Morgunblaðið - 12.03.2018, Page 12

Hlutverk Hönnunarsafns Íslands er að safna og varðveita þann þátt ís-
lenskrar menningar sem lýtur að hönnun, einkum frá aldamótunum 1900
til samtímans. Safnið á og geymir um 900 íslenska og erlenda muni, sem
margir hafa mikla menningarsögulega þýðingu. Safnkosturinn fer sí-
stækkandi og samanstendur að mestu leyti af nytjamunum og/eða
skrautmunum.
Meðal muna á safninu erstóll úr stáli og beyki,sem Valdimar Harðar-son hannaði árið
1983 og nefndur er Sóley.
Á Hönnunarsafni Íslands er stóll-
inn skráður með eftirfarandi hætti:
Sóley
Valdimar Harðarson (1951)
Sóley, 1983
Stál, beyki
Kusch+Co, Þýskaland/Germany
Gjöf frá framleiðandanum 2000
   
Stóllinn sameinar með frumlegri
hugsun og tækniþekkingu bæði
stílhreina formbyggingu og nota-
gildi en hann má auðveldlega fella
saman svo ekkert fari fyrir honum í
geymslu. Ólíkt venjulegum felli-
stólum sem geta fallið saman þeg-
ar setið er í þeim fellur Sóley flöt
eftir braut í bakslá svo stálfæturnir
renna saman. Stóllinn vakti mikla
athygli á sínum tíma og var seldur
víða um heim en framleiðslu á hon-
um var hætt árið 2003. Sóley var
hins vegar sett aftur í framleiðslu
áratug síðar, vegna mikillar eftir-
spurnar.
Íslensk hönnun | Hönnunarsafn Íslands
1983 Stóllinn Sóley eftir
Valdimar Harðarson
1957-1962 Hluti af handavinnu í grunnskóla frá árunum 1957-1962.
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Sú var tíðin að flestar níu árastelpur hér á landi prjónuðuutan um herðatré og saum-uðu handavinnupoka úr rúð-
óttu efni, sem þær skreyttu með út-
saumi. Þessar hannyrðir voru ásamt
öðrum skyldustykki stúlkna í handa-
vinnunámi í barnaskólum landsins í
rúma fjóra áratugi, allt frá árinu
1936. Aðeins tíu ára gamlar hekluðu
þær – sem og kynslóðir kvenna sem á
eftir komu, blúndu úr örfínum þræði
og saumuðu hana á koddaver sem
þær voru búnar að sauma og skreyta
með útsaumi. Í ellefu ára bekk voru
skylduverkin svunta og matreiðslu-
kappi í stíl. Og raunar saumuðu,
prjónuðu og hekluðu þær ýmislegt
fleira, mismikil þarfaþing, allt þar til
Aðalnámskrá grunnskóla kom út árið
1977 og kvað á um róttækar breyt-
ingar. Í takt við nýja tíma.
„Kröfur um verktækni sam-
kvæmt eldri námskrám höfðu miðað
að því að þjálfa stúlkur í öllum al-
mennum atriðum handavinnu þannig
að þær yrðu sjálfbjarga og gætu
sinnt heimili. Með nýju námskránni
varð frjálsræðið meira og ríkari
áhersla lögð á sköpunarkrafinn auk
þess sem kennslan og kröfurnar mið-
uðust við getu hvers og eins. Námið
var ekki lengur kynjaskipt, strákar
fengu – eins og stelpur, kennslu í
saumaskap, og stelpurnar í smíðum.
Ókosturinn var sá að með breyting-
unni fengu stelpurnar færri tíma en
áður í hannyrðum og strákarnir
sömuleiðis í smíðum. Að sama skapi
minnkaði færni nemenda eðlilega í
hvoru tveggja,“ segir Sigrún Guð-
mundsdóttir, en hún átti hugmyndina
að verkefninu Söfnun skólahanda-
vinnu í textíl, sem í fyrra fékk styrk
frá Jafnréttissjóði Íslands.
Muna tímana tvenna
Fljótlega eftir að hugmyndin
kviknaði fékk Sigrún til liðs við sig
nöfnu sína Sigrúnu L. Baldvins-
dóttur. Báðar eru textílkennarar, út-
skrifaðar úr Kennaraskóla Íslands
1969, og þekkja því býsna vel þann
hluta skóla- og menningarsögunnar
sem lýtur að handavinnukennslu, eða
textílmennt eins og námið er nú kall-
að. Sigrún G. kenndi í 35 ár á ýmsum
skólastigum og Sigrún B. í 44 ár í
grunnskólum.
„Síðustu 22 árin í starfi var ég
lektor á Menntavísindasviði Háskóla
Íslands og hafði meðal annars um-
sjón með æfingakennslu kenn-
aranemenda í textílmennt, þar sem
einungis var rýnt í skrifleg gögn,
fyrri námskrár og fleira. Mér datt í
hug að sýna þeim eigin skólahanda-
vinnu, sem ég hafði geymt, og fann þá
hversu kennslan lifnaði við þegar
hægt var að handfjatla og rýna í
handverkið,“ segir Sigrún, sem í kjöl-
farið velti fyrir sér hvað yrði um
skólahandavinnu nemenda frá því í
gamla daga.
„Ég vissi að lítið var til á söfnum
og ef ekkert yrði að gert glötuðust
áratugir af handverks- og skólasögu
kvenna. Hugmyndin gerjaðist í mér
þar til ég hætti að vinna og lét til
skarar skríða.“
Þær stöllur fóru markvisst að
afla gagna og tala við fólk í tengslum
við verkefnið í janúar 2015. Við vinn-
una kom þeim til góða að Sigrún B.
hafði á kennsluferli sínum unnið út-
tekt á námsgreininni textílmennt,
sem varpaði ljósi á þróun grein-
arinnar. Þær reiknuðu með að ljúka
vinnunni á fjórum mánuðum, enda
var markmiðið upphaflega að safna
einungis saman handavinnu grunn-
skólanema, skrá helstu upplýsingar
og búa til gagnasafn fyrir almenning
og rannsakendur. Annað kom á dag-
inn. Þær eru enn að því þær enduðu á
að safna allri vinnu sem laut að skóla-
handavinnu og gera ítarlegar skrán-
ingar. Undanfarið hafa þær verið í
handrita- og prófarkalestri og ýmiss
konar frágangsvinnu.
Verkefnið bólgnaði út
„Við leituðum til Árbæjarsafns
um samstarf og varðveislu munanna.
Safnið leggur til grunnaðferðir við
skráningu og aðgang að gagna-
grunni, en sjálfar greinum við og
skráum munina,“ segir Sigrún og
vekur jafnframt athygli á að þegar sé
byrjað að skrá skólaverkin á sameig-
inlegum sagnavef safnanna, sarp-
ur.is, sem öllum er aðgengilegur.
Hvað varð um rúðóttu
handavinnupokana?
„Til að stuðla að jafnrétti þarf að þekkja söguna og
vita hvernig hlutirnir voru áður,“ segir Sigrún Guð-
mundsdóttir, sem ásamt nöfnu sinni, Sigrúnu L.
Baldvinsdóttur, hefur haft veg og vanda af verkefninu
Söfnun skólahandavinnu í textíl, sem fékk styrk úr
Jafnréttissjóði Íslands í fyrra. Markmiðið er að varð-
veita þann hluta skóla- og menningarsögunnar sem
lýtur að handavinnukennslu í áranna rás .
Nöfnur Sigrún L. Baldvins-
dóttir, t.v., og Sigrún Guð-
mundsdóttir, sem átti hug-
myndina að verkefninu.
Eitt skylduverkefnið
vantar tilfinnanlega í
skólasafnið en það er
blússa sem stelpur í 12
ára bekk saumuðu á ár-
unum 1950-1970.
12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. MARS 2018
Bíldshöfða 16, 110 Reykjavík 414 84 00 www.martex.is
Góð þjónusta
byrjar með
flottu útliti.
Fatnaður fyrir fagfólk
Heilsumamman heldur námskeið í
gerð sælgætis sem er bæði hollt og
gott, næringarríkt, sykurlítið og syk-
urlaust kl. 17-20 miðvikudaginn 14.
mars í Spírunni, Garðheimum,
Stekkjarbakka 8.
Á námskeiðinu búa þátttakendur
til og fá að smakka alls konar nammi
sem gefur orku og kraft í amstri
dagsins. Boðið verður upp á hress-
ingu við komu svo enginn byrji svang-
ur og allir fara með nammipoka með
sér heim. Unnið verður í 4-5 manna
hópum. Börn á aldrinum 10-18 ára
eru velkomin og greiða þau lægra
gjald en fullorðnir.
Nánari upplýsingar og skráning á
Facebook: Næringarríkt nammi. Nammi Næringarríkt sælgæti.
Hollt nammi með Heilsumömmu