Morgunblaðið - 13.08.2018, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRViðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. ÁGÚST 2018
Smiðjuvegi 9 · 200 Kópavogi
Sími 535 4300 · axis.is
Vandaðar íslenskar innréttingar
BAKSVIÐ
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Tyrkneska líran lækkaði um allt að
17% á föstudag og hafði áður veikst
um 5% á mánudag og 4% á fimmtu-
dag. Hefur líran ekki fengið á sig
annan eins skell síðan bankakreppa
skók Tyrkland árið 2001.
Frá því Recep Tayyip Erdogan
var endurkjörinn forseti í júní hefur
gjaldmiðillinn veikst um nærri 30%
en það sem af er þessu ári nemur
lækkunin samtals um 40%. Þá er
ekki allt talið því eins og Morgun-
blaðið fjallaði um fyrir tæpri viku
hefur gengi lírunnar verið að fikra
sig jafnt og þétt niður á við í fjölda
ára. Gengið færðist rykkjótt upp á
við frá 2001 til 2008 en hefur verið á
niðurleið undanfarinn áratug svo að
virði lírunnar er í dag innan við
fimmtungur af því sem það var árið
2008.
Trump bætti olíu á eldinn
Lækkun síðustu og þarsíðustu
viku er aðallega rakin til harðnandi
efnahagslegra og pólitískra deilna
Tyrklands og Bandaríkjanna. Tyrkir
brugðust við hækkuðum tollum
Bandaríkjastjórnar á ál og stál með
því að hækka tolla á bandarískan
varning, sem svo leiddi til þess að
Bandaríkin fóru að gera sig líkleg til
að setja innflutningi frá Tyrklandi
enn frekari skorður.
Skömmu áður hafði ríkisstjórn
Donalds Trumps líka beitt tvo tyrk-
neska ráðherra refsiaðgerðum
vegna handtöku bandaríska prests-
ins Andrews Brunsons. Brunson var
í hópi tuga þúsunda manna sem
handteknir voru í kjölfar misheppn-
aðrar valdaránstilraunar árið 2016
en honum er einkum gefið að sök að
vera aðili að Gülen-samtökunum,
sem tyrknesk stjórnvöld skilgreina
sem hryðjuverkasamtök.
Eins og hans er von og vísa hefur
Trump reglulega sent tyrkneskum
ráðamönnum tóninn á Twitter og
síðast á föstudag tísti hann að hann
hygðist tvöfalda tolla á tyrkneskt ál
og stál upp í 20% og 50%. Með hærri
tollum verður í reynd búið að loka
Bandaríkjamarkaði fyrir tyrknesku
stáli en að sögn New York Times
hafa um 13% af tyrkneskri stálfram-
leiðslu farið til bandarískra kaup-
enda.
Hafa safnað skuldum
Rætur vandans liggja þó mun
dýpra og teygja sig mörg ár aftur í
tímann. Sumir segja að matsfyrir-
tækin hafi ekki staðið í stykkinu og
aðrir að erlendir bankar hafi verið of
viljugir að lána Tyrkjum fé. Erdog-
an hefur verið duglegur að taka fé að
láni, m.a. til að eiga fyrir metnaðar-
fullum og atvinnuskapandi innviða-
verkefnum, en atvinnulífið hefur líka
haft greiðan aðgang að erlendu
lánsfé á góðum kjörum. Greinendur
benda á að allstór skerfur af því
ódýra fjármagni sem seðlabankar
Evrópu og Bandaríkjanna dældu út
á markaði undanfarinn áratug hafi
ratað til Tyrklands og sitja fyrirtæki
þar í landi uppi með u.þ.b. 300 millj-
arða dala virði af nýjum skuldum
sem nú þarf að endurgreiða með
verðlitlum lírum. Um leið fer að-
gangurinn að lánsfé að utan minnk-
andi eftir því sem bandarísku og evr-
ópsku seðlabankarnir hafa hækkað
hjá sér stýrivextina og dregið úr
örvunaraðgerðum.
Tækifæri fyrir Kína
Ljóst þykir að Tyrkland þarf á
hjálp að halda og verður áhugavert
að sjá hvaðan hún kemur. Árið 2001
kom björgunin frá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum með ströngum skil-
yrðum um aðhald í ríkisrekstri.
Kannski sér Evrópusambandið
ástæðu til að koma Erdogan til
bjargar, þó ekki væri nema vegna
þess að spænski risabankinn BBVA
á nærri helmings hlut í Garanti
Bank, einum stærsta banka Tyrk-
lands, og myndi hrun tyrkneska
bankakerfisins valda skjálfta sem
næði djúpt inn í Evrópu. Hlutabréf
evrópskra banka lækkuðu á föstu-
dag vegna ótta fjárfesta við að lána-
stofnanir myndu gjalda fyrir vand-
ræði Tyrkja.
Það gæti líka gerst að ástandið í
Tyrklandi ylli því að hvekktir fjár-
festar og lánveitendur ákvæðu að
halda að sér höndum í nýmarkaðs-
löndum – og þannig myndi tyrk-
neska kreppan smita frá sér til landa
sem mega síst við því að hægi á inn-
streymi fjármagns. Lækkuðu gjald-
miðlar Suður-Afríku, Argentínu og
Rússlands um 1,5-3,5% á föstudag.
Af ræðu sem Erdogan flutti í
hafnarborginni Ordu við Svartahaf á
föstudag mátti ráða að hann myndi
leita til Kína, Rússlands eða Írans
eftir stuðningi. Í ræðunni kenndi
Tyrklandsforseti Bandaríkjunum
um hremmingar lírunnar og virtist
ekki líklegur til að vilja grípa til að-
gerða sem gætu hægt á þenslu hag-
kerfisins.
Kannski verða það Kínverjar sem
svara hjálparkallinu, enda yrði það í
meira lagi vandræðalegt fyrir
Trump, í miðju tollastríði við Kína,
ef NATO-ríkið Tyrkland hlypi í faðm
Kínverjanna. Þá myndi það falla vel
að alþjóðastefnu Kína að leika
stærra hlutverk í innviðauppbygg-
ingu Tyrklands og styrkja tengslin
við þessa fjölmennu þjóð í túnfæti
bæði Evrópu og Mið-Austurlanda.
Líran gæti dregið
fleiri niður með sér
 Titringur er á evrópskum mörkuðum vegna þróunarinnar í
Tyrklandi  Ef til vill munu Kínverjar sjá sér leik á borði og
koma Erdogan til bjargar  Nýmarkaðslönd eru í hættu
AFP
Tjón Gjaldmiðlasali í Istanbúl telur seðla. Tyrknesk fyrirtæki hafa safnað
skuldum í erlendri mynt og fjármálakerfi landsins er í erfiðri stöðu.
Í dag mælist landsframleiðsla á
mann hvergi hærri en í Katar,
þökk sé gas- og olíulindum sem
þar má finna í jörðu. Þess er þó
skammt að bíða að lítil borg í As-
íu, sem er þekktust fyrir skraut-
leg spilavíti, muni fara fram úr ol-
íuríkinu við Persaflóa.
Að sögn breska dagblaðsins The
Times benda útreikningar Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS) til
þess að kínverska sjálfsstjórnar-
héraðið Makaó fari fram úr Katar
árið 2020. Ætti landsframleiðsla á
mann í Makaó þá að verða komin
upp í 143.116 dali, en verður
139.151 dalur í Katar. Árið 2023
er því spáð að bilið muni breikka
enn frekar vegna hraðari hag-
vaxtar í Makaó.
Makaó er eina svæðið í Kína þar
sem spilavíti eru lögleg og þykir
Makaó-borg skipa svipaðan sess í
Asíu og Las Vegas gerir í Banda-
ríkjunum eða Mónakó í Evrópu.
Hagur Makaó hefur vænkast
mjög hratt en árið 2001 var þar
landsframleiðsla á mann aðeins í
kringum 34.500 dali, að því er
Bloomberg greinir frá.
Samkvæmt Spá AGS verður
landsframleiðsla á mann í Lúxem-
borg sú þriðja hæsta í heiminum
árið 2020, en Singapúr verður í
fjórða sæti og Brúnei í því fimmta.
Írland og Noregur hafna í sjötta
og sjöunda sæti og eru einu Evr-
ópulöndin í efstu tíu sætum spári-
nnar. Þá koma Sameinuðu arab-
ísku furstadæmin, Kúveit og Hong
Kong í tíunda sæti. Bandaríkj-
unum er spáð 12. sæti. ai@mbl.is
Ljósmynd/Thinkstock
Gróði Spilavítunum gengur vel. Grand Lisboa-turninn gnæfir yfir húsum.
Makaó mun fara
fram úr Katar
Óvenju heitt hefur verið í veðri í
Kaliforníu það sem af er þessu
sumri og hefur það haft neikvæð
áhrif á sítrónuuppskeruna á svæð-
inu.
Kalifornía er stærsta sítrónu-
ræktunarsvæði Bandaríkjanna og
hefur skert uppskera valdið því að
verð sítróna hefur hækkað um allt
að 49% á einum mánuði. Að sögn
Bloomberg hefur askjan af sítrón-
um ekki verið dýrari vestanhafs
síðan 2000 en undanfarin sjö ár hef-
ur eftirspurnin eftir sítrónum í
Bandaríkjunum vaxið hraðar en
innlendir ræktendur hafa getað
ráðið við.
Sérfræðingar telja að sítrónu-
verðið muni ekki taka að lækka á
ný fyrr en í september eða október.
ai@mbl.is
Sítrónuverð hækkar vegna hitans
Ljósmynd/Thinkstock
Brestur Hitinn fer illa með bændur.