Morgunblaðið - 10.11.2018, Blaðsíða 49

MENNING 49
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 2018
ICQC 2018-20
HLJÓÐMOGGI
BÝÐUR GÓÐAN DAG
Ítitilljóði nýrrar bókar sinnar,Enn logar jökull, segir ljóð-mælandinn að við séum „lif-andi steingervingar / vaxnir
af holdi og beinum / þeirra sem
dreifðust / um jörðina á tveggja
fóta / göngu, lögðu undir sig víð-
áttur / grámosans sem faðmar að
sér / hraun og kalda steina, minnist
þess / þegar jörðin logaði af
kraumandi tilfinningum / og opnaði
sárin að sjó / og
Selatöngum.“
Ljóðmælandinn
hugsar til ver-
manna sem
„týndust / í
höggföstum öld-
um, og illa /
hlöðnum byrgj-
um …“; hann
hugsar um mynd
þessara horfnu
manna „við storknað hraun / og
alltumfaðmandi grámosann“, þar
sem enn logar jökull, á landi þar
sem „jörðin endurtekur sig í ýms-
um / tilbrigðum …“ Minningar,
sögur og náttúran kallast ítrekað á
í þessari áhrifa- og efnismiklu
ljóðabók skáldsins, eins og þar sem
hugsanir um sjómenn fyrri tíma, í
byrgjum hlöðnum úr hraunhellum,
kalla á myndir af sköpun þessa
lands í eldgosum sem sífellt eru að
móta landið og breyta – þar sem
jökullinn logar „í þessum / nótt-
lausa eldi“ og ösku rigndi yfir
byggðir sem breyttust „úr grænum
álfhólum í grjótsvartar / minn-
ingar …“
Í bókinni er vel á áttunda tug
ljóða, í tveimur hlutum: „Land
mitt“ og „Við tjaldskör tímans“. Í
fyrri hlutanum er sköpunin skáld-
inu hugleikin, mótun lands og ræt-
ur menningar. Í fyrsta ljóðinu,
„Vefstóll tímans“, hyllir ljóðmæl-
andinn náttúru landsins á fallegan
hátt, hefur „aldrei séð jafn litfögur
blóm og í villtri / náttúru þessa
kalda lands sem er að rísa / úr Atl-
antshafssprungunni miðri“, en það
felst þó ógn í framtíðinni, grunur
um „grimmilega þjáningu lands
sem á stefnumót við skapara sinn /
í hvítum eldi deyjandi jökuls“.
Í „Land mitt“ hugsar ljóðmæl-
andinn til efnahagshrunsins og í
því samhengi til skálda sem áður
voru „vopnaðir spámenn, / einnig á
Íslandi“ en skáldin hafi nú gleymt
að minna á hvað það land eigi skilið
sem „flytur inn læpuskaps ódyggð-
ir“ og ekki sé úr vegi að „minna á
þá vellyst og andlegu vesöld sem /
hruninu ollu“, en landið, Ísland,
hafi þó engan þátt átt í þeim
„mannskemmdum / kreppu og
ódugnaðs sem við blasir …“
Í mörgum ljóðanna er vísað í
sögur, persónur og skáld fyrri
tíma; Egill og Gunnhildur drottn-
ing koma við sögu, Absalon, Akkil-
les, Orfeus, Evrydís og Narkissus.
Og Jónas Hallgrímsson hefur
löngum verið Matthíasi hugleikinn,
í kvæðinu „Myrk“ segir að Jónas
hafi ort um tunguna en hún sé nú
ekki „lengur í tízku, / arfleifðin í
hjarta okkar á í vök að verjast“.
Vísað er svo til reynslu ljóðmæl-
andans til að hnykkja á þeirri stað-
hæfingu; hann hafi dottið á ferða-
lagi, fengið höfuðhögg og misst
málið um stund, „þannig byltu hef-
ur samfélagið fengið“, segir þar,
„og ef við náum ekki aftur tökum á
tungunni / og arfleifðinni getur
áverkinn leitt til óþjóðar“.
Skáldið talar þannig iðulega úr
sæti þess lífsreynda sem yfirsýnina
hefur, varar við, finnur að og bend-
ir á, og lesandinn getur ekki annað
en tekið undir þær áhyggjur sem
birtast í mörgum ljóðanna um
stöðu mála. Svo er tíminn sínálæg-
ur, eins og í „Þögn dauðans“ þar
sem segir:
Þögn dauðans er mesta reynsla lífsins,
þeir sem reyna að ráða í hana
eru eins og grátandi óviti,
hann veit ekki af hverju hann grætur.
Í seinni hluta bókarinar, „Við
tjaldskör tímans“, er hnykkt á
sögulegri yfirsýninni með undirtitl-
inum „Frá fornöld til fullveldis“.
Víða er komið við, vísað til Íslend-
ingasagna, persóna úr verkum
Shakespeares, Sturlu Þórðarsonar
sem er að flétta atburði „inní
flókna sögu Njáls“ og Borgesar; og
gengið er um ólíkar götur, í Bath
sem Pompei. Í „Ógnum jarðar“ vís-
ar skáldið til starfs síns hér við
blaðið og segir: „Að þurfa ekki að
hafa neina skoðun, / það eru helztu
forréttindi gamals ritstjóra, / þó
eru önnur forréttindi meiri, / að
þurfa ekki að lesa hasarfréttir /
hvern dag sem guð gefur.“ Ljóð-
mælandinn nýtur þess að vera nú
frjáls „undan fjötrandi skoðunum“
en „eitt, aðeins eitt / er vandamál
jarðarinnar // mannkynið“.
Þessi nýja bók Matthíasar er
ekki jafn mótuð af trega og söknuði
og síðustu ljóðabækur hans á und-
an, Vegur minn til þín (2009) og
Við landamæri (2015), bækur sem
voru ekki síður áhrifamiklar en
þetta nýja safn. En hér er engu að
síður oft bjartara yfir, meiri
kerskni á stundum, þótt dauðinn sé
engu að síður nálægur í mörgum
ljóðunum og aðalviðfangsefni þeirra
margra. Í ljóðinu „Niðurstaða“ seg-
ir að við „förum að endingu ann-
aðhvort til / eilífs lífs eða flöktsins
við þil“. Og í „Herra Dauði“, einu
ljóðanna sem ort eru í bundnu
máli, talar ljóðmælandinn um þann
eld dauðans sem verði kveðja sín
og þar birtist einnig sá söknuður
sem lesendur ljóðanna í þessari
bók og þeim síðustu finna svo vel
fyrir. Síðasta erindið er svona:
Það sé þá ei svo erfið þraut að deyja
og aldrei finna nýjan dag við brún.
Og aldrei heyra oftar nokkurn segja
ég elska þig og vita það er hún.
Hryggjarstykkið í seinni hluta
bókarinnar er „Í kjölfar víkinga“,
ljóð í 10 erindum, 23 blaðsíður, en
það fjallar um landkönnuði, þá sem
hafa uppgötvað nýjar heimsálfur,
og færist sjónarhornið síðan að föð-
urafa skáldsins og nafna, norskum
bændasyni sem kvæntist unnustu
sinni á Íslandi. Það er falleg ljóð-
ræn hugleiðing um forfeðurna og
afann sem sagt er að „hafi verið
öðlingur, en það merkir // göfug-
lyndur, örlyndur maður // og á vel
við ást hans og kærleika. // Þetta
orð er eins og ljós sem blikar / við
minningu hans í ormsvörtu myrkri
/ gleymskunnar“.
Enn logar jökull var í farteskinu
í mánaðarlangri dvöl rýnis í fjar-
lægu landi og veitti bæði innblástur
og gleði; ég hef gripið niður í bók-
ina víða, lesið ýmist langa kafla eða
stök ljóð og þau hafa talað til mín á
margvíslegan hátt, vakið hug-
myndir, kennt sitthvað og bent á
annað. Vald Matthíasar á ljóðmál-
inu er bæði áhrifamikið og
áreynslulaust, hann leikur sér með
formin sem hann gjörþekkir; er
stundum glettinn, jafnvel pirraður,
en oftar íhugull og vitur. Vísað er
til afar fjölbreytilegra sagna og
heima, og náttúrumyndirnar eru
áhrifamiklar og fagrar. Rómuð stíl-
einkenni skáldsins njóta sín hér
vel, eins og einkennandi mynda-
smíðin: spor hrafna á leiði í snjó
eru eins og þjóðsöguleg áminning
um sporlausan dauða, grenitré vex
af jörðinni eins og nálföst hugsun
guðs, ort er um grjótsáran fögnuð
himins og jarðar, tómkalt myrkur,
vængþreyttan skugga og þegar af-
inn dó voru augun „brestandi bláís-
skán á þiðnandi / miðbæjartjörn“.
Enn logar jökull er vandað og
áhrifamikið ljóðasafn lífsreynds og
víðlesins skálds sem hrífur lesand-
ann með sér í ferðalag aftur í aldir
sem út í náttúruna. Og rétt eins og
biðukollurnar sem stóðu innan um
fíflana í einu ljóðinu minnir Matt-
hías okkur líka á fallegan hátt á
hverfulleikann.
Úr álfhólum í grjótsvartar minningar
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Skáldið „Enn logar jökull er vandað og áhrifamikið ljóðasafn lífsreynds og
víðlesins skálds sem hrífur lesandann með sér í ferðalag aftur í aldir sem út
í náttúruna,“ skrifar rýnir um nýja ljóðabók Matthíasar Johannesen.
Ljóð
Enn logar jökull bbbbb
Eftir Matthías Johannessen.
Sæmundur, 2018. Kilja, 169 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Vinafélag Söngskóla Sigurðar
Demetz heldur tónleika í Há-
teigskirkju á morgun, sunnudag,
kl. 16.
Þar koma fram söngvarar sem
ýmist hafa verið nemendur skól-
ans eða kenna við hann. Þetta
eru þau Auður Gunnarsdóttir,
Ásta Marý Stefánsdóttir, Guð-
mundur Karl Eiríksson, Gunnar
Björn Jónsson, Hildigunnur Ein-
arsdóttir og Kristinn Sigmunds-
son. „Jóhann Sigurðarson leikari
kynnir atriðin og tekur lagið fyr-
ir gesti, en hann er gamall nem-
andi Demma, eins og Sigurður
Demetz var gjarnan kallaður,“
segir í tilkynningu. Meðleikari
verður Aladár Ráczs.
Vinafélagið býður öllum fé-
lögum sínum ókeypis á tón-
leikana en hægt verður að ganga
í félagið á staðnum ellegar kaupa
sér miða sem verða seldir við inn-
ganginn. Bassi Kristinn Sigmundsson.
Vinafélag býður til tónleika á morgun
Á ferð nefnist sýning sem opnuð verður í Harbinger í dag kl. 18. Um er
að ræða síðustu sýninguna í sýningaröð sem nefnist „Við endimörk al-
varleikans“. Þar „eltast þau Auður Lóa Guðnadóttir, Loji Höskuldsson
og Sara Gillies við veruleikann í ólíkum miðlum. Öll eiga þau sér afar
persónulega rödd í efnislegri tjáningu, en þó eiga þau það sameiginlegt
að vinna verk sín í jafnvægi á milli þess fíngerða og þess grófa, og að láta
efnið ráða för er þau beina sjónum að fyrirbrigðum í nærumhverfi sínu,“
segir í tilkynningu. Þar kemur fram að viðfangsefni sýningaraðarinnar
sé leikur í víðum skilningi, og þáttur hans og vægi í sköpunarferlinu.
Sýningarstjórar eru Halla Hannesdóttir og Steinunn Önnudóttir. Sýn-
ingin stendur til 1. desember.
Á ferð opnuð í Harbinger í dag