Fréttablaðið - 12.12.2018, Blaðsíða 46

Ég reyndi líka að
skrifa glæpasögu
sem væri að einhverju
frábrugðin því sem þegar er
verið að semja á íslandi.
1 2 . d e s e m b e r 2 0 1 8 m I Ð V I K U d A G U r22 m e n n I n G ∙ F r É T T A b L A Ð I Ð
menning
bæKUr
Lifandilífslækur
bergsveinn birgisson
Útgefandi: Bjartur
Fjöldi síðna: 295
Í nýjustu skáldsögu Bergsveins
Birgissonar, Lifandilífslækur, mætir
upplýsingarmaður 18. aldar veru­
leikanum á Ströndum sem kemur
verulegu róti á fyrirframgefnar
hugmyndir hans. Skaftáreldar
hafa geisað á Íslandi og ráðamenn
í Kaupmannahöfn velta fyrir sér
að flytja vinnufæra Íslendinga til
Danmerkur en ákveða síðan að
láta meta ástand þjóðarinnar. Til
að kanna stöðuna í Strandasýslu
velst hálfíslenskur háskólamaður,
Magnús Árelíus, sem telur sig vera
boðbera nýrra tíma. Hann ætti að
hafa sitthvað fram að færa fáfróðu
fólki á Ströndum til upplýsingar.
Raunveruleikinn þar passar hins
vegar ekki við hugmyndaheim hans.
Bergsveinn hefur hér fundið ágæt­
is söguefni sem býður upp á alls
kyns vangaveltur um vísindi, skyn­
semishyggju, trú og hjátrú, þjóð­
félagsstöðu, ást og sitthvað fleira.
Svo að segja á hverri síðu er varpað
fram hugleiðingum og spurningum
og svörin liggja ekki ætíð beint við,
það þarf að leita þeirra. Að því leyti
er sagan krefjandi fyrir lesandann.
Hún er það líka þegar kemur að stíl.
Bergsveinn hefur sannað og
sýnt að hann kann ýmislegt fyrir
sér í stíl. Söguefnisins vegna er
nær óhjákvæmilegt að kansellí­
stíll sé áberandi í verkinu
framan af í köflum sem
gerast í Kaupmannahöfn og
í bréfum sem Magnús Árel­
íus ritar. Slíkur stíll er ekki
auðveldur öllum lesendum,
en hverfur síðan og nútíma­
legri stílbrögð taka við. Stíll­
inn er þó ætíð þeirrar gerðar
að hann heimtar athygli
lesandans, enginn flýgur í
gegnum lesturinn. Fram­
vindan er nokkuð hæg, sér­
staklega í fyrri hluta. En svo
koma draugarnir við sögu og
verkið rís einna hæst í sögum
þeirra af lífi sínu og óblíðum
örlögum. Gamansemi stingur
víða upp kollinum, eins og í
hugleiðingum um það hversu
prýðilegur draugur Magnús
Árelíus myndi reynast, með
parruk á höfði og kvaðrant í
hendi, spyrjandi fólk til vegar.
Þáttur drauganna í sögunni
gefur henni alveg sérstakan
blæ, með sanni má kalla þá senu­
þjófa.
Ástin kemur við sögu og þar stend­
ur Magnús Árelíus frammi fyrir vali
sem ögrar öllu því sem hann áður
trúði á. Undir lokin birtist á sviðinu
aukapersónan Hallvarður Hallsson,
en höfundur hefði mátt smíða mun
meir úr honum en gert er.
Margar afbragðs góðar skáld­
sögur eru á markaði um þessi jól.
Lifandilífslækur er í hópi þeirra
bestu. Óhætt er svo að slá því fram
að enginn rithöfundur eigi þetta
árið jafn góðan lokakafla og þann
sem kemur frá Bergsveini í þessari
bók. Þetta er kraftmikill og snjall
kafli með gríðarlega sterka og beitta
tengingu við nútímann. Kafli sem
getur ekki annað en hreyft verulega
við lesandanum.
Kolbrún Bergþórsdóttir
nIÐUrsTAÐA: Einstaklega vel skrifuð og
afar áhugaverð saga með hreint aldeilis
mögnuðum lokakafla.
Skynsemismaður á krossgötum
Fy r s t a g l æ p a s a g a Ármanns Jakobssonar, prófessors í íslenskum bókmenntum, er Útlaga­morðin. Áður hefur Ármann sent frá sér
fjórar skáldsögur, auk fræðibóka.
„Ég les glæpasögur og mig hafði
lengi langað til að skrifa eina slíka,“
segir Ármann. „Glæpasagnaformið
býður upp á ýmsa möguleika. Ég
hafði tvisvar áður gert atrennu að
því að skrifa þessa bók og í bæði
skiptin kostaði það þjáningu. Þegar
ég byrjaði í þriðja sinn fann ég
taktinn og þá var sönn ánægja að
skrifa hana. Ég reyndi líka að skrifa
glæpasögu sem væri að einhverju
frábrugðin því sem þegar er verið
að semja á Íslandi.“
Þorpið í aðalhlutverki
Spurður frekar um glæpasögu sína
segir hann: „Mér finnst mikilvægt að
leggja talsvert í persónusköpun og
eins að reyna að búa til samfélags­
mynd. Sagan gerist öll í tilbúnu
þorpi úti á landi sem ég kalla Reyki,
ekki langt frá Reykjavík. Það má
segja að þetta þorp sé aðalpersónan
í bókinni ásamt lögreglumönnun­
um sem ég legg talsverða rækt við að
skapa án þess að persónuleg vanda­
mál þeirra verði þó yfirþyrmandi.
Atburðarásin sem leiðir til morð­
anna er líka óvenjuleg, þetta eru
kynferðisglæpir þar sem karlmenn
eru drepnir. Ég datt ofan á það þegar
ég hafði prófað mig við fjölmargar
tegundir af morðum. Í þessari bók
eru konur þannig í minni hættu á
að vera myrtar en stundum í raun­
veruleikanum og í mörgum spennu­
sögum. Morðinginn sækist eftir að
drepa karlmenn, það eru karlmenn
sem eru í útrýmingarhættu og um
leið fær lesandinn þá að glíma við
spurningar eins og hvort kynið sé
sterkara og hvort veikara án þess að
neitt sé fullyrt um það heldur nýti
ég mér möguleika skáldsögunnar
til að takast á við hvað­ef­kringum­
stæður.“
Mun skrifa alls konar bækur
Blaðamaður spyr hvort ekki sé lík­
legt að framhaldsbók líti dagsins
ljós. „Það er alls ekki útilokað en
ræðst bæði af mínum áhuga og við­
tökum lesenda. Ég er þó ekki alfarið
að skipta yfir í glæpasagnaformið.
Ég reikna með að skrifa alls konar
bækur áfram. Glæpasögur bjóða
upp á bókmenntalega möguleika
því þær ganga út á að leiða lesand­
ann í gegnum bókina með spennu.
Um leið má höfundurinn reyna
sig við hvaðeina ef það er ekki á
kostnað spennunnar. Þetta finnst
mér áskorun og er auk þess mjög
skemmtilegt.“
Spurður hvort hann eigi sér eftir­
lætis spennusagnahöfunda segist
Ármann vera mikill aðdáandi
Agöthu Christie: „Hún er auðvitað
drottningin en ekki held ég að áhrif
frá henni séu mikil í þessari bók.
Sjöwall og Wahlöö hafa hins vegar
haft sín áhrif. Þau lögðu bæði rækt
við húmorinn og höfðu auk þess
ýmislegt að segja um samfélagsmál í
bókum sínum. Svo er það P.D. James
sem skrifaði skáldsögur um alls
kyns stofnanamenningu í skugga
glæps. Spennusagnahöfundurinn
John Le Carré hefur líka haft áhrif
á mig þótt hann hafi einkum samið
njósnasögur. Hann hefur þá gáfu að
geta látið persónu birtast einungis
einu sinni en orka samt sterkt á
lesandann. Í þessari bók reyni ég
einmitt að leyfa persónum að njóta
sín, líka þeim sem eru ekki endilega
lykilpersónur.“
Glæpasaga um karlmenn í útrýmingarhættu
ármann jakobsson sendir frá sér fyrstu glæpasögu sína. morðinginn sækist eftir að drepa karlmenn.
þorp og löggur eru í aðalhlutverki. höfundurinn segir glæpasögur bjóða upp á bókmenntalega möguleika.
Bergsveinn
Birgisson.
Atburðarásin sem leiðir til morðanna er líka óvenjuleg, þetta eru kynferðisglæpir þar sem karlmenn eru drepnir, segir Ármann Jakobsson. FréttABlAðið/Sigtryggur Ari
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@frettabladid.is
1
2
-1
2
-2
0
1
8
0
4
:4
3
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
1
B
6
-A
8
8
C
2
1
B
6
-A
7
5
0
2
1
B
6
-A
6
1
4
2
1
B
6
-A
4
D
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
B

F
B
0
5
6
s
_
1
1
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K