Fréttablaðið - 23.11.2018, Blaðsíða 40

Leigumarkaður var afar óörugg-ur og erfiður í alla staði fyrir leigjendur þegar einstaklingar
einir leigðu út húsnæði. Horfið var
frá markvissri uppbyggingu félags-
legs húsnæðis og þrátt fyrir að leigu-
félög á vegum félagasamtaka reyndu
að bæta úr þörfinni tókst ekki að
þróa leigumarkaðinn. Tilkoma fast-
eignafélaga og leigufélaga ruddi nýja
braut og breytti leigumarkaðnum
til hins betra. Einstaklingar, fjöl-
skyldur, félög og fyrirtæki þurfa
ekki lengur að að binda fjármagn í
húsnæði ef þau svo kjósa.
Stofnun almennra leigufélaga
fyrir nokkrum árum opnaði nýja
möguleika fyrir leigjendur sem
áður gátu ekki fengið örugga lang-
tímaleigu. Sveigjanleiki hefur aukist
mikið á markaðnum sem er mikil-
vægt vegna þess að þarfir hinna
ýmsu hópa eru svo mismunandi að
erfitt er að sjá þær fyrir.
Vöxtur á leigumarkaði fram undan
Æskilegt er að almennur leigumark-
aður þróist áfram á næstu árum um
leið og bætt er úr skorti á félagslega
íbúðamarkaðnum. Hlutfall þeirra
sem búa í leiguhúsæði hefur aukist
verulega og margt sem bendir til
þess að það hlutfall aukist áfram.
Á árunum 2006-2007 er áætlað að
14% landsmanna hafi búið í leigu-
húsnæði. Frá árinu 2011 hefur
þetta hlutfall verið stöðugt á bilinu
22-23% að okkar mati.
Á Íslandi eru um 130.000 heimili.
Heildarstærð leigumarkaðar er um
30.000 íbúðir. Á almennum leigu-
markaði eru um 19.500 íbúðir,
langflestar, eða um 10 þúsund eru
á vegum einstaklinga og ýmissa
aðila. Athygli vekur að leiguíbúðir
á vegum almennra leigufélaga eru
litlu fleiri en íbúðir á vegum ferða-
þjónustu sem eru um 4.000. Leigu-
íbúðir fyrir aldraða eru um 1.200
á vegum ýmissa samtaka og um
9.000 íbúðir flokkast undir félagsleg
leiguúrræði á vegum sveitarfélaga,
námsmanna og verkalýðsfélaga.
Þrátt fyrir mikinn hagvöxt,
verulega kaupmáttaraukningu og
lítið atvinnuleysi, hefur hlutfallið
22-23% ekki lækkað. Það bendir til
þess að að farið sé að líta á leigu sem
valkost en ekki neyðarúrræði fyrst
og fremst. Við gerum ráð fyrir að
hlutfall íbúa á leigumarkaði muni
aukast í 27-28% á næstu fimm til sjö
árum. Til að mæta þeirri aukningu
þarf að bæta við allt að 10 þúsund
leiguíbúðum á næstu árum. Í ljósi
þeirrar þróunar sem hefur orðið
á leigumarkaði má segja að leiga
sé orðin raunverulegur valkostur
ásamt og með séreignarstefnunni,
sem verið hefur ríkjandi á Íslandi.
Skynsamlegt opinbert regluverk um
leigumarkaðinn og hófleg fasteigna-
gjöld gætu stutt við slíka þróun.
Miklar breytingar fram undan
Mikil fólksfjölgun og verulegar
lýðfræðilegar breytingar eru fram
undan sem styðja það að þörf er á
vaxandi og fjölbreyttum almennum
leigumarkaði um leið og ríki og
sveitarfélög styrkja í auknum mæli
leigufélög sem sinna tekjulágum
hópum. Fram eru komnar kynslóðir
með aðrar hugmyndir en ríkjandi
hafa verið. Forgangsröðun hjá fólki
breytist og það kýs sveigjanleika í
búsetuformi í stað þess að binda sig
við eina eign. Fólk er lengur í námi
og kemur seint út á vinnumarkað.
Það er eldra þegar stofnað er til fjöl-
skyldu auk þess sem talsvert ber á
fjölgun þeirra sem búa einir.
Fólki sem er 68 ára og eldra mun
fjölga um 30.000 á næstu 20 árum.
Kynslóðir fæddar 1955-60 og síðar
munu hafa verulega betri lífeyris-
réttindi en þeir sem á undan koma.
Leiga í stað eignaríbúða mun verða
álitlegur kostur fyrir eldri borgara.
Ríflega 28 þúsund erlendir starfs-
menn eru hér á vinnumarkaði sem
er um 19% af vinnandi fólki. Skortur
á góðu og hentugu leiguhúsnæði
fyrir þá sem vinna hér á landi tíma-
bundið er verulegur. Í þessu sam-
hengi þarf einnig að hafa í huga að
leiguíbúðir til erlendra ferðamanna
eru stór þáttur í leigumarkaðnum.
Brýn þörf er því á auknu framboði
af leiguhúsnæði, bæði á vegum
almennra leigufélaga og þeirra sem
njóta styrkja frá ríki og sveitar-
félögum og hafa það að markmiði
að sinna þörfum tekjulágra.
Tíu þúsund leiguíbúðir
vantar á markaðinn
Guðbrandur
Sigurðsson
framkvæmda-
stjóri Heimavalla
Í október voru tveir ákaflega mikilvægir baráttudagar sem vekja upp áleitnar spurning-
ar um hvers konar samfélagi við
viljum búa í og hvaða breytingar
þarf að gera svo við getum sagt að
hér sé raunverulegt jafnrétti og
gott velferðarsamfélag þar sem allir
einstaklingar hafa jöfn tækifæri til
virkrar þátttöku.
Fyrst vil ég nefna alþjóðlegan
baráttudag gegn fátækt sem var
þann 17. október. Í tilefni hans stóð
Félagsráðgjafafélag Íslands fyrir
viðburði þar sem vakin var athygli
á skeytingarleysi gagnvart fátækt
á Íslandi sem birtist meðal annars
í formi of lítils fjármagns til mikil-
vægrar velferðarþjónustu.
Undanfarið hefur verið mikil
umræða í samfélaginu um þetta
skeytingarleysi þótt það hugtak
hafi ekki verið notað í umræðunni.
Birtist það meðal annars í umræðu
um geðheilbrigðismál og málefni
ungs fólks í vímuefnavanda. Félags-
ráðgjafar þekkja vel þá hópa sem eru
í mestri hættu á að festast í fátækt og
verða jaðarsettir, fá ekki tækifæri til
að tilheyra samfélaginu og taka virk-
an þátt í því. Það var því ánægjulegt
að lesa skýrslu Árna Páls Árnasonar,
fyrrverandi félagsmálaráðherra,
sem hann kynnti nýverið um áskor-
anir Norðurlanda í félagsmálum.
Þar bendir hann á að „kerfin“ þurfi
að vinna betur saman svo hægt sé að
veita þeim sem þurfa stuðning sem
hæfir þörfum hvers og eins.
Þetta hljómar kannski einfalt en
í framkvæmd er þetta mun flókn-
ara þar sem hvert og eitt „kerfi“
hefur tilhneigingu til þess að finna
leið til að vísa frá sér því fólki sem
glímir við fjölþættan vanda, yfir í
annað „kerfi“, og oft liggja fjárhags-
legir hvatar þar að baki. Félagsráð-
gjafar taka undir þetta en ein stærsta
áskorun sem velferðarsamfélagið
stendur frammi fyrir er að veita
heildstæða og samþætta þjónustu.
Vil ég nefna skóla- og heilbrigðis-
kerfið sérstaklega í þessu samhengi.
Svo þau geti sannarlega verið sú
grunnstoð sem þau þurfa og eiga að
vera í íslensku velferðarsamfélagi og
geti mætt þörfum einstaklinga og
fjölskyldna þarf að leggja þar mun
meiri áherslu á þverfaglega nálgun.
Í Svíþjóð eru félagsráðgjafar til að
mynda ein þeirra lykilfagstétta sem
starfa í skólunum og í heilsugæsl-
unni.
Á Íslandi er staðan allt önnur;
mjög fáir félagsráðgjafar starfa inni
í skólunum og nú er einungis einn
félagsráðgjafi sem starfar í heilsu-
gæslu á öllu landinu. Félagsráðgjafa-
félag Íslands hefur ítrekað bent á að
þessu þurfi að breyta og auka þurfi
þverfaglega teymisvinnu í skólum og
heilsugæslu. Það gengur ekki lengur
að líta svo á að ein aðferð og ein
leið virki fyrir alla, velferðarkerfið
verður að bjóða upp á þverfaglega,
heildstæða og sveigjanlega þjónustu
sem getur mætt ólíkum þörfum ein-
staklinga og mætt þeim þar sem þeir
eru staddir svo hægt sé að styðja þá
til sjálfshjálpar.
Skeytingarleysi
Kvennafrídagurinn var viku síðar,
þann 24. október, en 43 ár eru síðan
konur streymdu fyrst út af vinnu-
stöðum landsins og kröfðust jafnra
kjara. Við erum komin langan veg á
þessum áratugum og mælist Ísland
efst meðal þjóða þegar kemur að
jafnrétti kynjanna. Nýjar tölur um
kynbundinn launamun sýna þó að
enn er langt í land. Það er því miður
svo að verðmætamat starfa á Íslandi
er enn mjög bundið við kyn og eru
störf sem hefð er að konur sinni í
meira mæli, svo sem félagsráðgjöf,
verr launuð en karlastörf þrátt fyrir
að menntunarkröfur og ábyrgð í
starfi sé sambærileg.
Ró tg r ó i n n s a m f é l a g s l e g u r
aðstöðumunur hópa finnst á Íslandi
og er það til marks um skeytingar-
leysi þegar lítið er gert úr umræðu
um launamun kynjanna sem finnst
enn hér, sama hvort horft er á óleið-
réttan eða leiðréttan launamun.
Stefán Pálsson sagnfræðingur
sagði frá því á morgunverðar-
fundi um fátækt á fullveldisöld
sem haldinn var í tilefni af alþjóð-
legum baráttudegi gegn fátækt að
fyrir rúmum hundrað árum hefðu
vinnukonur ekki fengið nein laun
en vinnukarlinn svo lág að launin
hefðu ekki dugað til framfærslu eins
barns. Gerum betur strax og látum
af þessu skeytingarleysi þannig að
þegar afkomendur okkar líta til baka
geti þeir litið stoltir um öxl og sagt
að árið 2018 hafi orðið mikilvæg
þáttaskil í þróun jafnréttis á Íslandi.
Jafnréttislandið
Ísland
María
Rúnarsdóttir
formaður
Félagsráðgjafa-
félags Íslands
Á fundi Alþingis 25. október sl. var 1. umræða um frumvarp til laga um afnám skerðinga
ellilífeyris vegna atvinnutekna, lagt
fram af þingmönnum Flokks fólks-
ins og Miðflokksins. Það er gott að
það sé farið að ræða kjör aldraðra á
Alþingi og vonandi verður það til þess
að heildræn úrlausn fáist á kjörum
aldraðra. Frumvarpið mun þó ekki
bæta kjör nema fárra ellilífeyrisþega
eða þeirra sem núna stunda atvinnu,
og verður hvatning svo að fleiri fari
að vinna. Þetta verður einnig til
þess að þeir sem eiga nú ekki rétt á
bótum vegna hárra tekna fá bætur
frá Tryggingastofnun (TR). Einnig
mun þetta nýtast þeim sem verða 67
ára á næstu árum og halda áfram að
vinna, geta frestað töku lífeyris úr líf-
eyrissjóði og fá þá fullar bætur frá TR
þar sem engar skerðingar verða vegna
atvinnutekna.
Samkvæmt yfirlýsingum flutn-
ingsmanna frumvarpsins mun þetta
frumvarp kosta ríkissjóð kr. 0. Það
getur eflaust verið að það sé hægt að
reikna þetta út miðað við einhverjar
ákveðnar forsendur og miða þá við
1.450 vinnandi ellilífeyrisþega sem
þegar eru í bótakerfi TR og munu
njóta þessara breytinga en þeir eru
aðeins um 3% af heildinni.
Ef þetta frumvarp verður að lögum
munu mjög margir nýta sér það eins
og að ofan greinir sem mun skapa rík-
issjóði ófyrirséð útgjöld. Samkvæmt
útreikningi TR þá mun bótaréttur
hækka um 45% af atvinnutekjum
umfram 100 þúsund króna frítekju-
mark sem nemur 160-180 þúsund
krónum fyrir 500 þúsund króna mán-
aðarlaun. Nú eru 5-6 þúsund manns
sem náð hafa 67 ára aldri en hafa ekki
sótt um ellilífeyri vegna hárra tekna
og er sennilegt að stór hluti þessa
fólks muni sækja um ellilífeyri frá TR.
Mikil óvissa ríkir því um hver aukning
útgjalda ríkisins verður en samkvæmt
lauslegri áætlun er um að ræða 10-15
milljarða á ársgrundvelli og mun fara
hækkandi þar sem þeim fjölgar á
hverju ári sem munu nýta sér þetta.
Það er ljóst að frumvarp þetta leysir
ekki vanda þeirra ellilífeyrisþega
sem hafa ekki atvinnutekjur, lágar
greiðslur frá lífeyrissjóðum og lágar
fjármagnstekjur, það þarf að velja
aðrar leiðir fyrir þennan hóp. Nú er
frítekjumark fyrir atvinnutekjur
kr. 100 þúsund og kr. 25 þúsund frí-
tekjumark sem gildir fyrir lífeyris-,
fjármagns- og atvinnutekjur. Sem
breytingu má hugsa sér að hafa frí-
tekjumark sem aðeins gilti fyrir lífeyr-
is- og fjármagnstekjur kr. 125 þúsund,
það mundi hækka ráðstöfunartekjur
þeirra sem nýttu sér það um kr. 56
þúsund. Jafnframt mætti hækka frí-
tekjumark vegna atvinnutekna um
kr. 100 þúsund, þannig að það yrði kr.
200 þúsund sem yrði til þess að marg-
ir hefðu hag af því að halda áfram að
vinna, en það er nauðsynlegt að hafa
þak á þessu frítekjumarki.
Tilurð þessara skrifa er að ég hlust-
aði á umræður viðkomandi laga-
frumvarps og kom á óvart að það var
samþykkt að veita því brautargengi án
athugasemda.
Þótt settar séu fram þessar hug-
myndir um bætt kjör ellilífeyrisþega
eru eflaust betri lausnir til og væri
æskilegt að þingmenn og sérfræð-
ingar þjóðarinnar legðu sig fram um
að koma með lausnir. Ofangreindum
sjónarmiðum er hér með komið á
framfæri. Það eru margar leiðir til að
bæta kjör aldraðra, en sú leið að bjóða
1% hækkun á persónuafslætti eða kr.
580 eins og ríkisstjórnin býður er ekki
boðlegt, það væri hægt að hækka per-
sónuafslátt verulega og hafa hann
þrepaskiptan eftir tekjum. Nauðsyn-
legt er að horfa til framtíðar því það
kemur að því að flestir ellilífeyrisþegar
geta lifað af greiðslum úr sínum líf-
eyrissjóði og þurfa ekki bætur frá TR.
Skrifað 26. október 2018 af ellilíf-
eyrisþega sem hefur áhyggjur af velferð
ellilífeyrisþega og þjóðarbúsins.
Skerðing ellilífeyris vegna atvinnutekna 
Haukur
Haraldsson
ellilífeyrisþegi
Það er ljóst að frumvarp
þetta leysir ekki vanda þeirra
ellilíeyrisþega sem hafa
ekki atvinnutekjur, lágar
greiðslur frá lífeyrissjóðum
og lágar fjármagnstekjur, það
þarf að velja aðrar leiðir fyrir
þennan hóp.
Æskilegt er að almennur
leigumarkaður þróist áfram
á næstu árum um leið og
bætt er úr skorti á félagslega
íbúðamarkaðnum.
2 3 . n ó v e m b e r 2 0 1 8 F Ö S T U D A G U r38 S k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
2
3
-1
1
-2
0
1
8

0
4
:5
2
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
5
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
7
C
-D
D
5
4
2
1
7
C
-D
C
1
8
2
1
7
C
-D
A
D
C
2
1
7
C
-D
9
A
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
9
6
s
_
2
2
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K