Morgunblaðið - 23.02.2019, Qupperneq 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 2019
Baldvin Ómar Magnússon
Lögg. Fasteignasali
Sími: 585 0101 – Gsm: 898 1177
baldvin@huseign.is
Suðurlandsbraut 20, 2 hæð, Reykjavík | Sími: 585 0100 | www.huseign.is
Glæsilegt einbýlishús við Miðskóga 14 á Álftanesi.
Húsið er staðsteypt með fallegum garði, stórri verönd til suðurs,
heitur pottur og fallegu sjávar- og fjallasýn frá húsi. 5 svefnherbergi.
Eign sem vert er að skoða.
Nánari upplýsingar veitir Baldvin Ómar Magnússon í síma 898-1177
eða á skrifstofu Húseignar í síma 585-0100.
Miðskógar 14,
225 Garðabær
Öldum saman hefur fólk velt vöngum yfir uppruna mannlegsmáls og reynt að geta sér til um af hvaða rót tungumálin værurunnin. Sameiginleg einkenni í mörgum málum sem eru töluð íEvrópu, á Indlandi og víðar í vesturhluta Asíu benda til þess
að þau eigi sér sama uppruna. Þessi mál mynda stóra málaætt og eru
nefnd indóevrópsk mál. Sú staðreynd að orð sem merkja ‘bróðir’ eru
svipuð í hverju tungumálinu á fætur öðru getur ekki verið tilviljun:
brother í ensku, Bruder í þýsku, frater í latínu og phrater í forngrísku.
Og þannig koll af kolli, t.d. nafnorðin ‘faðir’ og ‘móðir’ og sögnin ‘bera’:
enska father, mother, þýska Vater, Mutter, latína og gríska pater, mater;
enska bear, þýska (ge)bären, latína fero og gríska phero.
Aukinn skilningur á sögulegum skyldleika þessara mála varð fyrst og
fremst til vegna þess að undir lok 18. aldar uppgötvuðu evrópskir fræði-
menn sanskrít, hina klassísku forntungu Indlands; þar samsvara orðin
bhrater, pita, mater og bhara
(mi) íslensku orðunum ‘bróð-
ir’, ‘faðir’, ‘móðir og ‘bera’.
Það var Sir William Jones
(1746-1794), breskur dómari
á Indlandi, sem steig einu
skrefi lengra í þeim leik-
mannsþönkum sem fram að
því höfðu verið allsráðandi í samanburði á tungumálum. Hann var
menntaður í klassískum málum og þegar hann kom til Indlands og hóf að
leggja stund á sanskrít sá hann óðara hve málið var líkt grísku og latínu,
ekki aðeins í orðaforða heldur líka í beygingum og öðrum málfræði-
atriðum.
2. febrúar 1786 er dagsetningin sem miðað er við um stofnun nútíma
samanburðarmálfræði. Þá hélt Sir William ræðu í Austurlandafélaginu í
Kalkútta og varpaði fram þeirri hugmynd að sanskrít væri skyld grísku
og latínu, auk fleiri mála eins og germönsku (m.a. íslensku) og keltnesku
(m.a. velsku). Hann gerði ekki ráð fyrir því að sanskrít væri beinlínis for-
móðir þessara mála þannig að þau væru runnin af þeirri tungu, heldur
væru málin öll jafn-skyld og hefðu þróast af frummáli sem væri ekki
lengur neins staðar talað. Þannig hefur þessi ræða að geyma fyrstu
skýru hugmyndina um forstig indóevrópsku málanna sem fræðimenn
fóru síðar að nefna frumindóevrópsku og telja að hafi verið töluð norð-
austan við Svartahaf fyrir 5000 árum.
William Jones gerði sér grein fyrir því að sameiginleg málfræðiatriði
eru mikilvæg til að sýna fram á skyldleika tungumála, ekki aðeins einstök
orð. Á grundvelli þeirrar staðreyndar að málin eru svo lík sem raun ber
vitni er sett fram sú tilgáta að þau séu öll komin af sömu frumtungu –
sem sjálf kunni að vera útdauð þótt afkomendur hennar séu við lýði. Þar
með var indóevrópsk samanburðarmálfræði orðin til sem fræðigrein.
Hún komst til þroska á 19. öld fyrir atbeina lærdómsmanna á borð við
danska Íslandsvininn Rasmus Rask og Þjóðverjana Franz Bopp og
Jacob Grimm. Af því er mikil saga sem ekki verður rakin hér og nú.
Sanskrít og Sir
William Jones
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Sanskrít er rituð með letri sem nefnist devanagari eða borg guðanna.Á
síðustu áratugum hefur hugtakið „Deep
State“ eða „djúpríki“ skotið upp kollinum við
og við í stjórnmálaumræðum í Bandaríkj-
unum. Með „djúpríki“ er átt við eins konar
ósýnilegt og leynilegt bandalag hagsmunaafla innan og
utan stjórnkerfisins til þess að koma í veg fyrir að
kjörnir fulltrúar þjóðar hverju sinni geti ráðið gangi
mála.
Sumir telja að slíkar samsærishugmyndir megi rekja
til Tyrklands fyrir tæpum hundrað árum, þegar Kemal
Atatürk réði ríkjum. Aðrir vísa til frægra ummæla
Dwights Eisenhower, hershöfðingja og síðar Banda-
ríkjaforseta, í kveðjuræðu hans árið 1961 þegar hann
varaði bandarísku þjóðina við því sem hann kallaði
„military-industrial complex“, eða eins konar bandalagi
bandaríska hersins og vopnaframleiðenda þar í landi,
sem hann hefur væntanlega haft kynni af – og ekki
litizt á blikuna.
Þar sem hugtakið „djúpríki“ hefur komið við sögu
hefur yfirleitt verið talið að væri á ferð bandalag leyni-
þjónustu viðkomandi lands, hers, háttsettra embættis-
manna og hagsmunaaðila utan
stjórnkerfis.
Hér er hvorki leyniþjónusta
(sem orð er á gerandi) né her, en
engu að síður hafa hin síðari ár
vaknað spurningar um hvort til hafi orðið eins konar
ósýnilegt og andlitslaust bandalag þar sem valdamestu
stjórnmálamenn, æðstu embættismenn, sérfræðingar
svo og hagsmunaöfl utan stjórnkerfisins, bæði í at-
vinnuvegasamtökum og fjármálageira, komi við sögu
sem hafi það að markmiði að tryggja eigin stöðu um-
fram aðra þjóðfélagsþegna en á kostnað þeirra. Sam-
heiti fyrir þetta fyrirkomulag var manna á meðal orðið
„kjararáð“, en nú dugar það orð ekki lengur enda búið
að þurrka það út úr lagasafninu.
Getur verið að hér sé á ferð eins konar íslenzk af-
leiða af „Deep State“ – djúpríki?
Þetta er umhugsunarverð pæling.
Hin íslenzka útgáfa djúpríkisins er augljóslega frá-
brugðin þeirri sem vinsælust er meðal þeirra sem
smíða samsæriskenningar vestan hafs að því leyti að
hér er ekki verið að útiloka áhrifamestu stjórnmála-
menn heldur hafa þeir sennilega verið innlimaðir í ís-
lenzka djúpríkið.
Það gæti verið skýringin á því að þegar aðilar vinnu-
markaðar hafa talað reglulega í heilt ár við ráðherra
standa þeir allt í einu orðlausir frammi fyrir skatta-
tillögum sem þeir héldu og trúðu að yrðu á allt annan
veg.
Er hugsanlegt að íslenzka djúpríkið hafi haft meiri
áhrif á innihald skattatillagna en ráðherrarnir sem við
var talað?!
Þetta er sagt bæði í gamni og alvöru.
Í fyrradag sat ég og rabbaði við tvo menn sem
komnir eru hátt á áttræðisaldur sem höfðu verulegar
áhyggjur af því að unga fólkið vildi ekki lengur eiga
heima á Íslandi og fleira fólk úr röðum unga Íslands
flytti nú á brott ár hvert en kæmi heim frá námi.
Fyrir miðja síðustu öld hafði fólk í hinum dreifðari
byggðum landsins áhyggjur af því að unga fólkið kæmi
ekki til baka til sinna heimabyggða að loknu námi við
Háskóla Íslands. Er hugsanlegt að nú séum við, ís-
lenzkt samfélag, í sömu sporum og dreifbýlið þá þegar
kemur að eftirsóknarverðri framtíð fyrir íslenzkt æsku-
fólk?
Ef svo er hvað er það í okkar samfélagsgerð sem
veldur?
Kemur íslenzka djúpríkið þar við sögu?
Er kannski eitthvað „ógeðslegt“ við samfélag okkar
sem hrekur fólk í burtu?
Kjaradeilurnar sem nú standa yfir og stefna í þau
ósköp sem hafa verið fyrirsjáanleg frá sumri og hausti
2016 þegar kjararáð tók sínar ákvarðanir um kaup og
kjör æðstu embættismanna, þingmanna og ráðherra og
ríkisstofnanir og ríkisfyrirtæki,
og aðrir skyldir aðilar litu til sem
fordæmis, snúast um meira en
kaup og kjör.
Þær snúast um þá tvískiptingu
sem orðið hefur í íslenzku samfélagi eftir hrun. Að vísu
var íslenzka dúpríkið orðið til fyrir hrun. Þá var það
fjármálageirinn og viðskiptalífið sem stjórnaði ferðinni
en ekki kjörnir fulltrúar þjóðarinnar. Hrunið gerði ekki
út af við það djúpríki. Það endurskipulagði sig bara
með nýjum hætti.
En þótt kaup og kjör séu alvarlegt mál og lífskjör
hinna lægstlaunuðu samfélaginu til skammar er þó enn
meiri hætta á ferðum ef gömlu mennirnir, sem vitnað
var til hér að framan, hafa rétt fyrir sér, að æskufólk
vilji ekki búa á Íslandi.
Getur verið að á Alþingi Íslendinga nú um stundir sé
ekki til fólk í öllum flokkum sem er tilbúið að taka af
skarið og segja: Hingað og ekki lengra. Við verðum að
ná saman í yfirstandandi kjaradeilu, ekki bara samn-
ingum um kaup og kjör, heldur sátt um samfélags-
sáttmála sem hafi þau áhrif að framtíð Íslands vilji eiga
heima hér áfram.
Í þingflokksherbergjum stjórnarflokkanna yppta
menn öxlum og segja að tal af þessu tagi sé raus í
gömlum köllum en vandi flokkanna er sá – og ekki sízt
Sjálfstæðisflokksins – að þungavigtin í fylgi þeirra er
nú ekki sízt hjá eldri kynslóðum sem hafa meira að
segja kosningarétt.
Í Bretlandi er nú mikið uppnám í pólitíkinni. Þing-
menn eru að ganga úr báðum flokkum en að auki er
hreyfing í flokksfélögum um að lýsa vantrausti á þing-
menn flokkanna í sumum kjördæmum.
Á allmörgum undanförnum mánuðum hefur mátt
finna í einstökum flokksfélögum Sjálfstæðisflokksins á
höfuðborgarsvæðinu undiröldur sem ekki brjótast fram
í opnum umræðum að ráði.
Ferðalag þingmanna Sjálfstæðisflokksins um landið
á dögunum var til fyrirmyndar.
Heyrðu þingmenn slíkar raddir?
Er til „djúpríki“ á Íslandi?
Er það skýringin á útgöngu
Vilhjálms Birgissonar?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Tveir kunnustu hugsuðir nútímajafnaðarstefnu eru bandaríski
heimspekingurinn John Rawls og
franski hagfræðingurinn Thomas
Piketty. Rawls heldur því fram, að á
stofnþingi stjórnmálanna muni skyn-
samir menn með eigin hag að leiðar-
ljósi, en án vitneskju um eigin stöðu
og möguleika síðar meir (svo sem um
áskapaða hæfileika sína, stétt eða
kyn), setja tvær réttlætisreglur, um
jafnt og fullt frelsi allra borgaranna
og um jöfnuð lífsgæða, nema því að-
eins að tekjumunurinn stuðli að
bættum kjörum hinna verst settu.
Ég benti fyrir viku á, að með því að
undanskilja atvinnufrelsi í fyrri regl-
unni laumi Rawls eigin sjónarmiðum
inn í niðurstöðuna á stofnþinginu og
að hin almenna kenning hans sé auk
þess ekki um réttlæti, heldur um
hyggindi, sem í hag komi. Hún sé
varnarleikur gegn verstu kostum,
gegn hugsanlegri kúgun og fátækt.
Rawls telur þá tekjudreifingu,
sem sprettur upp úr frjálsum mark-
aðsviðskiptum, óréttláta. Hátekju-
menn njóti þar til dæmis oft áskap-
aðra hæfileika sinna. Dreifing slíkra
gæða hafi ekki verið eftir verð-
leikum, heldur tilviljun. Sumir fæðist
hraustari, sterkari eða gáfaðri en
aðrir. Hetjutenórinn hafi ekki unnið
til raddar sinnar, heldur þegið hana
frá náttúrunni. Menn geti auk þess
aðeins notið þessara hæfileika sinna
með öðru fólki, og þess vegna megi
þeir ekki hirða allan afrakstur af
þeim, heldur verði að deila honum
með hæfileikaminna fólki samkvæmt
seinni réttlætisreglunni um jöfnuð
lífsgæða.
Hér er ég í senn sammála og
ósammála Rawls. Hann hefur rétt
fyrir sér um, að menn hafa ekki unn-
ið til hæfileika sinna, heldur hlotið þá
í vöggugjöf. En eðlilegasta hug-
myndin um frelsi er, að menn eigi
sjálfa sig, en séu ekki eign annarra,
þrælar. Af sjálfseign þeirra leiðir, að
þeir eiga hæfileika sína og öðlast þá
um leið tilkall til afrakstursins af
þeim. Þótt þeir hafi ekki unnið til
áskapaðra hæfileika sinna, hafa þeir
unnið til afrakstursins af þeim. Erfitt
er eða ókleift að gera greinarmun á
þeim hluta virðisins, sem er gjöf
náttúrunnar, og þeim hluta, sem er
framlag einstaklingsins. Hvað er
áskapað og hvað áunnið? Menn
leggja misjafna rækt við hæfileika
sína. Rétta ráðið til þess, að þeir
þroski þá, er að leyfa öðrum að njóta
þeirra með þeim gegn gjaldi, en þá
hljótum við að hafna þeirri forsendu
Rawls, að menn eigi ekki sjálfa sig að
fullu. Auk þess fæ ég ekki séð, að
aðrir hafi á einhvern hátt unnið til
hæfileika þeirra, sem fæðast óvenju-
hraustir, sterkir eða gáfaðir. Þeir
taka ekki frá mannkyni, heldur bæta
við.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Rawls og Piketty (2)