Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 33

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
33
9. mynd. Sandskaflar í Kollsvíkurveri. Þessi mynd er tekin í sama veðri
og 8. mynd, norðantil í Kollsvík og sér til suðurs. Á þessum stað stóð
verstöðin Kollsvíkurver um 1895–1930, útgerð allt að 25 árabáta löngu
eftir að Láganúpsver lagðist af sunnar. Þá var hér malarfjara þar sem
nú eru þykkir sandskaflar. Sjá má hvernig flanið ber sandinn upp í
fjöruna. Allt er hreinþvegið, engir bakkar af lausaþara líkt og áður var.
Ljósm. Valdimar Össurarson.
10. mynd. Sandfok á Hnífum. Þessi mynd var tekin í maí 2015 og
sýnir skafla af skeljasandi á svonefndu Undirlendi sem er utarlega á
Hnífunum, en það er hálendið sunnan Kollsvíkur. Þessi sandur hefur
fokið úr Láganúpsfjöru, um nær 4 kílómetra leið. Slík tilvik eru mun
algengari á síðari árum en áður var. Ljósm. Valdimar Össurarson.
11. mynd. Marígull (Echinus esculentus) og skollakoppur (Strongylocentrotus droebachiensis).
Teikning: Jón Baldur Hlíðberg.
er rauðleitur, oft yfir í fjólublátt, með
kúpta skel og verður allt að 15 cm í
þvermál á þessum slóðum. Algengt
er að einn og einn marígull komi upp
með grásleppunetum vestra, en ekki er
vitað til að miklar sveiflur séu í stofn-
stærð hans.
Öðru máli gegnir um hina tegund-
ina af ígulkerum sem þarna er al-
geng á grunnsævi. Skollakoppur,
Strongylocentrotus droebachiensis, er
mun minni og flatari en marígull, og
verður sjaldan stærri en 7 cm í þvermál.
Hann er grænleitur að lit og gaddarnir
eru misstórir. Auk gadda hafa ígulker
eins konar klípur til að verja sig með,
og sogfætur í röðum frá endaþarmi á
hvirfli dýrsins niður að munni neðan á
því. Þau hreyfa sig með vökvaþrýstingi,
taka sjó inn um eins konar sigti ofan á
bolnum og dæla honum um gangakerfi
sem tengist sogfótunum. Á enda hvers
sogfótar er sogblaðka sem snertir undir-
lagið. Hún framkallar lím og myndar
undirþrýsting. Dýrið hefur því allgóða
möguleika á að komast sinna ferða þótt
hægt fari.
Skollakoppur lifir einkum á þara og
öðrum þörungum í þaraskógum en er
einnig sólginn í hræ og fastsitjandi smá-
dýr. Undir venjulegum kringumstæðum
lifir skollakoppur innan um botnþör-
unga í nokkurs konar jafnvægi við fæð-
uframboðið. Af og til verður offjölgun
í stofninum, og þá leiðir ofbeit hans
til þess að þaraskógar eyðast, jafnvel á
stórum svæðum. Eini gróðurinn sem þá
verður eftir eru þunnir rauðþörungar
sem mynda skorpur á steinum.
Hér verður vitnað lauslega í forvitni-
lega ritgerð frá 1997 eftir Karl Gunnars-
son og félaga sem lýsir niðurstöðum
tilrauna þeirra og athugana og nefnist
„Fæðuval og fæðunám skollakopps“.
Gerð var tilraun með að leyfa skolla-
koppi úr Eyjafirði að velja á milli fimm
algengra þörungategunda í tilraunakeri.
Í ljós kom að uppáhaldsfæðan var mar-
inkjarni, Alaria esculenta, næstbestur
var stórþari, Laminaria hyperborea, þá
beltisþari, L. Saccarina, fiðurþari, Pt-
ilota gunneri, og sístur kerlingarhár,
Desmarestia aculeata (12. mynd).
Skollakoppurinn át að meðaltali um 1,5
grömm á sólarhring af stórþara, beltis-
þara og fiðurþara, en 0,5 grömm af
kerlingarhári og marinkjarna. Áthraði
skollakopps í tilrauninni reyndist svip-
aður og át hans í jaðri þaraskógarins
í náttúrunni.