Fréttablaðið - 02.03.2019, Blaðsíða 32

Það var nú rey ndar Kári Stefánsson sem átti upprunalegu hug-myndina að því að skoða tóneyra. Hann benti mér á kanadíska
grein sem fjallaði um fyrirbæri sem
heitir tónblinda en hún einkennist
af erfiðleikum við að skynja tón-
hæð eða tóna í tónlist,“ segir Rósa
Signý Gísladóttir, vísindamaður hjá
Íslenskri erfðagreiningu, um tilurð
nýrrar rannsóknar sem hún stýrir.
Í rannsókninni er verið að skoða
erfðaþætti að baki tóneyra og
taktvísi og tengsl við ýmsar rask-
anir. Rannsóknin samanstendur
af prófi þar sem tóneyra og taktvísi
einstaklinga eru metin og spurn-
ingalista þar sem spurt er um tón-
listarástundun, tónlistargetu og
lesblindu meðal annars.
Tengsl við ýmsar raskanir
Rósa, sem er einnig lektor í mál-
vísindum við Háskóla Íslands,
segir að það séu vísbendingar um
að taktblinda haldist í hendur við
aðrar taugaþroskaraskanir eins
og lesblindu, málþroskaraskanir,
talnablindu og mögulega ADHD.
Taktblindan einkennist af vanda-
málum við að halda takti og skynja
takt í tónlist.
„Tónblindan virðist aftur á móti
vera sértækari og það eru engar
vísbendingar um tengsl hennar við
þessar raskanir. Það er áhugavert að
velta því fyrir sér að í báðum tilfell-
um heyrir fólk fullkomlega hljóðið
en það er eitthvað sem fer úrskeiðis
í hugrænni úrvinnslu á hljóðinu.“
Opnað var fyrir rannsóknina
fyrir rúmri viku en fyrst var starfs-
mönnum Íslenskrar erfðagreining-
ar boðið að taka þátt.
„Þetta fór svo að spyrjast mjög
hratt út á samfélagsmiðlum. Mót-
tökurnar hafa verið frábærar og
fram úr okkar björtustu vonum.
Samkvæmt nýjustu tölum eru um
átta þúsund manns búin að taka
þátt,“ segir Rósa.
Allir sem eru 18 ára og eldri og eru
með rafræn skilríki geta tekið þátt í
rannsókninni á heimasíðunni tón-
eyra.is.
„Við þurfum rosalega fjölbreytt
þýði og höfum áhuga á öllu rófinu.
Bæði þeim sem eru mögulega með
tón- eða taktblindu en líka þeim
sem eru kannski með snilligáfu á
þessu sviði og allt þar á milli.“
Þeir sem taka prófið fá upplýs-
ingar um heildarstigafjölda bæði
varðandi tóneyra og taktvísi. Þá fá
þátttakendur upplýsingar um hvort
niðurstöðurnar geti verið vísbend-
ing um tón- eða taktblindu. Rósa
segir að telji einhverjir sig mögu-
lega glíma við slík vandamál sé um
að gera að taka þátt.
„Taktprófið er almennt erfiðara
og við sjáum það á þessari rann-
sókn í Kanada að það eru færri sem
fá fullt hús stiga þar heldur en í tón-
prófinu. Mögulega getum við síðar
birt dreifinguna þannig að fólk geti
borið sig saman við aðra.“ Rósa seg-
ist gera ráð fyrir að opið verði fyrir
rannsóknina á netinu í að minnsta
kosti mánuð í viðbót.
Áhugi á erfðaþætti tónlistar
Rósa segir töluverðan fjölda fólks
í heiminum hafa áhuga á að skoða
erfðaþætti tónlistar og tónlistar-
gáfuna.
„Stærsta rannsóknin sem ég hef
séð er með eitt þúsund þátttak-
endur þannig að við erum búin að
margfalda það, en við þurfum líka
mjög stórt þýði til að finna eitthvað
marktækt. Það eru töluvert margir
að skoða tónblinduna sérstak-
lega en það hefur aldrei verið gerð
erfðarannsókn með þessu móti þar
sem við getum skoðað erfðaþætt-
ina. Þannig að þetta er einstakt á
heimsvísu.“
Varðandi mögulegar niðurstöður
svona rannsóknar segir Rósa að
það verði mjög áhugavert að skoða
hvort erfðaþættir finnist í einhverju
geni og þá hvort genið hafi breyst í
gegnum tíðina.
„Við getum farið að skoða áhrif
erfðaþáttanna á tauganetin og
heilasvæðin og þannig fræðumst
við meira um taugavísindin að
baki þessum eiginleikum. Það gefur
okkur líka góðar upplýsingar og
grundvöll fyrir alls konar þjálfun-
arúrræði.“
Vitað sé að börn og fullorðnir
sem eigi erfitt með að klappa í takt
við hljóð hafi oft lakari hljóðkerfis-
vitund, það er að segja, verri tilfinn-
ingu fyrir málhljóðunum. Þessir
einstaklingar eigi því í erfiðleikum
með lestur.
Tónlistarþjálfun getur hjálpað
„Svo eru ýmsar rannsóknir sem
benda til þess að mögulega geti
markviss tónlistarþjálfun gagnast
til að bæta taktinn og hjálpað börn-
um með lesblindu eða málþroska-
raskanir. Ef við finnum einhvern
erfðaþátt sem hefur áhrif til dæmis
bæði á taktblindu og lesblindu þá
erum við komin með góðan grund-
völl fyrir slík þjálfunarúrræði.“
Rósa segir að sér f innist ein
kenning varðandi lesblindu frekar
sannfærandi en hún gengur út á
að lesblinda stafi af ónákvæmni í
úrvinnslu hljóðs í tímarúmi. „Það
er að segja hversu nákvæmlega
við vinnum úr hljóðinu. Það getur
orsakað að við erum ekki með nógu
fullkomna mynd af málhljóðunum.
Ef við erum ekki að greina hljóðin
nógu hratt og örugglega þá endum
við uppi með ófullkominn takt og
ófullkomin málhljóð.“
Varðandi tónblinduna sérstak-
lega sé það áhugavert að hún virðist
tiltölulega sértæk fyrir tónlist.
„Hún hefur til dæmis ekki mikil
áhrif á skynjun tónhæðar í tungu-
málum, en við notum tónfall meðal
annars til að geta greint á milli
spurningar og fullyrðingar. Það
hafa verið gerðar ýmsar rannsóknir
á þessu og tónblindan virðist ekki
hafa mikil áhrif á skynjun tónfalls
í tungumálum né tóna í tungumál-
um eins og í mandarín kínversku
þar sem hljóð hafa mismunandi
Einstök rannsókn á
tóneyra og taktvísi
Vísindamaðurinn og málvísindakonan Rósa Signý Gísladóttir
stýrir stórri rannsókn á vegum Íslenskrar erfðagreiningar þar sem
verið er að skoða erfðabreytileika sem hafa áhrif á tóneyra og
taktvísi og tengsl þessara eiginleika við ýmsar raskanir eins og les-
blindu. Hægt er að taka þátt í rannsókninni á tóneyra.is.
8.000
MANNS HÖFÐU TEKIÐ
ÞÁTT Í GÆR, FÖSTUDAG.
Hvað er tón-
og taktblinda?
Tónblinda
einkennist af
erfiðleikum
með að halda
lagi og bera
kennsl á falskar
nótur. Þetta
er arfgengt og
hrjáir á bilinu
1,5 til 4 prósent
einstaklinga.
Taktblinda einkennist af
erfiðleikum með að halda takti
og skynja takt í tónlist. Lítið er
vitað um arfgengi og tíðni takt-
blindu en vísbendingar eru um
að taktblinda geti farið saman
með lesblindu, málþroskarösk-
un og talnablindu.
Upplýsingar af tóneyra.is
Rósa segir að sér finnist ein kenning varðandi lesblindu frekar sannfærandi en hún gengur út á að lesblinda stafi af ónákvæmni í úrvinnslu hljóðs í tímarúmi. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
VITAÐ ER AÐ BÖRN OG
FULLORÐNIR SEM EIGIA
ERFITT MEÐ AÐ KLAPPA
Í TAKT VIÐ HLJÓÐ HAFA
OFT LAKARI HLJÓÐ-
KERFIS VITUND, ÞAÐ ER AÐ
SEGJA, VERRI TILFINN-
INGU FYRIR MÁLHLJÓÐ-
UNUM. ÞESSIR EINSTAKL-
INGAR EIGI ÞVÍ Í ERFIÐ-
LEIKUM MEÐ LESTUR.
Sighvatur Arnmundsson
sighvatur@frettabladid.is
2 . M A R S 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
2
-0
3
-2
0
1
9

0
4
:5
5
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
7
7
-E
B
8
8
2
2
7
7
-E
A
4
C
2
2
7
7
-E
9
1
0
2
2
7
7
-E
7
D
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
2
0
s
_
1
_
3
_
2
0
1
9
C
M
Y
K