staða færir okkur ró og
vellíðan, tilfinningu sem fólk lýsir sem eins
konar fullkomnun. Stór rannsókn, fram-
kvæmd af National Trust, meðal annars
með hjálp heilaskanna sem kortlagði heila-
starfsemi sjálfboðaliða, náði til 2.000 manns
og leiddi í ljós að það að hugsa til útileg-
unnar í Vaglaskógi færir þér meiri hamingju
en tilhugsunin um þína allra persónulegustu
muni, sem þú álítur dýrmæta og tengjast
góðum minningum, hvort sem er antik-
klukkan sem hefur fylgt fjölskyldunni í 6
ættliði eða giftingarhringurinn.
Náttúra og umhverfi
Getty Images/iStockphoto
 Ótal nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á
að hreyfing færir okkur vellíðan. Skiptir þá
ekki máli hvort það er í líkamsræktarstöð,
að dansa heima í stofu, ganga rösklega eða
synda, öll hreyfing er betri en engin fyrir
andlega líðan.
Nýleg kanadísk rannsókn hefur þar að
auki sýnt fram á að það skiptir ekki máli
þótt líkamsræktin skili sér í færri aukakíló-
um, fólk er engu að síður ánægðara með
líkama sinn og sjálft sig bara ef það hreyfir
sig.
 Jóga og hugleiðsla eykur lífsgæðin og vel-
líðan. Þessi vellíðanartilfinning er ótrúleg
því hún fylgir okkur út í lífið og dugir okkur í
forðabúri í allt að 4 mánuðum eftir að við
hættum að iðka jógað.
 Eins og Þórgunnur Ársælsdóttir geð-
læknir kom inn á hefur svefn mikil áhrif á til-
finningar okkar. Eins mikið og hann hefur
verið rannsakaður skiljum við fyrirbærið þó
síður en svo að fullu. Það sem við vitum
samkvæmt rannsóknum er að:
Hamingjustuðull okkar hækkar ef við erum
vel sofin. Bretar sem vinna meðalstóran
vinning í lottóinu (140.000-16 milljónir) eru
ennþá mjög hamingjusamir tveimur árum
eftir að vinningurinn kemur í hús. Breskir
vísindamenn við Háskólann í Warcick kom-
ust að því að þeir sem unnu ekki í lottóinu
eru engu að síður jafn hamingjusamir og
Lottó-Bretarnir ef þeir aðeins fengu full-
kominn nætursvefn.
 Svo helst þetta allt í hendur. Til að ná
góðum nætursvefni er ágætt að reyna að
finna sér tilgang í lífinu en þeir sem eygja
ákveðinn tilgang með lífi sínu eiga auðveld-
ara með nætursvefn.
Sama hamingja eftir
góðan svefn og lottóvinning
Rannsóknir sem vitnað er til eru m.a.
breska rannsóknarverkefnið Blue Gym,
rannsóknir National Trust í Bretlandi,
vísindamanna við Háskólann í Surrey,
British Columbia, Stanford, Utah og
Suður-Kaliforníu.