Morgunblaðið - 09.03.2019, Qupperneq 20

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Þótt unnið sé að einstakaverkefnum við beislunvindorku á Íslandi vantarmikið upp á að skipulag
stjórnkerfisins virki. Skýra opinbera
stefnu vantar til að grundvalla skipu-
lagsákvarðanir á og sveitarfélögin
eru rög við að taka ákvarðanir sem
ekki verða svo glatt afturkallaðar.
Stærri vindorkuver eiga að fara í
rammaáætlun þar sem allt er fast þar
sem tillögur verkefnisstjórnar 3.
áætlunar hafa ekki verið afgreiddar á
Alþingi.
Fjögur vindorkuver hafa hafið
umhverfismatsferli. Landsvirkjun
hefur undirbúið stórt vindorkuver við
Búrfellsvirkjun, Búrfellslund, og fór
með hana í gegnum umhverfismat.
Grundvölluðust áformin af árangri
tveggja vindrafstöðva sem settar
voru upp og hafa verið reknar þar í
tilraunaskyni. Vakti framkvæmdin
ekki hrifningu Skipulagsstofnunar
sem lagði til að áformin yrðu endur-
skoðuð. Verkefnisstjórn 3. áfanga
verndar- og orkunýtingaráætlunar
setti Búrfellslund í biðflokk ramma-
áætlunar. Hins vegar setti verkefn-
isstjórn annað verkefni Landsvirkj-
unar, Blöndulund, í orkunýtingar-
flokk þótt ekki sé hægt að ráðast í þá
framkvæmd vegna ófullnægjandi
flutningsgetu raforku frá svæðinu.
Fyrirtækið Biokroft ehf. reisti
tvær vindmyllur í Þykkvabæ og hef-
ur verið með vindorkugarð í ná-
grenninu í umhverfismatsferli. Þess
er krafist að fyrirtækið ráðist í kostn-
aðarsamar rannsóknir á farleiðum
fugla. Önnur vindmyllan eyðilagðist
og vildi Biokraft endurnýja báðar
með öflugri búnaði en sveitarfélagið
hafnaði því.
Tvö verkefni í mat
Tvö fyrirtæki eru að hefja um-
hverfismat fyrir vindorkuver í Reyk-
hólasveit og Dalabyggð en bæði eru
að taka fyrstu skrefin. Annars vegar
er það EM Orka sem áformar vind-
orkuver á Garpsdalsfjalli við Gils-
fjörð og hins vegar Storm orka sem
hyggst reisa vindorkuver á Hróðnýj-
arstöðum við Hvammsfjörð.
Víða um land er verið að huga að
þessum málum, meðal annars með
mælingum á vindi.
Guðni A. Jóhannesson orku-
málastjóri segir að skipulags- og leyf-
isveitingaferlið sé ekki skilvirkt.
Sveitarfélögin séu hrædd við þetta
nýja áreiti og eigi erfitt með að taka
ákvarðanir um framkvæmdir sem
ekki verði aftur snúið með. Hann
kallar eftir skýrari leiðbeiningum til
sveitarfélaganna og að skerpa einnig
lagarammann fyrir stærri vindorku-
verin.
Menn eru varkárir
Ásdís Hlökk Theodórsdóttir,
forstjóri Skipulagsstofnunar, segir
að vindrafstöðvarnar séu ný tegund
af mannvirkjum í íslensku landslagi.
Sveitarstjórnarmenn hafi viljað
vanda sig, átta sig á því hverju þeir
þurfi að huga að við þessar ákvarð-
anir. Menn séu varkárir. Þá séu uppi
spurningar um önnur atriði, eins og
til dæmis skattlagningu vegna þess-
arra nýju mannvirkja.
Starfshópur umhverfisráðherra
taldi ekki þörf á sérstökum laga-
ramma en að þörf væri á endur-
skoðun tiltekinna ákvæða í gildandi
lögum. Unnið er að heildarstefnu í
orkumálum þar sem taka á nýja
orkugjafa sérstaklega fyrir. Ásdís
segir unnið að viðauka við landskipu-
lagsstefnu þar sem sérstaklega verði
fjallað um landslag. Ætlunin sé að
móta þar viðmið fyrir vindorku við
skipulagsákvarðanir. Niðurstaða úr
báðum þessum áætlunum mun liggja
fyrir á næsta ári.
Kallað eftir skýrari
stefnu um vindorku
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Vindorka Vindmyllurnar sem Landsvirkjun reisti í tilraunaskyni við Búrfell
hafa sannað að mikil tækifæri liggja í beislun vindorkunnar hér á landi.
20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Joseph Votel,yfirmaður her-afla Banda-
ríkjanna í Mið-
Austurlöndum, sat
fyrir svörum varn-
armálanefndar
fulltrúadeildarinnar í fyrradag.
Það sem vakti helsta athygli voru
orð Votels um að algjörlega væri
ótímabært fyrir Bandaríkjamenn
að draga herlið sitt til baka frá
Afganistan, þrátt fyrir rúmlega
17 ára veru þar í landi, en Trump
Bandaríkjaforseti hefur lýst yfir
vilja til þess að binda enda á
stríðsreksturinn þar.
Votel vísaði annars vegar til
þess, að þó að viðræður við talíb-
ana hefðu farið fram, væru enn
mjög margir ásteytingarsteinar á
milli aðila. Það væri því enginn
friður í sjónmáli á næstunni nema
eitthvað verulegt breyttist í þeim
viðræðum. Framferði talíbana að
undanförnu hefur hins vegar
frekar slegið á þær vonir en hitt,
auk þess sem þeir neita enn að
ræða við réttkjörin stjórnvöld í
Kabúl, undir því yfirskini að þau
séu leppar Bandaríkjamanna.
Þá var Votel ómyrkur í máli
með það, að her og lögreglulið
Afgana sjálfra væri enn þann dag
í dag ófært um að halda uppi lög-
um og reglu í landinu. Án Banda-
ríkjahers mætti því eiga von á að
talíbanar og aðrir andstæðingar
afganskra stjórnvalda færu létt
með að steypa þeim af stóli. Það
segir sína sögu, að eftir sautján
ára baráttu sé ástandið í Afgan-
istan enn svo ótryggt.
Lokasóknin gegn Ríki íslams,
sem nú hefur staðið yfir um skeið,
virðist á yfirborðinu benda til
þess að meiri árang-
ur ætti að geta náðst
í baráttu gegn öfga-
sveitum á þeim
svæðum sem hryðju-
verkasamtökin
lögðu undir sig í skjóli sýrlenska
borgarastríðsins en náðst hefur í
Afganistan. Það verður þó að
stíga mjög varlega til jarðar í yf-
irlýsingum hvað þetta varðar.
Fyrir það fyrsta hefur tekið
mun lengri tíma að svæla víga-
menn samtakanna úr lokavígi
sínu í austurhluta Sýrlands. Er
það þó ekki sagt vera stærra en
um tveir ferkílómetrar að svo
stöddu. Sýnir það á sinn hátt ofs-
ann í liðsmönnum samtakanna, að
fara þarf hús úr húsi til þess að
ganga úr skugga um að þeir hafi
gefist upp eða verið felldir.
En jafnvel þegar lokasókninni
lýkur er engan veginn útséð með
endalok samtakanna. Votel
nefndi við þingnefndina að flótta-
menn frá samtökunum virtust
margir enn vera staðfastir í trú
sinni á þann boðskap haturs og
ótta sem þau boðuðu, og andi
þeirra gæti lifað um langa hríð,
þó að samtökin ráði ekki yfir eig-
inlegu landsvæði eða hafi skipu-
lega miðstjórn lengur.
Ólíklegt er að bandarískt her-
lið verði enn að gæta ástandsins í
Sýrlandi eftir sautján ár líkt og í
Afganistan. Engu að síður varpar
ástandið í þessum tveimur ólíku
ríkjum ljósi á það mikla erfiði
sem fylgir baráttunni við hryðju-
verk og öfgar. En um leið og
varasamt er að búast við sigri í
þessari baráttu á næstunni er
ljóst að henni verður að halda
áfram uns sigur vinnst.
Endanlegur sigur
á öfgastefnum er
ekki í sjónmáli}
Brottför ótímabær
Greint var frá þvífyrr í vikunni,
að Norður-
Kóreumenn hefðu
ákveðið að gang-
setja á ný rannsókn-
arstöð sína í Sohai, en þaðan
hafði gervihnöttum verið í tví-
gang skotið á sporbaug á síðustu
átta árum. Þeim „geimvísindum“
fylgdi sá ávinningur fyrir Norð-
ur-Kóreumenn, að eldflaugarnar
sem báru gervihnettina voru bún-
ar svipaðri tækni og aðrar, sem
útlagaríkið var að þróa fyrir
kjarnorkuáætlun sína. Bannaði
öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
því frekari tilraunaskot Norður-
Kóreumanna af þessu tagi.
Kim Jong-un, einræðisherra
Norður-Kóreu, notaði stöðina svo
til þess að kaupa sér velvild
Suður-Kóreumanna og Banda-
ríkjanna í fyrra, en hann lofaði
síðasta haust að loka henni og
hætta öllum frekari tilrauna-
skotum að sinni. Hefur Kim stað-
ið við það loforð þar til nú, að
framkvæmdir hófust við hana á
ný.
Auðvelt er að túlka þær fram-
kvæmdir sem skilaboð til Banda-
ríkjastjórnar eftir að leiðtoga-
fundur Kims og Trumps í Hanoi
fór út um þúfur.
Með þeim sýnir Kim
að hann sé ekki
tilbúinn að láta
kjarnorkuvopn sín
af hendi svo glatt, án
þess þó að ögra um of, líkt og nýtt
tilraunaskot myndi gera. Raunar
benti ekkert til þess að slík til-
raun væri í bígerð á næstunni.
Bandaríkin og Suður-Kórea
hafa raunar svarað á sinn hátt,
með því að tilkynna um sameig-
inlegar heræfingar á ný, en þær
hafa löngum verið þyrnir í augum
stjórnvalda í Pjongjang. Sú til-
kynning sendir einnig skýr skila-
boð, líkt og framkvæmdirnar við
eldflaugastöðina.
Það er því óhætt að segja að
nokkurt bakslag hafi komist í við-
ræður Bandaríkjanna og Norður-
Kóreu um kjarnorkuafvopnunina.
Þrátt fyrir það er ekki loku fyrir
það skotið, að þær geti farið aftur
af stað, og að óbeinu skilaboðin
sem nú fara fram og til baka
verði ekki til þess að koma í veg
fyrir sögulegar sættir. Það veltur
þó að sjálfsögðu á vilja Kims
Jong-un til þess að semja, hvort
slík afvopnun sé möguleg. Alls
óvíst er að sá vilji sé í raun fyrir
hendi.
Bakslag virðist
komið í samskipti
við Norður-Kóreu}
Er viljinn fyrir hendi?
A
ð undanförnu hefur mikið verið
talað um að hið opinbera eigi
ekki að skipta sér af kjaradeilum,
því lausn kjaradeilna liggi ekki
hjá stjórnvöldum. Þrátt fyrir það
hafa 14 sinnum verið sett lög á verkföll frá
1985. Ef það eru ekki opinber afskipti þá veit
ég ekki hvað
Árið 2004 var ég starfandi sem kennari í
verkfalli. Stjórnvöld settu lög á verkfallið með
því að vísa kjaradeilunni til gerðardóms ef
ekki næðist niðurstaða innan skamms tíma.
Afleiðingin var „samningar“ sem kennurum
mislíkaði verulega og tilfinningin meðal kenn-
ara var að þeir hefðu verið beittir þvingunum.
Árið 2015 voru svipuð lög sett á verkfall
hjúkrunarfræðinga. Þá var ítrekað bent á að
eina langtímalausnin væri að ná samningum.
Allar aðrar lausnir væru bara plástur á hið risastóra sár
á íslenskum vinnumarkaði sem ítrekaðar lagasetningar
hafa valdið. Á það var ekki hlustað.
Þessi gálgafrestur sem lagasetning á verkföll veitir
hefur aldrei verið notaður til þess að leysa vandamál
þeirra stétta sem lögin beinast að heldur hefur frekar
salti verið stráð í sárin með tugprósenta hækkunum for-
stjóra og ráðamanna. Verkalýðsfélög á Íslandi hafi verið
ótrúlega þolinmóð gagnvart þessu ástandi á undan-
förnum árum og framlengt frest stjórnvalda til þess að
takast á við vandamálið af alvöru.
Það kostar mikið að byggja upp og viðhalda þjónustu
fyrir alla landsmenn. Það er því ákveðin
áskorun að landa rekstri opinberrar þjónustu
réttum megin við núllið, þrátt fyrir auðlindir
okkar. Við höfum hins vegar verið mjög lán-
söm í gegnum árin að detta í hvern lukku-
pottinn af öðrum. Síld, makríll, ferðamenn.
Við búum í eins konar hvalrekahagkerfi þar
sem við treystum á að detta í lukkupottinn
því án þess værum við á virkilega slæmum
stað. Svona hagkerfi veldur miklum sveiflum
og óstöðugleika sem smitast inn í allt sam-
félagið. Afleiðingin af óstöðugri efnahags-
stefnu er meðal annars óstöðugt gengi, háir
vextir og óstöðugleiki á vinnumarkaði.
Það ætti kannski ekki að vera hlutverk
stjórnvalda að leysa kjaradeilur en af því að
stjórnvöld hafa oft skipt sér af með lögum á
verkföll og af því að stefna stjórnvalda í efna-
hagsmálum treystir á að við séum sífellt að detta í lukku-
pottinn þá mun ekkert breytast. Stjórnvöld verða að
tryggja grunnþjónustu, efnahagslegan stöðugleika fyrir
þá sem eru verst staddir og vinna í áttina að sátt en ekki
sundrungu. Það gerist ekki nema stjórnvöld sýni skiln-
ing á að það sé ósanngjarnt að þeirra laun hækki meira
en allra hinna, allt frá hækkunum til þingmanna og ráð-
herra árið 2016 til hækkunar á launum forstjóra ríkisfyr-
irtækja á síðasta ári. Þetta er ástæðan fyrir því að verk-
föll vofa yfir eina ferðina enn. bjornlevi@althingi.com
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Verkföll!
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Mikil áhersla hefur verið á end-
urnýjanlega orkugjafa í Evrópu
undanfarin ár. Er nú svo komið
að víða er búið að fullnýta bestu
staðina á landi og áherslan kom-
in á að reisa fleiri og stærri vind-
orkuver úti á sjó. Bretar eru
hættir að styrkja vindrafstöðvar
á landi vegna þess að þær eru
farnar að bera sig, og nota fjár-
munina til að styðja fram-
kvæmdir á sjó. Nú koma 7% af
raforku Bretland frá vind-
orkuverum á sjó en með nýrri
áætlun stjórnvalda er stefnt að
því að þriðjungur orkunnar verði
framleiddur þar árið 2030. Þess
má geta að vandræði við upp-
byggingu kjarnorkuvers í Wales
setja strik í reikninginn varðandi
stefnu Breta í loftslagsmálum.
Sama þróun er annars staðar í
Evrópu. Nánast daglega berast
fréttir um ný haforkuver í Norð-
ursjó, Eystrasalti, á milli Þýska-
lands og Danmerkur og hvar sem
heppilegar aðstæður eru.
Færist sífellt
meira á sjó
VINDORKUVER