Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.03.2018, Side 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.3. 2018
F
ormaður Samfylkingar, sem tyggur talið
um „leyndarhyggjuna“ upp eftir for-
manni Viðreisnar, sem virtist þó eiga
um hríð meira undir því, en flest venju-
legt fólk mun nokkru sinni eiga, að
„leyndarhyggjan“ héldi. Fyrri formað-
urinn var að tala um vopnaflutninga á vegum flug-
félags sem flýgur undir íslenskum fána. Vildi hann
endilega að fjármálaráðherra viðurkenndi sök varð-
andi eldfima frakt sem þetta flugfélag flaug með í sam-
ræmi við uppáskrift „Samgöngustofu“. Það fyrirbæri
er einmitt eitt af mörgum þar sem ætlast er til að vald-
ið fari frá þeim sem alla ábyrgð ber yfir á einhvern
„faglegan“ sem enga ábyrgð ber. Logi formaður hefur
sennilega farið mannavillt að auki og ekki hitt á sam-
gönguráðherrann. Fjármálaráðherra gat þess að hann
væri ekki með nefið ofan í farmskrám. Nú vill þannig
til að fyrir skömmu átti Samfylkingin, áður en hún
skrapp saman, sitt fólk í fjármálaráðuneytinu og
kannski hefur það litið í lestarnar.
Inn og út um dyrnar
og stundum sömu leið
Reyndar gilti það um hina furðulegu ríkisstjórn Jó-
hönnu Sigurðardóttur að algengt var að ráðherrar
stöldruðu við í ráðuneytum í svo sem eitt ár og sumir
komu og fóru úr ráðuneytum og svo var sífellt verið að
skipta um nöfn á ráðuneytunum, laga þau að tiktúrum
„hreinnar vinstristjórnar“ þótt sjaldnast þýddi það
neinar breytingar. Upp úr krafsinu hafðist þó það að
almenningur ratar miklu verr um stjórnkerfið en áður.
Kannski var það markmiðið.
Eftir að R-listinn tók við borginni og steypti skuld-
litlum borgarsjóði í hrikalegar skuldir þá skipti það
upp stofnunum og verksviðum og breytti nöfnum og
viðfangsefnum svo allir sem ætla sér að eiga erindi við
Reykjavíkurborg þurfa helst að byrja á því að ráða sér
leiðsögumann, eins og þeir séu að fara á fjöll. Þannig
þótti alls ekki við hæfi að búa lengur við dóms- og
kirkjumálaráðuneyti. Því var breytt í dómsmála- og
mannréttindaráðuneyti eftir átta mánuði og svo aftur
breytt í innanríkisráðuneyti nokkrum mánuðum síðar.
Katrín Jakobsdóttir var menntamálaráðherra í átta
mánuði og þá varð hún mennta- og menningar-
málaráðherra eftir það þótt ekkert breyttist við það í
ráðuneytinu sem skipti máli.
Gylfi Magnússon var viðskiptaráðherra í átta mánuði
og svo efnahags- og viðskiptaráðherra í 11 mánuði.
Árni Páll Árnason varð félags- og tryggingamálaráð-
herra í rúma 15 mánuði og svo efnahags- og við-
skiptaráðherra í aðra 15 mánuði en fékk ekki að sitja í
ríkisstjórn út kjörtímabilið. Ögmundur varð heilbrigð-
isráðherra og gegndi því í átta mánuði og fór þá úr rík-
isstjórn. Álfheiður Ingadóttir varð þá heilbrigð-
isráðherra og gegndi því í 11 mánuði. Ögmundur kom
þá aftur inn og varð dómsmála- og mannréttinda-
ráðherra og samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og
gegndi því í þrjá mánuði, þegar hann vaknaði einn
morguninn sem innanríkisráðherra. Fjarri því er að
allt þetta stórbrotna hringl um ráðuneytin sé þar með
upptalið.
Logi, líttu þér nær áður
en þú ferð yfir akur
En lofað hafði verið að rifja upp fyrir Loga samfylk-
ingarformanni að flokksmenn hans gegndu um hríð
fjármálaráðherraembætti í ríkisstjórn Jóhönnu.
Oddný Harðardóttir, síðar einn af fjölmörgum for-
mönnum Samfylkingarinnar, varð fjármálaráð-
herra í árslok 2011. Hún gegndi því átta mánuði og
varð þá fjármála- og efnahagsráðherra. Því gegndi
hún í einn mánuð! Þá fór hún úr ríkisstjórn og Katr-
ín Júlíusdóttir varð fjármála- og efnahagsráðherra
og gegndi embættinu í tæpa átta mánuði.
Ekkert skal fullyrt um það hér hversu vel þessir
ráðherrar Samfylkingar í fjármálaráðuneyti og
fjármála- og efnahagráðuneyti lásu farmskjöl flug-
véla og væntanlega þá einnig skipafélaganna. En
það eru hæg heimatökin fyrir Loga að forvitnast
um það. En við þá mynd sem blasir við þegar horft
er á þessa dæmalausu hringekju um og inn og út úr
ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur þá þarf engan
að undra að klaufaspörkin hafi orðið fleiri en hólar í
Vatnsdal. Það virðist hafa verið viðhorfið að rétt
væri að hafa ráðherra í starfsnámi í skamman tíma
og láta þá svo fara í tæka tíð áður en hætta væri á
að þeir hefðu lært eitthvað og gætu látið að sér
kveða.
Það var margt skrítið við þessa ríkisstjórn Jó-
hönnu en hún var sú eina sem bjó við sérstakar
siðareglur frá Bifröst. Hafi verið eitthvað annað en
froðan ein í þeim reglum, sem ekki er ástæða til að
ætla þá myndu þeir sem fylgdust með störfum þess-
arar furðustjórnar ímynda sér að plaggið væri
trosnað og úr böndum eftir þrotlausar flettingar.
En ekki er þekkt nokkurt dæmi þess að siðaregl-
urnar hafi nokkru sinni verið opnaðar. En hitt er
auðvitað sjónarmið að það tekur tíma fyrir lærlinga
í ráðuneytum sem annars staðar að ná þeirri þjálfun
að geta látið til sín taka með sjálfstæðum hætti. Það
gildir um alla sem taka óvænt við nýju starfi. Og þá
sérstaklega um þann sem hefur ekki áður fengið
þjálfun í sambærilegu starfi. Maður sem dettur
snögglega inn í að verða leiðtogi í stóru ráðuneyti
þarf á öllu sínu að halda. Hann kemur einn (með
einn eða tvo enn óreyndari aðstoðarmenn) inn á
sína skrifstofu. Þar eru menn á fleti fyrir. Þeir
þekkja hvern krók og kima. Þeir búa yfir leynd-
armálunum og skammta þau naumt úr hnefa. En
þeir eru fyrst og síðast mjög meðvitaðir um það að
ráðherra kemur og ráðherra fer. Í tíð Jóhönnu
skiptust einir 16 menn á að vera ráðherrar og sumir
komu inn og fóru oftar en einu sinni og flestir þeirra
flögruðu úr einu ráðuneyti í annað og sífelldar
nafnabreytingar á ráðuneytunum voru ekki til að
bæta það. Þannig tókst betur en í nokkru ráðuneyti
öðru að halda mönnum óöruggum og kunnátt-
ulitlum nær allan líftíma stjórnar Jóhönnu.
Stjórnandi eða stengjabrúða
Það er um margt rétt skilgreining að ráðuneyti geti
ekki haft neitt annað viðhorf en það sem ráðherrann
hefur eða samþykkir og í orði kveðnu a.m.k. lúti ráðu-
neytið stjórn ráðherrans. En ráðherra sem kemur inn
sem lærlingur í ráðuneytið og fær aldrei tóm til að ná
áttum getur allt eins orðið fórnarlamb þess eins og for-
ystusauður.
Mörg dæmin eru þekkt um það úr sögunni að yf-
irmenn ráðuneytis hrúgi á ráðherra skýrslum og út-
tektum sem aldrei hefur staðið til að gera neitt með og
setji honum allt að því fyrir. Ýtt er undir óþarfar ut-
anferðir. „Hann truflar þá ekki á meðan,“ er sagt góð-
látlega. „En þetta á maður ekki að segja, það hafa aðr-
ir flækst mun meira fyrir en hann.“
Tengsl ráðuneytisins við allar undirstofnanir þess
fara fram í „gegnum“ æðstu embættismenn þess og
stjórnendur þessara stofnana eru meðvitaðir um það
að ráðherrann kemur og fer en embættismaður í efstu
lögum fer hvergi. Ráðherra, sem áttar sig ekki á því
hvar trúnaðurinn í ráðuneytinu liggur, hvað sem fag-
urgala um vilja ráðherrans líður, og tekur ekki fast á
því, á sér litla eða enga von.
Þess utan þá hefur á síðustu árum jafnt og samfellt
verið grafið undan möguleikum þessa eina einstaklings
sem kemur með lýðræðislegt umboð inn í þessa háborg
Illa grundað hættuspil
endar ekki vel
’
Um forseta Íslands segir stjórnarskráin
að hann sé ábyrgðarlaus af stjórn-
arathöfnum. Það hefur hingað til verið talið
þýða að þar með sé hann valdalaus í sömu
efnum. Nú telja menn sig hafa breytt stjórn-
arskránni með almennum lögum þannig að
ráðherra mikilvægs málaflokks beri fulla
ábyrgð á mannaráðningum en valdið hafi
verið fært góðkunningjum úti í bæ sem enga
ábyrgð bera.
Reykjavíkurbréf02.03.18