Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.07.2018, Blaðsíða 6

Steinsnar norðan við norður-heimskautsbaug, í skógivöxnu fjalllendi Lapplands,
er smábærinn Jokkmokk. Meðal-
hitastig í Jokkmokk er á veturna í
kringum -14 gráður en á sumrin
er meðalhitinn á bilinu 11-16 gráð-
ur á celcius. Í sumar hefur hiti í
Jokkmokk hinsvegar náð allt að
28 gráðum og þurrkurinn hefur
verið slíkur að upp hafa komið
skógareldar í grennd við bæinn,
þeir nyrstu sem brenna í Skandin-
avíu um þessar mundir.
Í sumar hefur hitabylgja lagst
yfir Evrópu endilanga og valdið
uppskerubresti og skógareldum
frá norðurheimskauti til Miðjarð-
arhafs.
Skógareldar eru algengir á hlýj-
ustu svæðum álfunnar, á síðasta
ári geisuðu til dæmis miklir skóg-
areldar á Íberíuskaga og víða í
Króatíu, en í ár hafa eldar brunnið
á svæðum sem óvön eru slíkum
hamförum, svæðum líkt og Jokk-
mokk í Lapplandi.
Hitamet og þurrkur
Skógareldar hafa geisað í Skand-
inavíu á síðustu dögum og vikum,
hundruð minni elda hafa valdið
tjóni í Noregi og Finnlandi, en
mestir eru eldarnir í Svíþjóð.
Hitastig á svæðinu hefur verið
óvenjuhátt í sumar.
Samkvæmt mælingum Sænsku
veður- og vatnafarsstofnunarinnar
(SMHI) var hitastig í Stokkhólmi í
maímánuði tæpum sex gráðum
hærra en meðalhitastig í mán-
uðinum, sem er afar óvenjulegt,
næsthæsta meðalhitastig sem
mælst hefur í Stokkhólmi var árið
1993 þegar meðalhiti í maí mæld-
ist 13,9 gráður, 2,2 gráðum lægri
en meðalhitinn í ár. Hitamet hafa
fallið víða í Svíþjóð og Noregi, en
hitastig hefur náð allt að 35 gráð-
um.
Mikill þurrkur hefur einnig
mælst á svæðinu, samkvæmt
SMHI mælist regnfall í Svíþjóð
um sjö sinnum minna en að með-
altali, og hefur það ekki verið eins
lítið síðan mælingar hófust seint á
19. öld.
Þessar óvenjulegu veðurað-
stæður eru ekki bein orsök skóg-
areldanna í Skandinavíu, frekar
má líta á eldana sem fylgifisk veð-
urfarsins, þar sem það skapar
kjöraðstæður til íkveikju í þurrum
gróðri.
Þótt eldingar og sjálfkveikjur
séu í sumum tilfellum orsök skóg-
arelda, kvikna langflestir skógar-
eldar af mannavöldum.
Að mati þjóðgarðastofnunar
Bandaríkjanna (e. National Park
Service) kvikna allt að 90% af
skógareldum af mannavöldum. Í
skýrslu Skógastofnunar Evrópu
(EFI) um skógarelda segir að
helstu orsök skógarelda megi
rekja til „félagshagfræðilegra og
landnytjalegra þátta“, en
Sænska ríkissjónvarpið greinir
frá því að kæruleysisleg notkun
á einnota útilegugrillum hafi
valdið hluta af skógareldunum í
Svíþjóð.
Landbúnaðarlegar
náttúruhamfarir
Skógareldar eru þó ekki eini fylgi-
fiskur veðurfarsins, heldur hefur
uppskerubrestur og það sem lettn-
esk stjórnvöld hafa kallað „land-
búnaðarlegar náttúruhamfarir“
skekið ríki í Norður- og Vestur-
Evrópu í kjölfar hitabylgjunnar.
Í Lettlandi glíma yfirvöld – auk
skógarelda í vesturhluta landsins
– við mikinn uppskerubrest og
Pólland hefur leitað fjárhags-
aðstoðar Evrópusambandsins til
að sporna við uppskerubresti, en
að sögn landbúnaðarráðherra Pól-
lands hefur þurrkurinn haft áhrif
á rúmlega 91 þúsund bóndabýli í
landinu. Hafa framleiðendur í
Þýskalandi þá tilkynnt að búast
megi við allt að helmingi minni
uppskeru í ár vegna hitabylgju í
maí og júní.
Ekki næg áhersla á
forvarnir
Mannskæðustu skógareldar í Evr-
ópu í rúma öld hafa geisað í
Grikklandi í liðinni viku. Neyðar-
ástandi var lýst yfir í landinu, en á
áttunda tug manna hefur orðið
hamförunum að bráð.
Að minnsta kosti 300 heimili
hafa brunnið til kaldra kola og
hefur eldhafið skilið eftir þorp og
bæi í nágrenni við höfuðborgina
Aþenu, sem rústir einar.
Á nær hverju ári berast fréttir
af hörmulegum skógareldum í
ríkjum við Miðjarðarhaf, en
Skógastofnun Evrópu (EFI) hefur
lengi rannsakað skógarelda í lönd-
um við Miðjarðarhafið. Í fyrr-
nefndri skýrslu EFI segir að þrátt
fyrir að fjárfest hafi verið fyrir
milljarða í aðferðum til að berjast
við skógarelda, sé hættan á skóg-
areldum á Miðjarðarhafssvæðinu
meiri en getan til að ráða niður-
lögum þeirra. Stækkun og léleg
meðferð skóglendis og loftslags-
breytingar eru nefndar sem
ástæður fyrir þessum vanda-
málum, en einnig er talið að of
mikil áhersla sé lögð á að slökkva
eldinn þegar hann er þegar kvikn-
aður í stað forvarna.
Eldar við
norðurskaut
Hitabylgja hefur valdið uppskerubresti og skóg-
areldum frá norðurheimskauti til Miðjarðarhafs.
Betri forvarnir gegn eldum eru nauðsynlegar.
AFP
Mannskæðustu skógareldar í rúma öld hafa geisað í Grikklandi og valdið ham-
förum í strandbæjum í kringum Aþenu.
AFP
Talið er að um 90% skógarelda kvikni af mannavöldum.
AFP
Yfirvöld í Svíþjóð hafa beðið um aðstoð frá Evrópusambandinu til að ráða
niðurlögum skógareldanna. Þyrla sinnir björgunarstörfum nálægt Ljundsdal.
AFP
Skógareldar hafa
komið upp í landi
hinna þúsund vatna.
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.7. 2018
’
Ég og fjölskylda mín höfum áhyggjur af þeim
fjölmörgu eldum sem geisa um landið okkar á
þessu óvenjulega heita og þurra sumri.
Karl XVI. Gústaf, konungur Svíþjóðar
ERLENT
PÉTUR MAGNÚSSON
petur@mbl.is