Morgunblaðið - 13.09.2018, Qupperneq 62

62 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2018
Ódæðisverk Anders Be-hrings Breiviks 22. júlí2011 skóku norskt sam-félag og vöktu óhug um
allan heim. Breivik byrjaði á að
sprengja öfluga sprengju við stjórn-
arbyggingar í miðborg Óslóar og
hélt síðan í Útey þar sem 500 manns
úr ungliðahreyfingu norska Verka-
mannaflokksins voru með fjölda-
samkomu. Breivik myrti átta manns
í sprengingunni og skaut 69 ung-
menni til bana á eynni. Í kvikmynd-
inni Útey 22. júlí er fjallað um
hryðjuverkið með því að fylgja eftir
ungri stúlku á Útey á meðan morðin
eru framin.
Leikstjórinn Erik Poppe hefur
lýst áfallinu, sem fylgdi árásinni.
„Þetta var ekki bara árás á krakk-
ana á eyjunni eða fórnarlömbin í
miðbænum, heldur árás á lýðræðið,“
hefur verið haft eftir honum. Hann
bætir við að sér hafi þótt sérstaklega
mikilvægt að sýna afleiðingar öfga-
fullrar hugmyndafræði í ljósi stjórn-
málaástandsins í Evrópu um þessar
mundir.
En hvernig í ósköpunum á að
fjalla um slíkan atburð í kvikmynd?
Og er tímabært að gera það nú? Þótt
sjö ár séu liðin frá árásinni er málið
enn gríðarlega viðkvæmt og fyrir að-
standendum er eins og ódæðisverkið
hafi verið framið í gær. Leikstjórinn
fékk líka að vita það að félli hann í þá
gryfju að velta sér upp úr tilfinn-
ingum eða gera harmleikinn að sölu-
vöru yrði það ekki fyrirgefið. Hann
gerði ser grein fyrir því hversu við-
kvæmur efniviðurinn væri og hann
gæti snúist í höndunum á honum.
Gerði hann sér því far um að leyfa
aðstandendum að fylgjast með gerð
myndarinnar frá upphafi til enda.
Poppe fer þá leið að fylgja eftir 19
ára stúlku, sem heitir Kaja.
Persóna hennar er skáldskapur,
en atburðarásin er sett saman úr lýs-
ingum á árásinni. Þannig verður
Kaja hluti fyrir heild.
Myndin er tekin í einni striklotu
og tekur jafn langan tíma og tilræðið
stóð, 72 mínútur. Nafn Breiviks
kemur aldrei fyrir.
Í upphafi sjást myndir frá spreng-
ingunni í Ósló og síðan víkur sögunni
til samkomunnar í Útey. Þangað
berast tíðindin af tilræðinu og ræða
krakkarnir sín á milli hvað gæti hafa
gerst, hvort íslömsk hryðjuverka-
samtök hafi látið til skarar skríða í
Noregi. Þegar skyndilega heyrast
skothvellir grípur skelfing um sig og
ungmennin flýja í allar áttir.
Útey 22. júlí nær vel skelfingu og
ótta fórnarlamba árásarinnar. Þau
átta sig engan veginn á því hvað er
að gerast. Einn veltir fyrir sér í upp-
hafi hvort um æfingu sé að ræða.
Annar heldur fram að lögregla gangi
um og skjóti á allt sem hreyfist, sem
ekki þarf að koma á óvart því að
Breivik hafði klætt sig í lögreglu-
búning. Eftir því sem líður á verður
spurningin hvers vegna enginn hjálp
berist til eyjarinnar ágengari, hvers
vegna enginn skakki leikinn.
Útey 22. júlí er mjög ágeng mynd
og var ekki laust við að beygur væri í
gestum þegar þeir gengu inn í sýn-
ingarsalinn. Frásögnin er blátt
áfram og það ýtir undir þá tilfinn-
ingu að áhorfandinn sé viðstaddur að
engin tónlist er notuð í myndinni.
Óreglulega heyrast skothvellir,
stundum nokkrir í röð, stundum líð-
ur drjúg stund á milli. Við töku
myndarinnar var hátölurum stillt
upp á tökustað og heyrast skothvell-
irnir úr þeim (myndin var ekki tekin
í Útey).
Áhorfandinn fer ósjálfrátt að velta
fyrir sér hversu nærri skothljóðin
eru. Stundum eru þau svo nærri að
maður hrekkur við. Skelfingin, óör-
yggið og óvissan verður nánast
áþreifanleg.
Aðalleikarinn í myndinni, Andrea
Berntzen, hafði litla reynslu af leik
en það er ekki að sjá á hvíta tjaldinu
þótt álagið hljóti að hafa verið mikið.
Hún ber myndina uppi í hlutverki
Kaju með mjög sannfærandi hætti
og það hefur ekki verið auðvelt því
að myndavélin er á henni nánast all-
an tímann. Atriði þar sem hún talar
við móður sína í síma og veit ekki
betur en að það gæti orðið þeirra síð-
asta samtal er mjög sterkt. Eins er
auðvelt að lifa sig inn í sálarstríð
hennar og angist þegar hún gerir
upp við sig hvort hún eigi að fylgja
vinum sínum í leit að skjóli eða
stefna sér í hættu með því að fara að
leita að yngri systur sinni, sem hún
verður viðskila við í upphafi.
Poppe gerir sér far um að hampa
ekki ódæðismanninum. Tilgang-
urinn er að sýna það sem ungmennin
á Útey gengu í gegnum meðan á
árásinni stóð. Velta má fyrir sér
hvort fókusinn á myndinni sé of
þröngur. Áhorfandinn fær aldrei
svar við þeirri áleitnu spurningu
hvers vegna engin hjálp barst í
heilar 72 mínútur. Vissulega má ætla
að í Noregi séu áhorfendur málinu
svo kunnugir að þeir þurfi ekki á
slíkum upplýsingum að halda, en
ólíklegra er að áhorfendur í öðrum
löndum viti af öllum þeim mistökum,
sem gerð voru og ollu því að Breivik
lék svo lengi lausum hala.
Kvikmyndin Útey 22. júlí er sterk
áminning um þann hrylling, sem
hryðjuverkamenn á valdi haturs og
öfga hverju nafni sem þær nefnast
geta látið af sér leiða.
Í greipum ógnarverksins í Útey
Angist og skelfing Andrea Berntzen kemur hlutverki Kaju, sem reynir að komast undan í ringulreiðinni í árásinni á Útey, til skila með eftirminnilegum hætti.
Bíó Paradís
Útey 22. júlí bbbbn
Leikstjóri: Erik Poppe.
Leikarar: Andrea Berntzen,
Aleksander Holmen, Brede Fristad
og Elli Rhiannon Müller Osbourne.
Noregur, 2018. Norska. 92 mínútur.
KARL BLÖNDAL
KVIKMYNDIR
Listakonan Fanney Kristjáns Snjó-
laugardóttir sem kallar sig Kjass
fagnar fyrstu plötu sinni, sem nefn-
ist Rætur, með útgáfutónleikum í
Fríkirkjunni í kvöld kl. 20. Lág-
stemmdir djasshljómarnir eru und-
ir sterkum áhrifum frá þingeyskri
sönghefð og passa afar vel með
fyrsta kaffibolla á sunnudags-
morgni eða til að ylja sér við á
dimmu haustkvöldi,“ segir í til-
kynningu. Listakonan að baki plöt-
unni sótti sér menntun í djassi í
Reykjavík á árunum 2011 til 2015.
Kjass Fanney Kristjáns Snjólaugardóttir.
Kjass fagnar Rót-
um í Fríkirkjunni
Smiðjuvegi 9 · 200 Kópavogi
Sími 535 4300 · axis.is
Vandaðar íslenskar innréttingar
Sundaborg 1
104Reykjavík
777 2700
xprent@xprent.is
BANNER-UP STANDAR
Ódýr
og einföld
leið til að
kynna
þína vöru.