Morgunblaðið - 07.11.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 2018
Snjóhlaup Vestast á Seltjarnarnesi aðskilur lág melgresismön göngustíg og strönd. Þar er næði gott til útivistar í fersku lofti og ekki sakar að hafa eilítinn snjó á jörð.
Hari
Í gegnum söguna
hafa margir stjórn-
málamenn átt sér þann
draum að hægt sé að
breyta lögmáli fram-
boðs og eftirspurnar. Í
hvert einasta skipti
sem stjórnvöld hafa
sett verðlagshöft – þak
á verð vöru og þjón-
ustu – hefur það leitt til
skorts. Framboðið
dregst saman en eftir-
spurn eykst. Í ofstjórnarlöndum
sósíalista hefur skorturinn verið
leystur með biðröðum og skömmt-
unum (en alltaf er séð fyrir þörfum
yfirstéttarinnar).
Kaldhæðin skilgreining á sósíal-
isma og markaðsbúskap er einföld:
Undir skipulagi sósíalismans þarft
þú að bíða eftir brauðinu. Undir
skipulagi markaðsbúskapar –
frjálsrar samkeppni – bíður brauðið
eftir þér.
Fyrir einhverja kann það að vera
erfitt að sætta sig við að lögmáli
framboðs og eftirspurnar verður
ekki breytt í sölum Alþingis með
löggjöf. Ekki frekar en þyngdarlög-
málinu.
Góður ásetningur – alvarlegar
afleiðingar
Ekki skal efast um góðan ásetning
þeirra sem telja rétt að setja þak á
leigu íbúðarhúsnæðis. Með því vilja
þeir standa þétt við bakið á þeim
sem lakast standa. Niðurstaðan
verður hins vegar þvert á það sem
ætlunin er að gera:
 Eigendur leiguhúsnæðis hætta
að leigja út, þar sem það svarar ekki
kostnaði. – Framboð dregst saman.
 Fjárfestar verða afhuga því að
leggja fé í byggingu
leiguíbúða. – Framboð
verður minna.
 Viðhald íbúða í út-
leigu situr á hakanum.
– Gæðum húsnæðis
hrakar.
 Hálaunafólk á
leigumarkaði nýtur
þess að verðþak sé í
gildi á sama tíma og
láglaunafólk á í erfið-
leikum með að finna
hentugar íbúðir. –
„Ávinningurinn“ lendir
fremur hjá þeim sem
betur eru settir en hjá þeim sem
verr standa.
 Hreyfanleiki á húsnæðismark-
aði minnkar. – Hvatinn til að eignast
eigið húsnæði minnkar ekki síst hjá
þeim sem hæstu tekjurnar hafa.
Hagfræðinga greinir á um margt
en þeir eru þó flestir sammála um
eitt: Þak á leiguverð er afleit hug-
mynd, sem snýst upp í andhverfu
sína; dregur úr gæðum íbúðar-
húsnæðis, minnkar framboð, ýtir
undir eftirspurn og eykur skortinn.
En þrátt fyrir þetta eru þeir enn til
sem halda að hægt sé að breyta lög-
málum framboðs og eftirspurnar.
Alan Blinder, hagfræðiprófessor
við Princton-háskóla og fyrrverandi
efnahagsráðgjafi Bills Clintons og
áður aðstoðarseðlabankastjóri,
hefur líklega rétt fyrir sér í því sem
hann kallar lögmál Murphys í hag-
fræði: Hagfræðingar hafa minnst
áhrif á þeim sviðum þar sem þeir
hafa mesta þekkingu og eru flestir
samstiga. Áhrif hagfræðinga eru
mest þar sem þeir vita minnst og eru
ósammála um flest.
Gegnsýrð umræða
Það hefur lengi verið draumur
samfélagsverkfræðinga að breyta
þjóðfélaginu. Í framtíðarheimi
þeirra heyrir séreignarstefnan sög-
unni til. Allir eiga að búa í leigu-
húsnæði. Opinber umræða um hús-
næðismál er gegnsýrð af draumsýn
samfélagsverkfræðinganna. Allt
miðast við að byggja leiguhúsnæði,
koma „skikki“ á leigumarkaðinn,
stofna „óhagnaðardrifin leigufélög“
(hvað svo sem það nú þýðir – von-
andi ekki að reka eigi þau með tapi),
og tryggja aðrar félagslegar lausnir.
Það glittir í ríkisrekið leigufélag.
Draumurinn um land leiguliða er
martröð almennings. Í nýrri könnun
Íbúðalánasjóðs kemur fram að að-
eins 8% leigjenda eru á leigumark-
aði vegna þess að þeir vilja vera þar
og 64% segjast leigja af nauðsyn,
ekki löngun. Samkvæmt upplýs-
ingum Íbúðalánasjóðs hafa aldrei
jafn fáir verið á leigumarkaði af fús-
um og frjálsum vilja.
Húsnæðisöryggi
Að eiga þak yfir höfuðið er ein af
grunnþörfum okkar allra. Hús-
næðisöryggi skiptir því ekki minna
máli en að hafa sæmilega vinnu.
Samkvæmt könnun Íbúðalánasjóðs
segjast 85% landsmanna búa við
húsnæðisöryggi. Þetta er nokkru
hærra hlutfall en fyrir ári – 80%.
Nær allir húsnæðiseigendur segjast
búa við öryggi en 57% leigjenda. Þó
hefur þeim leigjendum fjölgað tölu-
vert sem segjast búa við húsnæðis-
öryggi eða um 12% frá síðasta ári.
Að sama skapi hefur þeim leigj-
endum sem ekki búa við húsnæðis-
öryggi fækkað úr 37% í 29%.
Með öðrum orðum: Staðan á
leigumarkaði hefur batnað, þótt
annað megi halda miðað við opin-
bera umræðu. Þessi staðreynd
breytir þó í engu að staða margra er
erfið, eftirspurnarþrýstingur á
leigumarkaði er mikill og leigj-
endum hefur fjölgað á síðustu árum.
Um 16-18% landsmanna 18 ára og
eldri eru á leigumarkaði samkvæmt
könnum Íbúðalánasjóðs. Um 35%
leigja af einstaklingum á almennum
markaði, 22% leigja af ættingjum og
vinum, 16% af einkareknu leigu-
félagi, 12% leigjenda búa á stúd-
entagörðum og 9% í leiguhúsnæði í
eigu sveitarfélags. Aðrir leigjendur
leigja meðal annars af félagasam-
tökum og vinnuveitendum.
Kjörorðið er: Leiga, ekki eign
Öll áhersla í opinberri umræðu er
að mæta eftirspurn eftir leigu-
húsnæði með því að auka framboð á
íbúðum til leigu. Minna fer fyrir
hugmyndum um að koma til móts við
óskir þeirra sem eru á leigumarkaði:
Nær allir vilja eignast sitt eigið hús-
næði og auka öryggi sitt og sinna.
Aðeins 8% leigjenda búa í leigu-
húsnæði vegna þess að þeir vilja
það!
Auðvitað hafa ekki allir áhuga á að
eignast eigið húsnæði. Af ýmsum
ástæðum kjósa sumir fremur að
leigja en kaupa og flestir leigja ein-
hvern tíma á ævinni, ekki síst á
námsárunum. Hvorki hið opinbera
né nokkur annar hefur rétt til þess
að neyða þá sem kjósa að leigja til að
ráðast í kaup á íbúð. Með sama hætti
getur enginn tekið sér það vald að
ákveða að beina einstaklingum og
fjölskyldum inn á leigumarkaðinn
þvert gegn vilja þeirra, með fjár-
hagslegum þvingunum eða tilbúnum
skorti á lóðum og íbúðum. Það er
hlutverk ríkis og sveitarfélaga að
tryggja raunverulegt valfrelsi í hús-
næðismálum.
En þrátt fyrir skýran vilja mikils
meirihluta landsmanna, og þá ekki
síst þeirra sem nú eru á leigumark-
aði, er verið að ryðja braut leigu-
stefnu félagshyggjunnar. Sameigin-
lega fjármuni borgaranna skal nota
til að byggja upp félagslegt íbúða-
kerfi. Með góðu og illu, fjárhags-
legum hvötum og þvingunum, skal
almenningi beint inn á leigumarkað-
inn. Kjörorðið er: Leiga, ekki eign.
Vegna þessa á séreignarstefnan
undir högg að sækja. Og þess vegna
er lítið hugað að leiðum til að lækka
byggingarkostnað, s.s. með breyt-
ingum á byggingarreglugerðum,
lækka margvísleg gjöld sveitar-
félaga, breyta lögum um neytenda-
lán eða beita nýjum aðferðum við að
aðstoða fólk að eignast eigið hús-
næði.
Andúðin á séreignarstefnunni er
hugmyndafræðilegur grunnur að
stefnu Reykjavíkurborgar í skipu-
lagsmálum. Nú er það ekki talin ein
grunnskylda borgaryfirvalda að
tryggja nægilegt framboð á bygg-
ingarlóðum á hagstæðu verði. Með
lóðaskorti er verið að breyta sam-
félaginu – samfélagsverkfræðing-
arnir hafa tekið völdin.
Draumurinn um land leiguliðanna
kann að vera handan við hornið.
Kostnaðurinn verður fyrst og síðast
borinn af millistéttinni og láglauna-
fólki. Grafið er undan annarri
meginstoð eignamyndunar launa-
fólks – verðmæti eigin húsnæðis.
Eftir Óla Björn
Kárason » Þrátt fyrir skýran
vilja mikils meiri-
hluta landsmanna, og þá
ekki síst þeirra sem nú
eru á leigumarkaði, er
verið að ryðja braut
leigustefnunnar.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er alþingismaður Sjálf-
stæðisflokksins.
Draumurinn um land leiguliða