Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 55

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
55
Úrvinnsla
Tegundaskrár í hólmunum voru
bornar saman með flokkun (e.
classification) og hnitunargreiningu (e.
ordination). Við flokkunina var notað
forritið TWINSPAN, útgáfa 2.3,26 sem
skiptir gagnasafni eftir tegundasam-
setningu í smærri og smærri einingar
en gefur einnig upp einkennistegundir
fyrir hverja skiptingu.
Við hnitunina var notað forritið
CANOCO, 5. útgáfa.27 Í greiningunni var
byggt á þeim tegundum æðplantna sem
skráðar höfðu verið í hólmunum. Ekki
var gerður greinarmunur á fjallakobba
og jakobsfífli og ekki á hnoðamaríu-
stakki og maríustakki, og voru þessar
tegundir skráðar sem jakobsfífill og
maríustakkur. Undafíflum og íslandsfífli
var einnig slegið saman undir heitinu
undafíflar. Við útreikninga var öspinni
sem fannst í skóginum í Koðralækj-
arhólma sleppt þar sem fullvíst þótti að
henni hefði verið plantað. Við flokkun-
ina var skurðgildi forritsins stillt á 0 og
1 en við hnitunina var valin DCA-aðferð
(e. Detrended Correspondence Analysis)
sem gefur kost á að finna gróðurfars-
legan skyldleika og kanna jafnframt
samband umhverfisþátta og gróðurs.
Kannað var samband eftirfarandi þátta
við gróður í hólmunum: hæð yfir sjó,
meðalárshiti, ársúrkoma, stærð hólma
og fjöldi æðplöntutegunda.
Tegundaheiti æðplantna miðast við
plöntutal Harðar Kristinssonar28 (sjá
einnig viðauka).
NIÐURSTÖÐUR
Bláfellshólmi
Bláfellshólmi er nánast allur þurr-
lendur (>99%). Deiglendi finnst þó á
örlitlum bletti vestast í honum (Sv I) og í
tveimur lautum á honum austanverðum
(Sv II) en stærsti bletturinn er í gömlum
farvegi árinnar syðst í hólmanum (Sv
III) (4. mynd). Þar er m.a. lítil tjörn sem
þornar í þurrkatíð (2. mynd). Hólminn
er að mestu leyti gróinn. Lítt gróið land,
melar, klappir og klettar, er aðeins um
13% af yfirborði hans.
Í hólmanum voru skráðar 106
tegundir æðplantna. Þar af fannst 91
tegund í birkiskóginum og nágrenni
hans (Sv I), 67 í mosaþembu, melum,
lyngmóum og klöppum austar á hólm-
anum (Sv II) og 71 tegund í og við kletta-
sundið syðst á hólmanum (Sv III) (4.
mynd).
Í hólmanum vex birki á nokkrum
stöðum en eingöngu þar sem skjóls
gætir. Öflugast er birkið í halla móti
suðri vestast í hólmanum þar sem það
myndar svolítinn skógarlund (Sv I).
Slíkir birkilundir eru einnig austarlega
á hólmanum og smáhríslur finnast víðar
(4. mynd).
Talsverð ummerki voru í hólmanum
eftir gæs, skítur og traðk, einkum við
birkiskóginn. Allvíða á bökkum hólm-
ans var að finna gömul og ný hreiður-
stæði heiðagæsar.
Svæði I – birkiskógur og nágrenni
Stærð skógarins var ekki mæld árið
1992 en slegið á að hann væri yfir 100
m á lengd og 30–40 m á breidd. Mæling
sumarið 2012 sýndi að skógarsvæðið
hafði stækkað talsvert. Það var þá um
200 m langt og mest um 100 m breitt,
og um fjórðungur úr ha að flatarmáli
(4. mynd). Ljósmyndir sem teknar voru
af skóginum 1992 og 2012 bera vott um
þessar breytingar (6. mynd).
Árið 1992 voru hæstu tré í skóginum
um 3 m, mælt lóðrétt frá jarðvegsyfir-
borði. Mikið af birkinu hallaðist undan
6. mynd. Allmiklar breytingar hafa orðið á birkilundinum í Bláfellshólma á síðustu áratugum;
trén hafa bæði hækkað og skógurinn breiðst út. Efri myndin var tekin 26. júlí 1992 en sú neðri
20 árum síðar, eða 28. ágúst 2012. – The Betula-woodland on the island Bláfellshólmi has ex-
panded significantly in recent years. The upper image was taken July 26, 1992, and the lower
20 years later, August 28, 2012. Ljósm./Photo: Sigurður H. Magnússon.