Morgunblaðið - 09.05.2019, Side 28

28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 2019
emmessis.is
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Aukinn áhugi er á þriðja geiranum
svokallaða og birtist það meðal ann-
ars í stjórnarfrumvarpi um félög til
almannaheilla, nefndarstarfi þar sem
skattalegar ívilnanir eru til skoðunar
og námskeiði fyrir stjórnendur á
þessu sviði í Háskólanum í Reykja-
vík. Með þriðja geiranum er átt við
félög og stofnanir sem starfa í al-
mannaþágu án hagnaðarsjónarmiða
og tilheyra hvorki opinberum rekstri
né einkarekstri. Umfang þessarar
starfsemi og fjárhagsleg velta virðist
hafa stóraukist bæði hér á landi og
erlendis á undanförnum árum, en
upplýsingar skortir til að leggja ná-
kvæmt mat á framlag þriðja geirans
til þjóðlífsins og efnahagsstarfsem-
innar hér.
Umfang geirans mikið
Tveir prófessor við háskóla Ís-
lands, Ómar H. Kristmundsson og
Steinunn Hrafnsdóttir, hafa á und-
anförnum árum kannað ýmsa þætti
þriðja geirans hér á landi. Þau segja
að erfitt sé að meta umfang hans, en
benda á að samkvæmt gögnum Hag-
stofunnar hafi tæplega 900 félaga-
samtök og sjálfseignarstofnanir verið
starfandi hér á landi árið 2017. Miðað
er við aðila sem greitt höfðu einhver
laun á því ári og voru þeir 1.500 þetta
ár.Yfirleitt eru samtök af þessu tagi
með fáa launaða starfsmenn og sum
enga. Undantekning frá því er sjálfs-
eignarstofnanir í velferðarþjónustu
þar sem nokkur dæmi eru um að
starfsmenn séu fleiri en eitt hundrað.
Í nýlegu riti The Third Sector as a
Renewable Resource for Europe eft-
ir Lester M. Salamon og Wojciech
Sokolowski segir að starfsemi af
þessu tagi sé gífurlega sterkur þáttur
í evrópsku hagkerfi, sterkari en
margar hefðbundnar atvinnugreinar.
Tölur sem höfundarnir birta um um-
fangið eru frá 2014 og miðast við lönd
Evrópusambandsins og Noreg. Þær
sýna að innan þriðja geirans starfa
rúmlega 28 milljónir manna, ýmis í
launuðu starfi eða sjálfboðavinnu.
Þetta eru 13% af öllu vinnuafli í Evr-
ópu. Ólaunuðu sjálfboðaliðarnir eru
55% hópsins, um 15 milljónir manna.
Erlendar rannsóknir sýna að
framlag þriðja geirans til vergrar
landsframleiðslu er allt 0,8%. Ómar
og Steinunn segja að erfitt sé að
meta efnahagsleg áhrif þriðja geir-
ans þar sem stór hluti hans felst í
ávinningi sem ekki mælist með fjár-
hagslegum mælistikum. Erlendis
hafi menn skoðað veltu félaga og
stofnana á þessu sviði og áætlað hvað
ólaunuð störf sjálfboðaliða myndu
kosta ef þau væru unnin af launuðu
starfsfólki. Þessi aðferð mæli hins
vegar aldrei nema brot af þeim
ávinningi sem felist í samfélagslegum
áhrifum félagasamtaka. Vegna
heimsmarkmiða Sameinuðu þjóð-
anna um sjálfbæra þróun sé nú meiri
áhugi á því að mæla félagslegar
framfarir en efnahagslegar. Heims-
markmiðin kveða sem kunnugt er
m.a. á um að stefnt skuli að heimi án
fátæktar og hungurs og að tryggja
öllum heilsu og vellíðan, menntun og
jafnan rétt.
Almannaheill
Könnun sem gerð var hér á landi
fyrir um áratug leiddi í ljós að um
þriðjungur Íslendinga 18 ára og eldri
tók þátt í sjálfboðastörfum og 75%
voru í einhverjum félögum. Flestir
unnu fyrir íþrótta- og tómstunda-
félög og þau voru einnig fjölmennust
frjálsra félaga. Algengara er að fólk
eldri en 50 ára sinni sjálfboðastörfum
en yngra fólk, sérstaklega fyrir vel-
ferðarfélög.
Rúmur áratugur er síðan Al-
mannaheill, samtök þriðja geirans,
voru stofnuð til að vinna að sameigin-
legum hagsmunamálum fyrir al-
mannaheillasamtök og sjálfseignar-
stofnanir sem starfa í almannaþágu.
Jafnframt vinna þau að sem hagfelld-
ustu starfsumhverfi fyrir þessa aðila,
styrkja ímynd þeirra, efla stöðu
þriðja geirans í samfélaginu og koma
fram fyrir hönd hans gagnvart opin-
berum aðilum og fjölmiðlum. Innan
Almannaheilla eru nú 33 aðildarfélög,
þar á meðal stór samtök eins og
Bandalag íslenskra skáta, Lands-
samband eldri borgara, Öryrkja-
bandalagið og Neytendasamtökin.
Meðal annarra aðildarfélaga má
nefna Barnaheill, Blindrafélagið,
Heimili og skóla, Hjartavernd, Kven-
félagasambandið, Landvernd, Geð-
hjálp og Þroskahjálp.
Uatn Almannaheilla stendur enn
mikill fjöldi félaga innan þriðja geir-
ans, þ.á m. björgunarsveitirnar og
ýmsir aðilar sem leggja til mikið fjár-
magn í formi styrkja og gjafa, eins og
Lions, Kiwanis, Rotary, Frímúrarar,
Oddfellowar og fleiri slík félög og
samtök. Framlög Oddfellowa á ári til
ýmissa samtaka og stofnana nema
t.d. um 150 milljónum króna.
Að sögn Ketils B. Magnússonar,
formanns Almannaheilla, er allt starf
samtakanna unnið af stjórnarfólki í
sjálfboðastarfi. Enginn stjórnar-
maður fær greitt fyrir vinnu sína og
enginn starfsmaður er á launum hjá
félaginu. Ketill segir að af verkefnum
á næstunni beri einna hæst kynningu
á skattlausum erfðafjárgjöfum til al-
mannaheillafélaga. Nýverið varð að
lögum eitt af baráttumálum samtak-
anna um að fella niður skatt af erfða-
fjárgjöfum til almannaheillafélaga.
Ketill segir að Almannaheill muni
áfram beita sér fyrir bættu rekstr-
arumhverfi almannaheillafélaga.
Skattaumhverfið sé ennþá óhagstætt
þó svo að skilningur yfirvalda sé að
aukast. Almannaheill vilji auka skat-
tafslátt sem fyrirtæki fá fyrir styrki
til almannaheillafélaga. „Eins viljum
við að einstaklingar sem gefa fé til al-
mannaheillafélaga geti fengið dregið
það framlag frá í skattaframtali sínu
upp að ákveðnu marki eins og víða
má sjá í öðrum löndum,“ segir Ketill.
Löggjöf og skattaívilnanir
Fyrir Alþingi liggur nú stjórnar-
frumvarp um félög til almannaheilla
þar sem kveðið er á um réttindi og
skyldur félaga sem kjósa að vera á
fyrirhugaðri almannaheillaskrá ríkis-
skattstjóra. Hugmyndin er að
tryggja að félög af þessu tagi viðhafi
lýðræðislega starfshætti og að fag-
lega og á vandaðan hátt sé haldið ut-
an um fjármál og önnur gæði sem fé-
lögunum eru fengin. Skiptar skoðanir
hafa verið um ýmis efnisatriði frum-
Aukinn áhugi á þriðja geiranum
 Félag og stofnanir sem starfa í almannaþágu án fjárhagslegs ávinnings gegna mikilvægu hlutverki
 Um 28 milljónir manna starfa innan þriðja geirans í Evrópu  Áhrifin félagsleg og efnahagsleg
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þriðji geirinn Björgunarstarf hér á landi er að stórum hluta unnið í sjálfboðavinnu. Það hefur gífurlega þýðingu fyrir íslenskt samfélag. Hér eru félagar í
Landsbjörg á æfingu við Gufuskála fyrir nokkrum árum. Björgunsveitirnar eru ekki aðilar að samtökunum Almannaheill.
Morgunblaðið/Golli
Hjálparstarf Starfsmenn Mæðrastyrksnefndar að störfum við úthlutun
gjafa til fátækra. Allt starfið er unnið í sjálfboðavinnu.
Ketill
Magnússon
Ómar
Kristmundsson
Steinunn
Hrafnsdóttir
Linda
Vilhjálmsdóttir