Morgunblaðið - 27.04.2018, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2018
Fjármálastarfsemi
á Íslandi á sér ekki
langa sögu. Viðskipti
einkenndust af sjálfs-
þurftarbúskap með
innskriftum hjá
kaupmanni. Viðskipti
við erlenda kaup-
menn voru vöruskipti
þar sem skreið, vað-
mál og ef til vill
smjör voru gagngjald
fyrir erlenda vöru.
Góðmálmar voru ekki algengir í
viðskiptum hér í landi og er sú
ályktun dregin af því að lítið hef-
ur fundist af slíku í fornminja-
uppgreftri, hvort heldur á versl-
unarstöðum eða í húsakynnum
heldri manna.
Þeir sem voru lengra komnir
kunna að hafa eignast dönsk
ríkisskuldabréf.
Sjónarmið takast á
Lengi fram eftir öldum tókust á
tvö trúarleg sjónarmið. Á einn
veg voru það sjónarmið frum-
kirkju allt fram til 1500: Það er
ekki siðlegt að taka vexti af
dauðu fé! Það byggir á kennisetn-
ingum í bókum Móse í Gamla
testamentinu. Þar er vaxtataka
ávallt nefnd í samhengi við nauð-
ung. Þar segir einnig að ekki
megi taka vexti af bræðrum sín-
um. Gyðingar gagnálykta og lána
öðrum kynþáttum. En þeir hjálpa
bræðrum sínum og kaupa kröfur
með afföllum. Þar er komin skýr-
ing á því að ekki eru vextir í
texta á víxlum. Þetta er skýring á
því hvers vegna Gyðingar taka að
sér fjárvörslu og ávöxtun!
Hin eðlilega auðsuppspretta var
afrakstur jarðar og vinnu. Þessa
sjónarmiðs gætir hjá Loðnum
Leppi sendimanni konungs þegar
hann gerir athugasemd við tíund-
argerð Árna bisk-
ups: „Þið bisk-
uparnir heimtið
tíund af sylgjum og
silfurbeltum, kopp-
um og keröldum og
öðru dauðu fé, og
undra ég mjög hví
landsbúar þoli yður
slíkar óhæfur og
gerið eigi norræna
tíund að eins og þá
sem gengur allan
heiminn, og ein-
saman er rétt og
lögtekin.“ Árni svar-
ar þessu og segir: „Af orðum
Innocenti páfa vitum vér að sú
tíundargerð er eigi okur og vinn-
ur engum manni sálutjón.“ Strax
á 13du öld fengust undanþágur
frá evrópskum tilskipunum.
Sjónarmið mótmælenda var að
iðjusemi og sparsemi sé hinn
eini mælikvarði á dyggðugt líf í
þessum heimi og veiti því að-
gang að himnaríki. Í útvalning-
arkenningu Kalvins sagði að
auðurinn væri hinn rétti mæli-
kvarði á iðjusemi og sparsemi.
Þeir einir komast í himnaríki
sem láta eftir sig auð af iðjusemi
sinni. Skilur þá hver sem vill
Skotasögur og mikinn auð í
Sviss.
Upphaf fjármálastarfsemi
Upphaf fjármálastarfsemi á
Íslandi er að finna í Skútustaða-
hreppi, í Sparnaðarsjóði bú-
lausra 1858 til 1864. Það endaði
með því að stærsti innistæðueig-
andinn kvæntist dóttur stærsta
skuldarans og þar með lauk
starfseminni. Á sama veg varð
Sparisjóður Múlasýslna skamm-
lífur á Seyðisfirði. Þar varð þörf-
in fyrir peningaviðskipti vegna
síldveiða og sauðaviðskipta. Ekki
er færi á að ræða einkabanka-
starfsemi eins og þá sem lýst er
í Hótel Jörð:
Þá verður oss ljóst að framar ei
frestur gefst
né færi á að ráðstafa nokkru betur.
Því alls sem lífið lánaði dauðinn
krefst
í líku hlutfalli’ og Metúsalem og
Pétur.
Bankar á Íslandi
Það er áleitin spurning hvers
konar banka Íslendingar þurfa í
dag. Það hefur komið til tals að
arður af bönkum fjármagni vega-
gerð í landinu. Á að láta lántaka
fjármagna vegagerð og innviði?
Eru fjármálastofnanir skattheimt-
ustofnanir? Svo er auðvitað alls
ekki. Svo eru einhverjir sem vilja
fjármagna Sundabraut með gjaldi
í Hvalfjarðargöng!
Fjármálastofnanir eru aðeins til
að miðla fjármunum milli spar-
enda og lántaka. Fjármálastofn-
anir eru til þess að miðla fjár-
magni milli tímabila í ævi
vinnandi fólks, að fjármagna þarf-
ir við upphaf starfsævinnar, og að
njóta fjármagnsins í lífeyrissparn-
aði eftir að starfsævi lýkur.
Fjármálastofnanir eru ekki til
þess að flytja auðæfi og velferð á
milli fólks með gjafvaxta lánum
en það er vilji margra, sem vilja
gera góðverk á annarra kostnað.
Eru líkur til að íslenskir bank-
ar geti látið mikið að sér kveða á
erlendum fjármálamörkuðum? Því
miður er það svo að nýir bankar
sem hefja viðskipti á þróuðum
fjármálamörkuðum fá hrakval við-
skiptavina, þá er bankar sem fyr-
ir eru vilja ekki hafa í viðskiptum.
Þá er það einnig áleitin spurn-
ing hvað bankaþjónusta á að
kosta. Mælikvarði á kostnað er
vaxtamunur, þ.e. munur útlána-
vaxta og innlánavaxta. Eru þókn-
anatekjur banka í einhverju sam-
ræmi við þá þjónustu sem
bankarnir veita? Eru við-
skiptavinir að njóta afraksturs af
tækniframförum og hagræðingu í
bönkunum?
Af hverju á að skattleggja
banka um 0,376% af skuldum
þeirra? Borga bankar þennan
skatt? Er ekki líklegra að við-
skiptavinirnir borgi þennan skatt,
rétt eins og álögur sem kunna að
verða lagðar á banka til að
byggja upp innviði sem vanræktir
hafa verið frá því bankakerfið
hrundi?
Bankar og geimvísindi
Er bankastarfsemi slík geimvís-
indi að þar eigi að fóstra ofur-
launaaðal? Sú var tíð að íslenskir
bankastjórar töldu að þeim væri
rétt skammtað kr. 140 milljónir í
mánaðarlaun. Sama á við um líf-
eyrissjóði. Þar átti að skammta
stjórnendum vel, þó ekki í neinu
samræmi við ofurlaun banka-
stjóra.
Orðið áhætta kemur 339 sinn-
um fyrir í lögum um fjármálafyr-
irtæki í einhverju sambandi.
Rekstur fjármálafyrirtækja og
rekstur lífeyrissjóða er í eðli sínu
áhættustýring. Fjárfestingar líf-
eyrissjóða eru ekki „brask“, held-
ur eitt form eignaumsýslu þar
sem varúðarsjónarmið eru höfð að
leiðarljósi.
Hver á að eiga banka?
Engin þjóð á jafn hraklegan
feril við að einkavæða íslenska
ríkisbanka eins og íslenska þjóð-
in. Í stað þess að bankakerfið
styrktist við einkavæðingu, veikt-
ist það sem söluverðinu nam, því
andvirði söluverðsins var að meg-
inhluta fengið að láni í öðrum
lánastofnunum. Með markaðs-
misnotkun bankanna sjálfra í við-
skiptum með hlutabréf í bönk-
unum var enn gengið á eigið fé
fjármálafyrirtækjanna.
Við það bættust kaupaukar
æðstu stjórnenda, sem ákveðnir
voru að geðþótta, til að tæma ís-
lensku bankana.
Á íslenska ríkið að eiga bank-
ana og bera af þeim verulega
áhættu? Eiga lífeyrissjóðir að
eiga íslenska banka og bera af
þeim verulega áhættu? Af hverju
vilja engir heiðvirðir útlendingar
eiga íslenska banka?
Nú er það alls ekki svo að er-
lendir bankar eigi ekki viðskipti
við íslensk fyrirtæki. Það er öðru
nær. Stöndug íslensk fyrirtæki
eiga mikil bein viðskipti við er-
lenda banka, þeim bönkum að
skaðlausu. Þessir sömu bankar
vilja ekkert með íslenskan al-
menning hafa. Enda eru almenn-
ingsviðskipti lítil og einföld.
Sporin hræða
Sporin hræða og það kann vel
að fara svo að íslenska ríkið verði
óhjákvæmilega að eiga tvo ís-
lenska banka í nokkur ár enn. Sá
tími kann að verða langur ef
grundvallarspurningum verður
ekki svarað. Réttlætið er köld
dygð og ef dygðin sigrar verður
fátt til að lifa fyrir í mannheimi.
Svörin varða ekki aðeins fjár-
málastarfsemi, því fjármálastofn-
anir lifa ekki sjálfstæðu lífi, held-
ur einnig lífskjör í landinu. Það er
einfaldlega svo að hagkvæmt og
skilvirkt fjármálakerfi er und-
irstaða hagsældar og lífskjara.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Þá er það einnig
áleitin spurning
hvað bankaþjónusta á
að kosta. Mælikvarði á
kostnað er vaxtamunur,
þ.e. munur útlánavaxta
og innlánavaxta.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Hvers konar banka?
Það var eitthvað svo við-
eigandi að Samfylkingin
skyldi velja Gamla bíó til
að kynna kosningaloforð
sín. Mörg þeirra hafa
nefnilega verið sýnd áður
en ekki kláruð. Gömul lof-
orð eins og að tryggja 18
mánaða börnum leik-
skólapláss hafa verið sýnd
á fjögurra ára fresti allt
frá árinu 2002 þegar nú-
verandi borgarstjóri tók
fyrst sæti í borgarstjórn í meirihluta.
Það hefur þó ekki gengið betur að
efna þetta 16 ára gamla loforð en svo
að nú eru alls 1.629 börn á biðlistum.
Endursýning
Fyrir síðustu kosningar lofaði Sam-
fylkingin 3.000 leiguíbúðum „fyrir
venjulegt fólk“ en lítið bólar á þeim.
Þvert á móti hefur fasteignaverð
snarhækkað í Reykjavík og margir
flytja annað. Leigan hefur nefnilega
snarhækkað og húsnæðislausum hefur
fjölgað mjög mikið. Í stað þess að
endursýna þetta loforð í Gamla bíó
kom Dagur með aðra útgáfu og lofaði
1.000 íbúðum fyrir ungt fólk. Það er
sá hópur sem á erfitt með fyrstu kaup
þar sem nýjar íbúðir fást varla fyrir
minna en 40 milljónir króna í dag.
Það er ljóst að húsnæðismarkaðurinn
hefur farið úr skorðum á síðustu fjór-
um árum, enda allt of lítið verið byggt
af hagstæðu húsnæði í Reykjavík. Af
hverju ætti fólk að trúa þessu núna?
Er þetta ekki fullreynt?
Nýju fötin keisarans
En svo skal böl bæta að benda á
eitthvað annað segir máltækið. Í stað
þess að viðurkenna vandann og axla
ábyrgð á ástandinu er farin önnur
leið. Núverandi meirihlutaflokkar
sömdu við ríkið um að
setja allar stórar fram-
kvæmdir á ís árið 2012.
Þetta er ein af ástæð-
unum fyrir því að við er-
um nú með gríðarlegar
umferðartafir. Ekkert
hefur gengið að efla al-
menningssamgöngur sem
eru enn þá aðeins 4%
ferða í borginni. Borgin
ætti að forgangsraða
skynsamlegum fram-
kvæmdum og bæta ljósa-
stýringu. Efla leiðakerfi Strætó svo
það nýtist fleirum og bæta aðstöðu í
biðskýlum í Mjódd, Kringlunni og víð-
ar. En í staðinn er lofað upp í ermi
ríkisins um Miklubraut í stokk og
Borgarlínu. Þessi stóru verkefni munu
saman kosta vel yfir hundrað millj-
arða en leysa samt aðeins hluta vand-
ans.
Allt bendir til þess að loforð þessi
verði því ekki að veruleika á næsta
kjörtímabili. Líkt og loforðin um leik-
skólana sem hafa verið endursýnd á
fjögurra ára fresti, loforðin um hag-
stæðu leiguíbúðirnar og samgöngu-
loforðin eru eins og nýju fötin keis-
arans: Það sést í gegnum þau.
Gamla bíó
Eftir Eyþór Arnalds
Eyþór Arnalds
» Gömul loforð, eins og að
tryggja 18 mánaða
börnum leikskólapláss, hafa
verið sýnd á fjögurra ára
fresti allt frá árinu 2002
þegar núverandi borgar-
stjóri tók fyrst sæti í borg-
arstjórn í meirihluta.
Höfundur er borgarstjóraefni
Sjálfstæðisflokksins.
Fyrir sjö árum var Ísland meðal
fyrstu 13 ríkja Evrópu til að und-
irrita samning Evrópuráðsins um
forvarnir og baráttu gegn ofbeldi
gagnvart konum og heimilisofbeldi,
eða Istanbúl-samninginn. Ein und-
irritun kann að láta lítið yfir sér en
á þeim tíma var lykilatriði að fá hóp
ríkja að borðinu til að samning-
urinn hlyti þann slagkraft sem
þurfti til að þoka málum áfram. Þá
var hægt að setja þrýsting á stjórn-
völd annarra ríkja til að fylgja í
kjölfarið. Nú hafa næstum öll ríki Evrópu und-
irritað samninginn og þannig skuldbundið sig til
að gera allt sem í þeirra valdi stendur til að út-
rýma ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi. Í
gær fullgilti Ísland samninginn formlega og er þá
tryggt að íslensk löggjöf standist öll ákvæði samn-
ingsins, sem er mikið fagnaðarefni.
Istanbúl-samningurinn er fyrsti bindandi al-
þjóðasamningurinn sem tekur heildstætt á barátt-
unni gegn ofbeldi gegn konum. Ákvæði samnings-
ins og lagaramminn hér á landi ná að sjálfsögðu til
ofbeldis gegn fólki af öllu kynjum en samning-
urinn viðurkennir eigi að síður að ofbeldi gegn
konum er kerfisbundinn vandi sem verður ekki
upprættur nema tekið sé á honum sem slíkum.
Samningurinn hefur fyrir vikið hlotið lof baráttu-
samtaka kvenna víða um heim.
Með samningnum eru meðal annars lagðar þær
skyldur á herðar aðildarríkjanna að styrkja þjón-
ustu við þolendur ofbeldis (þar á meðal andlegs of-
beldis), að tryggja að lögregla geti fjarlægt ger-
endur í heimilisofbeldismálum af heimilum, að
skilgreina nauðgun með skýrum hætti í hegning-
arlögum og að lögfesta ákvæði gegn kynferð-
islegri áreitni, nauðungarhjónaböndum, limlest-
ingu á kynfærum kvenna og þvinguðum
fóstureyðingum. Á Íslandi var meðal annars inn-
leitt sérstakt ákvæði um heimilisofbeldi í hegning-
arlög og skerpt á löggjöf gegn nauðung-
arhjónaböndum. Einnig var gerð
breyting á lögsöguákvæðum þannig
að saksækja megi íslenska ríkisborg-
ara á Íslandi þótt brot þeirra séu
framin utan Íslands og í löndum þar
sem verknaðurinn er ekki refsiverður.
Þetta gæti til dæmis átt við um nauð-
ungarhjónabönd og limlestingu á kyn-
færum kvenna sem færi fram í lönd-
um þar sem slíkt er ekki refsivert
samkvæmt lögum.
Þessar lagabreytingar eru mik-
ilvægur áfangi á langri vegferð í bar-
áttunni gegn ofbeldi gegn konum. En
fullgilding Istanbúl-samningsins er ekki loka-
skrefið, þvert á móti. Nú stendur upp á stjórnvöld
að tryggja að í hvívetna verði farið eftir samn-
ingnum og að unnið sé í anda hans við stefnumót-
un og lagasetningu. Ég mun leggja mitt af mörk-
um til að svo megi verða. Stýrihópur á mínum
vegum, með þátttöku fimm ráðuneyta, vinnur nú
að því að hrinda í framkvæmd tímabærum úrbót-
um sem varða kynferðislegt ofbeldi og tryggja að
Ísland verði í fremstu röð í baráttunni gegn hvers
kyns kynbundnu ofbeldi. Meðal verkefna stýri-
hópsins er að gera tillögur um sterkari rétt-
arstöðu brotaþola, móta stefnu um aðgerðir gegn
stafrænu kynferðisofbeldi og vinna að heildarend-
urskoðun forvarna og fræðslu í menntakerfinu og
samfélaginu almennt. Baráttan gegn ofbeldi er
langhlaup, ekki spretthlaup, og hér gildir að halda
áfram svo að dag einn geti börnin okkar vaxið úr
grasi án ógnarinnar af kynbundnu ofbeldi.
Istanbúl-samning-
urinn fullgiltur
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
Katrín Jakobsdóttir
» Í gær fullgilti Ísland samn-
inginn formlega og er þá
tryggt að íslensk löggjöf standist
öll ákvæði samningsins, sem er
mikið fagnaðarefni.
Höfundur er forsætisráðherra.