Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.2019, Side 44

44 4. janúar 2019TÍMAVÉLIN - ERLENT
brautin festist á
flísar og í baðkör
Hægt að
nota úti
og inni
HREIÐUR.IS
K ÍK
TU V IÐ Á
SMELLT
U
HÉ
R
FR
ÁB
ÆR
T FJÖL
NOTA LEIKFANG
AÐLAGAR SIG AÐ BARNINU OG U
MH
VE
RF
IN
UBílabrautin
HREIÐUR.IS
VEgakort án
hindrana fyrir
uppáhaldsleikföngin
Leyfðu
hugmyndafluginu að ráða
MORÐIN FJÖGUR SEM BREYTTU NOREGI
Knivsland árið 1988
M
orðin á Útey þann 22. júlí
2011 munu væntanlega
aldrei líða Norðmönnum
úr minni enda er mikil-
vægt að halda minningu þeirra
saklausu ungmenna sem þar
létust á lofti. En það eru kannski
færri Norðmenn og örugglega fáir
Íslendingar sem vita af og muna
eftir hræðilegum atburðum sem
áttu sér stað þann 20. ágúst 1988
í Knivsland. Þeir atburðir settu
mark sitt á norskt samfélag og
breyttu því til frambúðar.
Á meðan Anders Behring Brei-
vik gekk um Útey og myrti sak-
laus ungmenni með köldu blóði
biðu tugir sjúkrabíla átekta nærri
Utvika-tjaldstæðinu. Björgunar-
menn voru svo nálægt að þeir
heyrðu öskur skelfingu lostinna
ungmenna sem flúðu undan Brei-
vik. Þarna stóðu þeir gjörsamlega
ráðalausir og gátu ekki gripið inn
í atburðarásina. En af hverju var
þetta svona? Stóran hluta af svar-
inu er að finna í atburðunum þann
20. ágúst 1988 í Knivsland.
20. ágúst 1988 klukkan 14.30
Um þrjá kílómetra frá bænum
Farsund er skotsvæðið í Knivs-
land. Það var skýjað þennan dag
í suðurhluta Noregs og smá-
vegis rigning og ekki mjög hlýtt.
Skógur er í kringum skotsvæð-
ið og dregur hann úr hávaðan-
um frá skotunum. Fjórir vinir úr
skammbyssu klúbbnum Farsund
voru mættir á svæðið til að keppa
í óformlegri meistarakeppni sín á
milli og höfðu nýlokið við fyrstu
umferð. Kjell Stillufsen og Jan
Gunnar Gabrielsen höfðu lagt
tómar skammbyssur sínar undir
þakið á skýlinu þar sem staðið var
þegar skotið var. Þeir sneru baki í
Per Odd Reite og Bjørn Halvorsen
sem voru reiðubúnir til að skoða
hversu vel þeir hefðu hitt. Skyndi-
lega heyrðist skothvellur, ókunn-
ugur og dýpri en þeir sem komu
frá skammbyssum þeirra félag-
anna. Þegar Kjell og Jan sneru sér
við sáu þeir félaga sína hníga til
jarðar, fyrst Per og síðan Bjørn. Í
heildina var fimm eða sex skotum
skotið. Þeir sáu ekki hvaðan þau
komu því skyttan hafði falið sig í
þéttum gróðri norðan megin við
skotsvæðið. Úr rúmlega 20 metra
fjarlægð skaut hann á þá með gróf-
um höglum og massífum kúlum á
stærð við víntappa. Kjell og Jan
hlupu til félaga sinna en urðu þá
fyrir skotum og urðu að forða sér
í skjól. Þeim tókst að komast inn
í bíl sinn og ná að starta honum.
Jan hafði orðið fyrir um 130 högl-
um og Kjell um 150 en sem betur
fer sluppu mikilvæg líffæri. Þeir
tættu í burtu á bílnum, alblóð-
ugir og með miklar blæðingar.
Þeir stöðvuðu við fyrsta húsið sem
þeir komu að og sögðu hvað hafði
gerst. Íbúarnir gerðu lögreglu og
sjúkraflutningamönnum viðvart
og óku síðan með Kjell og Jan á
sjúkrahúsið í Farsund. Þetta var
bara upphafið á harmleiknum.
Sjúkraflutninga- og lögreglu-
menn komu á vettvang
Sjúkraflutningamenn í Farsund
fengu boð um atburðinn skömmu
fyrir klukkan 15. Geir Olav
Lundetræ og Gunnar Eliassen
voru á vakt og flýttu sér á vettvang.
Þeir héldu að um slys hefði verið
að ræða og óku því beint á vett-
vang og það reyndist örlagaríkt.
Þeir lögðu við áhorfendastæðin
og gripu skyndihjálpartöskur sínar
með og hlupu út á skotbrautina.
Í nokkurra metra fjarlægð lágu
tveir líkamar og virtust líflausir.
Grunlausir hlupu Geir og Gunnar
að líkömunum en um leið og þeir
beygðu sig yfir þá heyrðust skot-
hvellir. Báðir urðu fyrir skotum, í
bak og höfuð. Þeir féllu niður hjá
þeim sem þeir ætluðu að hjálpa.
Nokkrum mínútum síðar
komu tveir lögreglumenn á vett-
vang, þeir héldu einnig að hörmu-
legt slys hefði átt sér stað. Frá bíl
sínum sáu þeir líflausa líkamana á
skotsvæðinu, sem virtust illa farn-
ir og þeir áttuðu sig á að hér væri
ekki um voðaskot að ræða. Þeir
voru óvopnaðir og af ótta við að
enn meiri harmleikur myndi eiga
sér stað hörfuðu þeir af vettvangi.
Í Farsund voru allir tiltækir lög-
reglumenn kallaðir til aðstoðar,
frá Mandal, Lyngdal, Flekkefjord
og Kristiansand. Svæðið í kringum
skotsvæðið var rýmt, vegum og
öðrum leiðum að skotsvæðinu var
lokað. Sjúkrahúsið í Farsund var
sett á neyðarstig.
Eftir þriggja klukkustunda bið
undirbjó lögreglan að ráðast til
atlögu gegn byssumanninum
sem þeir töldu vera 23 ára karl-
mann sem bjó á svæðinu. Hann
hafði margoft sést með byssu en
lögreglan hafði aldrei gripið inn
í. Hann var sagður „sérstakur“
og var oft í kringum skotsvæðið.
Hann var áhugasamur um skot-
vopn en ekki talinn hættulegur.
Morðinginn handtekinn
Á sjöunda tímanum hætti sérsveit
lögreglunnar sér inn á skotsvæðið.
Lögreglumennirnir sáu ekki ann-
að en að allir mennirnir væru látn-
ir. Til að fullvissa sig um þetta var
ekið með lækni að þeim í bryn-
vörðum bíl frá hernum. Ef lífsmark
sæist átti að taka viðkomandi strax
upp í bílinn og flytja á brott. En
ekki var að sjá að hægt væri að
bjarga neinu lífi þarna og því var
breitt yfir líkamana og þeir skildir
eftir. Síðar komst læknir að þeirri
niðurstöðu að fjórmenningarnir
hefðu allir látist samstundis af
völdum skotsára.
Eftir margra klukkustunda að-
gerð lögreglunnar á og við skot-
svæðið lá ljóst fyrir að skotmað-
urinn, sem nú var staðfest að var
morðingi, var ekki þar. Á tólfta tím-
anum hringdi bróðir hins grunaða
í lögregluna og sagði að hann væri
kominn heim en lögreglan hafði
samið við hann um að láta vita.
Skömmu fyrir miðnætti lét sér-
sveitin til skara skríða og handtók
hinn grunaða í bílskúrnum heima
hjá honum. Handtakan gekk
átakalaust fyrir sig. Hinn grunaði
neitaði í fyrstu að vita nokkuð um
málið en lögreglan fann skotvopn
og skotfæri eins og höfðu verið
notuð til að myrða fjórmenning-
ana heima hjá honum. Sönnunar-
gögnin héldu áfram að hrúgast
upp og fljótt var ljóst að enginn
vafi lék á að maðurinn hefði skotið
fjórmenningana til bana.
Miklir eftirmálar
Þessi mikli harmleikur vakti mikla
athygli í Noregi og utan Noregs.
Ekki aðeins vegna þess hversu
grimmdarleg morðin voru heldur
einnig vegna þess hversu illa við-
bragðsaðilar voru í stakk búnir til
að takast á við mál sem þetta. Af-
leiðingar þessa vanbúnaðar kost-
uðu mannslíf og í kjölfarið urðu
miklar breytingar. Eitt merki
þessara breytinga sást við Útey í
júlí 2011. Eins og fyrr greinir biðu
sjúkrabílar þar í löngum röðum
eftir að hægt væri að sinna særð-
um. Þeir biðu eftir grænu ljósi frá
lögreglunni. Í kjölfar morðanna í
Knivsland var ákveðið að sjúkra-
flutningamenn og læknar mættu
ekki fara inn á svæði þar sem
hættuástand ríkir. Þessari reglu
var ekki breytt fyrr en 2015 en nú
er það lagt í hendur björgunar-
manna sjálfra að ákveða hvort þeir
fari beint inn í hættulegar aðstæð-
ur eða bíði eftir lögreglunni.
Morðin höfðu einnig áhrif á
skotvopnalöggjöfina en aðeins
tveimur dögum eftir morðin til-
kynnti dómsmálaráðherrann um
að lögin yrðu hert, þá sérstaklega
til að ná betur utan um allan þann
fjölda haglabyssa sem var til á
norskum heimilum. Ekki var vitað
hversu margar þær voru en talað
var um að þær gætu verið allt að
500.000 til 600.000. Ekkert var vit-
að um þessi vopn. Breytingarn-
ar tóku gildi haustið 1990 og giltu
aðeins fyrir vopn keypt eftir þann
tíma. Nú varð að skrá þau og
enginn mátti kaupa skotvopn eða
skotfæri án þess að framvísa skot-
vopnaleyfi.
Morðin sýndu einnig hversu
vanbúin lögreglan var. Víða um
landið átti hún hvorki skotheld
vesti né hjálma. Nokkrum dögum
eftir morðin sendi lögreglan kröfu
til dómsmálaráðuneytisins og
krafðist þess að fá 1.600 skotheld
vesti nú þegar, að öðrum kosti
myndi hún ekki sinna hættulegum
verkefnum. Í ráðuneytinu var
þessari kröfu tekið illa og hafnað
í fyrstu. Eftir aðeins viku voru þó
800 vesti keypt enda hafði mikill
þrýstingur verið á ráðuneytið víða
úr samfélaginu.
Dómurinn
Í upphafi rannsóknarinnar var
helsta ráðgátan af hverju maður-
inn hafði skotið fjórmenningana.
Í yfirheyrslum yfir honum kom
fram að hann hafði lengi glímt við
andleg veikindi. Geðlæknar sögðu
hann þjást af alvarlegum geð-
klofa sem hefði þróast yfir í sjúk-
legar ranghugmyndir þetta sumar.
Maðurinn var lagður inn á geð-
sjúkrahúsið í Kristiansand á með-
an rannsókn málsins stóð yfir. En
svar fékkst aldrei við því af hverju
hann skaut fjórmenningana.
Að honum fjarstöddum var
hann sakfelldur fyrir fjögur morð
og tvær morðtilraunir. Ekki þótti
leika vafi á að hann hefði verið
„geðveikur“ á þeirri stundu er
hann myrti fjórmenningana. Hann
var dæmdur til 10 ára vistunar á
öryggisdeild geðsjúkrahúss. Síðar
var fimm árum bætt við dóminn.
Hinn dæmdi hefur nú afplánað
refsingu sína og býr í suðurhluta
Noregs. n
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
Voðaverkin
í Knivsland
Eitt alvarleg-
asta morðmál
Noregs fram að
Útey.
Farsund Rónni var
raskað einn dag árið
1988.