Morgunblaðið - 13.09.2018, Síða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2018
Laugavegur 61 I Kringlan I Smáralind I sími 552 4910 I www.jonogoskar.is
AF MYNDLIST
Anna Jóa
Að skapa mynd eftir mynd –smyrja litarefni, nuddapappír, undirbúa undirlag,
bleyta pappír, hita blek, leggja það á
flötinn, rúlla yfir það – efnaum-
breytingin er galdur og hrein gleði
handverks-iðkunar.“ Með þessum
orðum lýsir Sara Riel, einn þeirra 27
listamanna sem eiga verk á sýning-
unni Ýmissa kvikinda líki – íslensk
grafík í Listasafni Íslands, reynslu
sinni af því að vinna grafíkverk. Með
vali sínu á verkum varpa sýning-
arstjórarnir Ingibjörg Jóhanns-
dóttir og Pari Stave fram þeirri
grundvallarspurningu hvers vegna
listamenn kjósi að skapa grafíkverk.
Sérstaða þessarar forvitnilegu sýn-
ingar felst meðal annars í því að þar
eru ekki sýnd grafíkverk eftir lista-
menn sem sérhæfa sig í grafík, held-
ur þá sem kunnari eru fyrir annars
konar verk, svo sem málverk, inn-
setningar, ljósmyndaverk eða skúlp-
túra, eða jafnvel verk á sviði tónlist-
ar og ritlistar – en hafa einnig
fengist við grafíkina vegna þeirra
eiginleika sem hún býr yfir sem að-
ferð og miðill. Sýningin dregur
þannig fram miðilinn um leið og hún
varpar ljósi á þá grósku sem ein-
kennir samtímagrafík á Íslandi.
Þrykk og ekki þrykk
Orð Söru ná utan um marga þá
þætti sem gera grafík að
eftirsóknarverðum miðli í list-
sköpun. Hugtakið grafík í myndlist
spannar raunar ýmsar aðferðir og
efni sem eiga það yfirleitt sameig-
inlegt að fela í sér þrykk af ein-
hverju tagi, enda er oft talað um
þrykk eða prent þegar grafík er
annars vegar. „Fingraför“ Hrafn-
kels Sigurðssonar, sem mynda uppi-
stöðu innsetningar hans í anddyri
Listasafnsins, skírskota til frumeig-
inda miðilsins: snertingar tveggja
flata, snertingar sem skilur eftir sig
mynd. Í verki Hrafnkels er það
snerting líkama og glers sem skilur
eftir sig tímabundin ummerki lista-
mannsins en jafnframt undirstrikar
verk Hrafnkels fjölföldunareigin-
leika grafíkurinnar. Aðferðir graf-
Mynd eftir mynd – af grafík, prenti og
íkurinnar má rekja til forsögulegs
tíma en sé horft til evrópskrar lista-
sögu tíðkaðist snemma að prenta
mynstur á textíl með endurteknu
þrykki með tréristum. Eftir að
pappír (sem var fundinn upp í Kína)
breiddist út í Evrópu, og um svipað
leyti og prentlistin kom til sögunnar
á 15. öld, tóku að þróast ýmsar
flóknari aðferðir við grafískra
myndgerð sem hafa í aldanna rás
höfðað mjög til listamanna vegna
sérstakra eiginleika hverrar að-
ferðar til listsköpunar – og sem leið
til að sjá sér farborða með fjölda-
framleiðslu verka.
Listamenn hafa alltaf fylgst vel
með nýjustu tækni og vísindum og
nýtt sér til listsköpunar. Ekki sér
fyrir endann á því, eins og þrívíð
prentun og jafnframt skúlptúr
Hrafnhildar Arnardóttur á sýning-
unni, „Taugahrúga II“ – sem jafn-
framt er einstakt verk (en ekki fjöl-
feldi) – er gott dæmi um. Í þrívíðu
verki Hrafnhildar er erfitt að gera
sér í hugarlund þrykk í þeim skiln-
ingi að tveir fletir snertist, enda á
annar „flöturinn“ uppruna sinn í
rafrænum heimi, rétt eins blek-
sprautuprent Hallgríms Helgason-
ar, „Kódak-augnablik“, sem eru
tölvugerðar myndir. Mannlýsingar
Birgis Andréssonar eru vissulega
þrykk, nánar tiltekið silkiþrykk þar
sem birtist texti – rituð mannlýsing
– á einlitum grunni og hún dregur
upp hugarmyndir meðal sýning-
argesta, og skilur þannig eftir sig
huglæg för. Á sýningunni getur
einnig að líta texta eftir Ólaf Jóhann
Ólafsson rithöfund á vegg, undir
heitinu „Búningar. Ég held að þetta
snúist fremur en búninga en ham-
skipti“, sem í er fólgin hugleiðing
um grafíklistina. Þar birtist graf-
íkmyndin sem minning; þrykk úr
hugarheimum sem jafnframt kallar
fram nýjar myndir í huga áhorf-
enda.
Roni Horn notast við aldagamla
prentaðferð í textaverkinu „Allar
hraunbreiður á Íslandi“, þar sem
þrykk í pappír endurómar snerti-
fleti manns og náttúru. Óvenjulega
ríkuleg efniskenndin í ætingu Rich-
ards Serra, „Hrepphólar VI“, skap-
ar tilfinningu fyrir yfirborði hrauns
sem líkt og ætingarnar úr myndröð-
inni „Viðey – Áfangar“ „staðfestir“
persónulega snertingu hans og
minningar um landið, enda unnin að
hluta til á staðnum. Það gerði Per
Kirkeby einnig í Íslandsseríu sinni
með því að rista skissukennd hug-
hrif af landinu með þurrnál í sink-
plötur, sem svo urðu að þrykk-
myndum – ummerkjum staðbund-
innar reynslu og hugarmynda.
Endurómur íslenskra bókmennta á
sér svo stað í ætingum Guðjóns Ket-
ilssonar, „Völuspá (I-VIII)“. Þar
umbreytir Guðjón texta Völuspár í
óhlutbundið mynstur og „þrykkir“
svo öllu saman í Ragnarök. Fram-
angreind verk eru jafnframt vitn-
isburður um ástæður þess að ólíkir
listamenn velja hinar ýmsu grafík-
aðferðir til að setja fram myndir og
hugmyndir.
Prent og ekki prent
Grafíklistin hefur náin tengsl við
bókagerð og prentlistina, enda kall-
ast grafík einnig svartlist á íslensku.
Í seinni tíð hafa mörkin milli graf-
íkur og prents verið mjög á reiki
með tilkomu stafrænnar tækni: nú
er hiklaust talað um stafrænt prent
sem tegund af grafík eða þrykki, og
að sama skapi er stafrænt myndmál
kallað tölvugrafík. Fagfólk í gerð
tölvugerðra ímynda kallast grafískir
hönnuðir og jafnvel „grafíkerar“ en
það hugtak var hér áður aðeins not-
að um listamenn sem sérhæfðu sig í
listgrafík, til aðgreiningar frá aug-
lýsingaiðnaðinum. Ungu fólki er
tamt að tala um „góða grafík“ í
tengslum við stafrænt myndmál . Í
huga þess felur „prent“ og „þrykk“
hins vegar í sér hið áþreifanlega og
hið handgerða: fallegt prent gleður
augað og fer vel í hendi. Hvað sem
slíku hugtakaflakki líður er ljóst að
mikils áhuga gætir á hvers kyns
handverki og aldagömlum aðferðum
(og hliðrænni tækni) í listsköpun
meðal yngstu kynslóða listamanna,
ekki síst þeirrar sem fengið hefur
stafræna tækni með móðurmjólk-
inni. Heimildir herma að þessi miss-
erin sé grafíkverkstæði Listahá-
skóla Íslands, sem er vel tækjum
búið, fjölsótt af nemendum skólans.
Lifandi verkstæði með góðum
mannskap hafa mikið aðdráttarafl
sem gjöfular miðstöðvar mannlífs og
sköpunar.
Plötur og pressur
Grafíkmiðillinn er í stöðugri
endurnýjun og frjórri samræðu við
aðrar listgreinar, miðla og tækni.
Þetta endurspeglast í sýningu
Listasafnsins. Nú um stundir
kraumar grafíkin beinlínis af lífi í
tengslum við ýmiss konar nýjungar
og tilraunastarfsemi á sviði prents
og útgáfu. Gróskan meðal ungra
listamanna endurspeglast á sýning-
unni að því leyti að þar hafa Leifur
Ýmir Eyjólfsson og Sigurður Atli
Sigurðsson komið sér fyrir í sýning-
arrýminu með innsetningu í formi
hreyfanlegs prentverkstæðis sem
»Upp úr miðri 20. öldsáu framsæknir lista-
menn sér leik á borði í
viðleitni til að færa
listina nær lífinu; graf-
íkverk og prentverk ým-
iss konar var þannig í
senn upprunalegt höf-
undarverk og fjölfeldi.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Taugahrúga Þrívítt prentverk og jafnframt skúlptúr Hrafnhildar Arnardóttur á sýningunni, Taugahrúga II, er
einstakt verk og gott dæmi um það hvernig listamenn fylgjast með tæknibreytingum.
Morgunblaðið/Einar Falur
Fróðleiksfúsir gestir Annar sýningarstjóranna, Pari Stave, segir gestum hér frá verkunum á sýningunni. Á veggj-
um má sjá verk eftir Helga Þorgils Friðjónsson, Sigurð Guðmundsson og Sigurð Árna Sigurðsson.