Fréttablaðið - 12.12.2018, Blaðsíða 14

Athygli vekur hversu höf-
undar tillögunnar virðast
hafa sneitt fram hjá eða lítið
þekkt til þeirrar stefnumót-
unar og áætlanagerðar sem
unnin hefur verið á liðnum
áratugum.
VATN, HÚSASKJÓL
OG BETRI HEILSA
MEÐ ÞINNI HJÁLP!
• Valgreiðsla í heimabanka: 2.500 krónur
• Söfnunarsími 907 2003: 2.500 krónur
• Framlag að eigin vali á framlag.is
• Söfnunarreikningur 0334-26-50886
kennitala 450670-0499 HJÁLP TIL SJÁLFSHJÁLPAR
Alþjóðlegt hjálparstarf kirkna – Action by Churches Together
Kjararáð hefir undanfarin ár ákvarðað laun margra þjóð-félagshópa eins og þing-
manna, ráðherra, starfsmanna ráðu-
neyta og æðstu embættismanna
þjóðarinnar. Lögin um kjararáð
voru samin af sömu aðilum, það
er að segja af starfsmönnum ráðu-
neyta undir stjórn ráðherra. Í lögum
um kjararáð eru gefnar forsendur
sem á að byggja á við ákvörðun
á launakjörum höfunda laganna
og svo voru lögin samþykkt af
alþingismönnum sem höfðu sömu
hagsmuna að gæta. Þetta er ekki
fyrirkomulag sem vekur traust á
launakerfinu.
Þann 23. janúar sl. skipaði ríkis-
stjórnin starfshóp um málefni
kjararáðs. Starfshópurinn skilaði
áliti fljótt eða 15. febrúar sl. Meiri-
hluti starfshópsins telur ekki fært
eða efnislegar forsendur fyrir því
að lækka laun þeirra sem eiga undir
kjararáð til framtíðar. […] Fulltrúi
ASÍ í starfshópnum telur það færa
leið að lækka með lögum laun emb-
ættismanna og kjörinna fulltrúa. Í
niðurstöðum starfshópsins er ekki
allt auðskiljanlegt fyrir almenning
eins og 5): Launaþróun þeirra sem
eiga undir kjararáð víkur ekki merkj-
anlega frá almennri þróun launa á
tímabilinu 2006-2017. Síðan í 6): Á
því tímabili sem kveðið er á um í
rammasamkomulagi aðila vinnu-
markaðarins og ríkisins 2013-2018,
hafa laun þeirra sem eiga undir kjar-
aráð hækkað um 35-64 % en almenn
þróun launa virðist liggja á bilinu
43-48 %.
Hér er talað um ekki merkjanleg-
an mun á launahækkun í prósentum
en ekki krónutölu sem er fráleitt og
til umhugsunar að starfshópurinn
sé að réttlæta þessar launahækk-
anir. Samkvæmt Hagstofunni þá
voru árið 2013 almenn laun verka-
fólks um 300.000 og stjórnenda hjá
ríkinu um 1.050.000. Ef miðað er
við meðaltalshækkun launa þá yrði
hækkun verkafólks kr. 136.500. en
ríkisstarfsmanna kr. 520.000. Þetta
skapar óréttlæti og því eðlilegra
að miða við krónutöluhækkun í
þrepum. Tillögur starfshópsins eru
athygliverðar og verður vonandi til
að þetta launakerfi verði lagfært.
Á lokadegi þingsins 1. júlí 2018
voru lög um Kjararáð felld úr gildi
með nýjum lögum og samkvæmt
þeim skulu allir þeir sem falla undir
úrskurðarvald kjararáðs halda
kjaraákvörðun þar til ný ákvörðun
hefir verið tekin um laun og starfs-
kjör þeirra. Hér gefst þingheimi
tækifæri til að endurskoða úrskurði
Kjararáðs um launahækkanir sem
voru langt umfram það sem eðli-
legt var og framkvæma faglegt mat
á launum. Viðmið kjararáðs voru
óskýr og ósamrýmanleg, eins og segir
í skýringum við frumvarp laganna.
Það þarf að vinda ofan af þessari
launaþróun ef sátt á að nást á vinnu-
markaði og í þjóðfélaginu
Hvort sem það er gert með lögum
eins og 2008 þegar laun voru lækk-
uð um 5-15 % eða öðrum aðgerðum.
Ákvæði í nýju lögunum valda elli-
lífeyrisþega heilabrotum t.d.:
Þrátt fyrir gildistöku laga þess-
ara skulu allir þeir sem falla undir
úrskurðarvald kjararáðs halda
kjaraákvörðunum þar til ákvörðun
hefur verið tekin um laun og starfs-
kjör þeirra. Hafi ný ákvörðun ekki
verið tekin fyrir 1. maí 2019 skulu
laun þessara aðila taka breytingum
í samræmi við hlutfallslega breyt-
ingu á meðaltali reglulegra launa
ríkisstarfsmanna eins og hún birtist
í tölum Hagstofu Íslands næstliðið
almanaksár.
Hér virðist ekki gert ráð fyrir að
breytingar verði gerðar á úrskurð-
um kjararáðs í tengslum við gerð
almennra kjarasamninga og ef
endurskoðun verður ekki lokið
fyrir 1. maí þá verða laun reiknuð
samkvæmt meðaltali reglulegrar
hækkunar launa ríkisstarfsmanna,
sem er ekki fyrirséð hver verður og
hvað af úrskurðum Kjararáðs koma
inn í reiknað meðaltal. Önnur til-
vitnun:
Málum einstakra aðila sem falla
undir ákvæði 39. gr. laga um rétt-
indi og skyldur starfsmanna ríkisins
nr 70/1996, sem eru til meðferðar hjá
kjararáði fyrir gildistöku laga þess-
ara skal lokið samkvæmt ákvæði
39. gr. laga um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins. Ráðherra og
hlutaðeigandi fagráðherra skulu
hafa lokið launaákvörðun þessara
aðila eigi síðar en sex mánuðum frá
því að þessi lög taka gildi. Sennilega
fer þessari vinnu að ljúka og hefur
hún eflaust verið mjög erfið og eru
viðkomandi starfsmenn ríkisins í
mjög sérstakri og erfiðri stöðu til
að vinna þetta.
Afleiðingar ákvarðana Kjararáðs
um launahækkanir eru margvísleg-
ar, meðal annars vegna þessa hafa
framlög ríkissjóðs til eftirlaunasjóðs
ríkisstarfsmanna (LSR) hækkað
mikið vegna ákvæðis í lögum LSR,
en þar segir: lífeyrir sjóðfélaga
hækkar miðað við hækkun launa
í því starfi sem hann gegndi. Þessi
hækkun á framlagi ríkisins er veru-
leg, ekki reyndist unnt að fá upplýs-
ingar um þetta frá LSR, en hér virðist
vera um að ræða einhverja milljarða
hækkun á ársgrundvelli. Þetta fyrir-
komulag skapar mikinn ójöfnuð
milli lífeyrisþega í landinu þannig
að þeir sem eru í LSR fá mun meiri
hækkanir en þeir sem fá aðeins laun
frá almannatryggingum (TR).
Þetta er skrifað af ellilífeyrisþega
sem hefur áhuga á velferð lands og
þjóðar og hefir áhyggjur af launa-
þróun og ójöfnuði í þjóðfélaginu.
Hugleiðingar um
brottfall kjararáðs
Haukur
Haraldsson
ellilífeyrisþegi
Síðustu misseri hefur á vegum vel-ferðarráðuneytisins verið unnið að mótun heilbrigðisstefnu. Í
þeirri vinnu hefur heilbrigðisráð-
herra, Svandís Svavarsdóttir, ásamt
starfsliði sínu haft leiðandi forystu.
Hefur jafnvel mátt skilja að hér væri í
mótun fyrsta heilbrigðisstefna lands-
ins. Þegar litið er nokkra áratugi til
baka má ljóst vera að stefnumótun í
heilbrigðismálum hefur verið meðal
helstu viðfangsefna heilbrigðisyfir-
valda um langt skeið.
Þingsályktun
Þann 19. mars 1991 samþykkti
Alþingi þingsályktun um Íslenska
heilbrigðisáætlun. Samkvæmt henni
ályktaði Alþingi að stefna í heilbrigð-
ismálum á Íslandi fram til ársins
2000 skyldi taka mið af heilbrigðis-
áætlun þeirri sem sett var fram í 32
liðum og hafði það meginmarkmið
að bæta heilsufar þjóðarinnar. Efnis-
mikil drög að þingsályktun voru í
undirbúningi og meðhöndlun ráðu-
neytis og þings á níunda áratugnum
og fram í byrjun þess tíunda.
Greining og markmið
Á árinu 1992 var lokið við tvær
skýrslur á sviði stefnumótunar á
heilbrigðissviði. Í fyrsta lagi var um
að ræða ritið „Heilbrigð þjóð – For-
varnir og heilsustefna til aldamóta
árið 2000. Greining einstakra við-
fangsefna og setning markmiða.“
Og í öðru lagi landsáætlun sem var
ætlað að verða framkvæmdaáætlun
á landsvísu um forvarnir og heilsu-
eflingu vegna langvinnra sjúkdóma
og slysa. Hrafn V. Friðriksson læknir
tók saman umræddar skýrslur.
Í ársbyrjun 1996 skipaði þáver-
andi heilbrigðisráðherra, Ingibjörg
Pálmadóttir, nefnd til að gera tillögur
um hvernig væri unnt að standa að
forgangsröðun í heilbrigðismálum
hér á landi. Nefndin skilaði tillögum
sínum á árinu 1998 og náðist víðtæk
samstaða meðal nefndarmanna
um alla meiriháttar stefnumörkun,
áætlunargerð og setningu markmiða
í heilbrigðismálum. Tillögurnar urðu
síðar hluti af heilbrigðisáætlun til
2010.
Heilbrigðisáætlanir
Á sama tíma var unnið að gerð heil-
brigðisáætlunar fyrir tímabilið frá
árinu 2000 til 2010. Sú heilbrigðis-
áætlun, sem samþykkt var á Alþingi
vorið 2001, markaði að mörgu leyti
tímamót því í henni var ekki aðeins
varpað fram skýrri framtíðarsýn
heldur voru innleidd mælanleg
markmið. Á gildistíma áætlunar-
innar var þannig auðveldara en
áður að fylgjast með framvindu mála
og meta í lokin árangurinn af fram-
kvæmdinni.
Á þessum áratug hafa verið gerðar
nokkrar tilraunir í gerð heilbrigðis-
áætlunar til ársins 2020 og skyldi
hún leysa af hólmi fyrrnefnda áætl-
un til ársins 2010. Sú viðleitni hefur
enn engan árangur borið. Tillaga
sem borin var fram á löggjafarþing-
inu 2012-2013 fékkst ekki afgreidd.
Haustið 2016 var svo kynnt tillaga til
þingsályktunar um heilbrigðisstefnu
til ársins 2022 en hún var aldrei lögð
fram á Alþingi.
Í sáttmála ríkisstjórnar Katrínar
Jakobsdóttur er lögð áhersla á að
ríkisstjórnin muni fullvinna heil-
brigðisstefnu fyrir Ísland. Mótuð
verði markmið og leiðir í samvinnu
við fagstéttir og Embætti landlæknis.
Heilsugæslan verði efld sem fyrsti
viðkomustaður notenda, svo nefnd
séu nokkur dæmi.
Nú liggja fyrir fyrstu drög að stefnu
fyrir íslenska heilbrigðisþjónustu til
ársins 2030 og hafa þau þegar verið
send út til umsagnar. Athygli vekur
hversu höfundar tillögunnar virðast
hafa sneitt fram hjá eða lítið þekkt til
þeirrar stefnumótunar og áætlana-
gerðar sem unnin hefur verið á liðn-
um áratugum. Orsakirnar liggja ef til
vill í því að ekki hefur tekist að flytja
þekkingararfinn milli kynslóðanna
og stefnumótunin hefur ekki fengið
það vægi í störfum viðkomandi ráðu-
neytis sem nauðsynlegt er.
Fyrsta heilbrigðisstefnan?
Ingimar
Einarsson
félags- og
stjórnmála-
fræðingur
1 2 . d e s e m b e r 2 0 1 8 m I Ð V I K U d A G U r14 s K o Ð U n ∙ F r É T T A b L A Ð I Ð
1
2
-1
2
-2
0
1
8

0
4
:4
3
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
B
6
-8
F
D
C
2
1
B
6
-8
E
A
0
2
1
B
6
-8
D
6
4
2
1
B
6
-8
C
2
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
5
6
s
_
1
1
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K