Dagblaðið Vísir - DV - 07.09.2018, Blaðsíða 50

50 7. september 2018TÍMAVÉLIN
BERKLASJÚKLINGAR VORU
TALDIR VERA VAMPÍRUR
N
ýja-England er án nokkurs
vafa sá staður í Banda-
ríkjunum þar sem hið
óskýrða og undarlega hef-
ur átt stærstan sess. Þar var rétt-
að yfir nornum á sautjándu öld,
Lizzie Borden var grunuð um
axarmorð og H.P. Lovecraft bjó
til undraheim guða og djöfla.
Ógrynni af sögum um vatnaverur,
hauslausa ára og skrímsli hef-
ur verið til á svæðinu frá því að
enskir púrítanar sigldu þangað
fyrir röskum fjórum öldum. Nýja-
England var því kjörinn vettvang-
ur fyrir vampíruhræðslu á nítj-
ándu öld.
Berklafaraldur
Berklar eru bakteríusýking sem
fylgt hefur mannkyninu síðan í
fornöld og útbreiðsla þeirra hef-
ur riðið yfir í bylgjum. Í kjölfar
iðnbyltingarinnar á nítjándu öld
urðu berklar að mannskæðum
faraldri í Evrópu og Ameríku og
flest fórnarlömbin voru fátækt
fólk. Í Evrópu var fjórða hvert
dauðsfall af völdum berkla.
Á þeim árum var sjúkdómur-
inn kallaður tæring og fólk hafði
ekki þá læknisfræðilegu þekk-
ingu til að skilja orsakir hans og
útbreiðslu. Sjúklingarnir virtust
einfaldlega tærast upp. Oft kom
það fyrir að heilu fjölskyldurn-
ar sýktust og aðeins einn fjöl-
skyldumeðlimur lést. Hinir lifðu
af en glötuðu heilsunni og mörg-
um fannst þetta grunsamlegt,
sérstaklega íbúum Nýja-Eng-
lands. Fólk taldi því að hinn látni
sogaði til sín lífsorkuna úr eftir-
lifendum.
Líffæri fjarlægð og reyknum
andað inn
Í dagblöðum var því slegið upp
að látnir berklasjúklingar væru
í raun og veru vampírur en það
hugtak hafði ekki sömu meiningu
og í nútímanum. Fólk taldi ekki
að þessar vampírur risu úr gröf-
um sínum og bitu fórnarlömb líkt
og Drakúla greifi heldur soguðu
þær lífsorkuna til sín úr gröfinni.
Til að verjast þessum vampír-
um voru þær grafnar upp og líkin
grandskoðuð. Ef líkið var tiltölu-
lega ferskt og jafnvel enn þá blóð-
leifar í hjartanu var um vampíru
að ræða. En hvernig átti að stöðva
slíka ófreskju? Að minnsta kosti
ekki með því að reka viðarstiku
í gegnum hjartað en það voru til
aðrar leiðir.
Stundum var vampírunni ein-
faldlega snúið við í gröfinni og átti
það að stöðva árásirnar. Ef það
virkaði ekki þá voru heilu líffær-
in fjarlægð og brennd og önduðu
berklasjúkir ættingjar þar reykn-
um að sér til að endurheimta ork-
una. Stundum virkaði að afhöfða
vampíruna rétt eins og í nútíma
vampírubókmenntum.
Sagan af Mercy Brown
Eitt umtalaðasta vampírumálið
í Nýja-Englandi átti sér stað í
bænum Exeter í Rhode Island
fylki árið 1892. Þar bjó Brown-
fjölskyldan sem hafði lent illa
í berklafaraldrinum um langt
skeið. Móðirin Mary lést fyrst og
dæturnar, Mary Olive og Mercy,
í kjölfarið. Þegar sonurinn Ed-
win sýktist var talið að látnu fjöl-
skyldumeðlimirnir væru að soga
til sín lífsorkuna.
Þann 17. mars árið 1892 sam-
þykkti faðirinn George að lík-
in skyldu grafin upp og fylgdust
bæjarbúar, blaðamenn og læknir
með uppgreftrinum. Lík Mary og
Mary Olive voru rotin og þeim
því ekki kennt um heilsubrest
Edwins. En Mercy hafði ekki enn
verið grafin í jörðu heldur var
hún geymd ofanjarðar í hvelf-
ingu og í líffærum hennar fannst
rennandi blóð. Ekki var horft til
þess að mjög kalt var ofanjarð-
ar og þess vegna hafði lík hennar
varðveist betur.
Mercy var úrskurðuð vamp-
íra og hjarta hennar fjarlægt og
brennt. Öskunni var síðan bland-
að við vatn sem Edwin var látinn
drekka til að ná heilsu sinni aft-
ur. Edwin lést hins vegar tveimur
mánuðum síðar. n
Ford lét grípa síðasta andardrátt Edison
T
homas Edison var einn af
merkilegustu uppfinninga-
mönnum sögunnar. Meðal
uppfinninga hans má nefna
kvikmyndatökuvélina, grammó-
fóninn og ljósaperur fyrir almenn-
ing. Einkaleyfi hans voru yfir þús-
und talsins. Svo merkilegur þótti
hann að síðasti andardrátturinn
var gripinn í sýnisglas og er nú
geymdur á safni.
Taldi hægt að endurlífga Edison
Thomas Edison var ekki aðeins
uppfinningamaður heldur iðnjöf-
ur og stóð til að mynda fyrir raf-
væðingu New York-borgar. Fyr-
irtæki hans
hét Edison Illuminating Company
og var með starfstöðvar víðs vegar
um Bandaríkin. Ungur Henry Ford
starfaði hjá fyrirtækinu í Detroit og
hitti sjálfan Edi son á ráðstefnu þar
árið 1896. Ford var þá að vinna að
gerð bílvélar og Edison var hrifin
af því. Eftir þetta urðu þeir góð-
ir vinir og Ford leit ávallt á Edison
sem sína helstu fyrir mynd.
Þann 18. október árið 1931 lést
Edison á heimili sínu í New Jersey,
84 ára gamall, eftir langvinna bar-
áttu við sykursýki. Þegar dauða-
stríð Edison hófst hringdi Ford í
son hans, Charles, og bað hann
um að varðveita síðasta andar-
drátt föður síns.
Henry Ford var hjátrúarfullur
maður, rétt eins og Edison sjálf-
ur, og trúaður á spíritisma. Hann
trúði því að í síðasta andar-
drættinum færi sálin úr líkaman-
um og ef andardrátturinn næðist
væri hugsanlega hægt að að lífga
Edi son aftur við í framtíðinni með
nýrri tækni. Þess vegna bað hann
Charles um að setja sýnaglas upp
að vörum föður síns við andlátið.
Charles fylgdi fyrirmælunum
að hluta. Hann setti ekki glas upp
að vörum föður síns heldur stillti
átta sýnaglösum upp í kringum
dánarbeðinn. Þegar hann var lát-
inn var læknir fenginn til að inn-
sigla glösin með paraffínvaxi.
Henry Ford fékk eitt af þessum
glösum til eignar.
Týndist í áratugi
Henry Ford sjálfur lést árið 1947
og þegar eiginkona hans Clara
lést þremur árum síðar var glasið
skráð sem eign búsins. En svo var
glasið týnt í næstum þrjá áratugi
þar til það fannst í kassa á Henry
Ford safninu í Detroit árið 1978.
Síðan þá hefur síðasti andar-
dráttur Edi son verið til sýnis þar.
Hvað um hin sjö glösin varð er
erfiðara að segja en virðist sem
þau hafi fjölgað sér í gegnum tíð-
ina. Í búi Edison- fjölskyldunnar
eru samtals 42 sýnaglös merkt
sem síðasti andardráttur snillings-
ins. n
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Ford og Edison voru miklir mátar
Umboðsaðilar: Húsgagnaval - Höfn / Bara snilld ehf. - Egilsstöðum
Mikið úrval af
stillanlegum
rúmum
Gerið gæða- og verðsamanbuð