Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.10.2018, Blaðsíða 4

INNLENT
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.10. 2018
Bókaþjóð á örmarkaði
Í langflestum tilvikum er vonlaust fyrir rit-höfund að lifa eingöngu af launum fyrir sölubóka sinna hér á landi, þrátt fyrir að höf-
undar hér á landi fái hærri prósentu af heild-
söluverði en kollegar þeirra erlendis. Hlutur
rithöfunda og bókaútgefenda af söluverði bóka
hefur rýrnað á síðustu áratugum.
Í umfjöllun um mögulegt afnám virðis-
aukaskatts af bókum, sem síðar breyttist í sér-
stakan stuðning við bókaútgáfu, kom upp for-
vitnileg umræða um kjör rithöfunda. Í því ljósi
er athyglisvert að skoða hver hlutur þeirra af
bóksölu er og hvernig kakan skiptist.
Á meðfylgjandi grafi er búið til dæmi sem
gefur nokkuð raunsanna mynd af bóksölu. Þó
verður að hafa nokkurn fyrirvara. Til að mynda
að verð á bókum getur verið afar breytilegt og
bóksalar gefa oft háa afslætti í jólabókaflóðinu.
Laun til höfunda reiknast þó sem hlutfall af
heildsöluverði útgefenda og breytist ekki þó að
verð út úr búð sé hækkað eða lækkað.
Þarna sést að stærsti hluti kökunnar er heild-
söluverð útgefenda en þar að baki býr þó kostn-
aður við prentun, dreifingu, ritstjórn, yfirlestur,
markaðssetningu og fleira. Hlutur bóksalans er
drjúgur en getur eins og áður segir breyst eftir
útsöluverði. Hlutur rithöfunda er 23% af heild-
söluverði frá útgefanda, samkvæmt ramma-
samningi. Ríkið leggur svo virðisaukaskatt á.
Þegar horft er til barnabóka er hlutur höfunda í
krónum talið enn rýrari enda er heildsöluverð
mun lægra.
60 þúsund krónur á mánuði
Ef höfundur selur 1.500 eintök af skáldsögu
miðað við þessi dæmi fær hann að launum
1.345.000 krónur. Barnabókahöfundurinn fær
hins vegar 931.500 krónur í laun. Um verktaka-
greiðslur er að ræða. 1.500 eintök telst nokkuð
góð sala fyrir skáldsögur á Íslandi. Vinsælir
höfundar selja gjarnan meira en mörg dæmi
eru um að þekktir höfundar selji minna. Ef
þetta dæmi er heimfært á Arnald Indriðason,
en Forlagið hefur staðhæft að bækur hans séu
prentaðar í hátt í 30 þúsund eintökum, og reikn-
að út frá 25 þúsund seldum bókum fær hann í
sinn hlut 22.425.000 krónur.
„Frá árinu 1990 hefur hlutur rithöfunda af
útsöluverði minnkað. Á sama tíma hefur hlutur
útgefenda minnkað enn meira. Á þessum tíma
hefur álagningin hækkað og hlutur ríkisins auk-
ist, þó hann hafi reyndar rokkað til með breyt-
ingum á virðisaukaskattsprósentu,“ segir Bryn-
dís Loftsdóttir hjá Félagi íslenskra bóka-
útgefenda.
Bryndís segir að á árum áður hafi hlutur bók-
sala verið fastur í útsöluverði. Þá var gefið upp
leiðbeinandi smásöluverð og bóksali fékk 30%
af því í söluþóknun. Nú sé markaðurinn frjáls-
ari. „Hlutur bóksala er í dag á bilinu 35-37% og
upp úr. Það er ekki hægt að segja að þessi
breyting hafi alltaf verið neytendum í hag, þó að
bóksalinn gefi vissulega stundum afslátt af sinni
framlegð.“
Ragnheiður Tryggvadóttir, framkvæmda-
stjóri Rithöfundasambands Íslands, segir að
kjör rithöfunda á Íslandi séu skelfileg í dag.
„Atvinnurithöfundur á Íslandi í dag hefur
ekki nokkurn einasta möguleika til að lifa ein-
göngu af sölu verka sinna ef hann nýtur ekki
starfslauna. Það tekur að meðaltali tvö ár að
skrifa skáldsögu og fyrir það fást um 60 þúsund
krónur á mánuði í verktakalaun, sé miðað við
1.500 eintaka sölu. Það þarf ekki nein reiknivís-
indi til að sjá að þetta gengur ekki upp. Þeir
sem njóta starfslauna fá rúmlega 370 þúsund
krónur í verktakagreiðslur. Þetta er bara rétt
til að þeir tóri. Til að vera atvinnuhöfundur
þarftu helst að vera á starfslaunum, senda frá
þér bók að minnsta kosti annað hvert ár og
selja helst aldrei minna en 4-5 þúsund eintök.
Það gerirðu ekki svo glatt. Staðan er sem sagt
ekki góð, og þó erum við ekki byrjuð að tala um
barnabækur og ljóðabækur,“ segir hún.
Vill styrkja launasjóðinn
Bryndís kannast vel við þá umræðu að erfitt sé
fyrir rithöfunda að lifa af skrifum sínum. Hún
segir að ástæðan liggi í smæð markaðarins.
„Rithöfundar fá 23 prósent af heildsöluverði
fyrir innbundnar bækur og 18 prósent fyrir
kilju. Ég veit ekki til þess að þetta hlutfall sé
nokkurs staðar hærra. Vandamálið er bara
hvað þetta er mikið þjóðarkríli, eins og Guð-
mundur Andri sagði á þingi. Þrátt fyrir að við
séum bókaþjóð og lesum þjóða mest þá erum
við bara svo fá. Eintökin sem seljast geta aldrei
orðið jafn mörg og hjá stærri þjóðum.“
Hvað er þá til ráða? Ragnheiður segir að
styðja verði betur við bakið á rithöfundum.
„Við stækkum ekki þennan örmarkað, það er
ekki hægt að tala á þeim nótum að selja fleiri
bækur. Ég hef talað fyrir stofnun innviðasjóðs
íslenskrar tungu en einfaldast væri að styrkja
starfslaunasjóð rithöfunda. Þar eru nú 555
mánaðarlaun. Lauslega áætlað þyrfti 300 mán-
aðarlaun til viðbótar til að halda inni þeim rit-
höfundum sem eru á fullu gasi og hleypa inn
nýliðum. Þá gæti það treyst grunn rithöfunda
mjög ef bóksafnssjóður væri efldur. Það á
kannski sérstaklega við um barnabókahöf-
unda.“
Rithöfundur sem selur 1.500 eintök af bók sinni fær í sinn hlut tæpa eina og hálfa milljón króna í verktakalaun.
Að baki getur legið tveggja ára vinna. Hvert fara þá allir peningarnir?
Höskuldur Daði Magnússon hdm@mbl.is
Eins og rakið er í aðalgreininni hafa
höfundar barnabóka minna upp úr
krafsinu í krónum talið fyrir hverja
selda bók en skáldsagnahöfundar. Ragn-
heiður Tryggvadóttir, framkvæmdastjóri
RSÍ, segir að gleðilegt sé að Lilja Al-
freðsdóttir, mennta- og menningar-
málaráðherra, hafi boðað innspýtingu í
barna- og unglingabækur í gegnum Mið-
stöð íslenskra bókmennta.
„Það er grundvallaratriði að það fari
meira til þeirra höfunda. Við verðum
að setja meiri pening í að framleiða
efni fyrir þennan hóp til að byggja upp
lesendur framtíðar. Lestrarhestar eru
búnir með allar nýjar bækur sem koma
út í febrúar. Vinsælir höfundar reyna að
koma með nýja bók á hverju ári, þeir
telja sig bæði skulda lesendum sínum
það en ekki síður er efnahagsleg pressa.
Það verður að fylgja því eftir sem vel
gengur og höfundar geta ekki veitt sér
svigrúm til að gefa sér annað ár í að
skrifa bækur.“
„Barnabókamarkaðurinn teygir sig
oft bara í svona þrjá árganga sem eru
12-13 þúsund einstaklingar. Hann er líka
erfiður að því leyti að þú þarft að
kynna þig bæði fyrir kaupendum, sem
eru fullorðnir, og lesendum, sem eru
börn,“ segir Bryndís Loftsdóttir.
Huga að lesendum framtíðar
Sundurliðun
útsöluverðs barnabókar
Smásöluverð: 4.700 kr.
Heildsöluverð útgefenda: 2.700 kr.
11% VSK: 465 kr.
Hlutur
bókabúðar:
1.535 kr.
Hlutur
útgefenda:
2.080 kr.
Höfundarlaun:
620 kr.
Sundurliðun útsöluverðs skáldsögu
Heildsöluverð bókarinnar er 3.900 kr. frá útgefanda.
Þar af er hlutur útgefanda
3.000 krónur.
Af því greiðist allur
framleiðslukostnaður.
Höfundur fær
23% af heildsölu-
verði bókarinnar
eða um 900 kr.
Álagning endursölu-
aðila er um 55%
ofan á heildsölu-
verðið eða um
2.136 kr.
Útsöluverð
bókarinnar er
6.700
kr.
Álagður virðis-
aukaskattur er
11% eða 664 kr.
Einu sinni var lorem
ipsum dolor sit amet,
consectetur adipiscing
elit. Proin a est augue.
Quisque lectus eros
sodale et.
-ENDIR-
664 3.0009002.136
VA SKUR