Morgunblaðið - 21.06.2019, Side 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 2019
Það er okkur Ís-
lendingum mikilsvert
að fylgjast með því
sem er að gerast í
listasöfnum Norð-
urlanda, jafnvel meira
áríðandi en að fá
reglulegar fréttir af
því hverjir eru inni og
úti í safnaheiminum í
Bandaríkjunum.
Morgunblaðsins ágæti
EFI (Einar Falur) mætti að ósekju
setja á tíðari ferðir til Kaup-
mannahafnar, Malmö, Stokkhólms
og Helsinki til að segja okkur frá
því sem fram fer á þeim stöðum.
Hins vegar erum við nokkuð vel
sett hvað Osló varðar, þar sem Ís-
lendingurinn Gunnar B. Kvaran
heldur um stjórnartauma í þekkt-
asta nútímalistasafni Norðmanna,
Astup Fearnley-safninu. Sem kunn-
ugt er fjarstýra hann og kona hans
að auki öllum sýningum á verkum
Errós í Listasafni Reykjavíkur og
er hann því tíður gestur í Reykja-
vík. Þá nota fjölmiðlar iðulega
tækifærið til að inna Gunnar tíð-
inda af safni sínu og nútíma-
myndlistinni svona yfirleitt, sem
hann gerir með glöðu geði. Nýjasta
viðtalið við Gunnar birtist í Morg-
unblaðinu þann 23 maí sl.
Þessi viðtöl, ekki síst hið nýjasta,
hafa vakið með mér vaxandi efa-
semdir um þau vinnubrögð sem
viðhöfð eru á Astrup Fearnley-
safninu og raunar ýmsum öðrum
nútímalistasöfnum úti í heimi, eink-
um viðhorf stjórnenda til myndlist-
arinnar sem þeim er ætlað að miðla
til almennings. Ég er ekki einn um
þær efasemdir, eins og nánar verð-
ur komið að hér á eftir.
Það er yfirleitt ekki langt liðið á
viðtölin við Gunnar, þegar talið
berst að peningum. Safnamenn eu
yfirleitt fremur kvartsárir þegar
peningamál eru annars vegar, telja
sig aldrei fá næga peninga til að
kaupa mikilsverð listaverk eðs önn-
ur menningarverðmæti á opnum
markaði. Engan slíkan barlóm er
að finna í tali Gunn-
ars; þvert á móti lætur
hann þess getið við
hvert tækifæri að ár-
lega hafi Astrup Fe-
arnley-safnið úr að
moða um það bil 500-
700 milljónum ís-
lenskra króna, sem
renni að mestu til inn-
kaupa.
Fjárfestingarsjóður
um myndlist
Gamall safnamaður
með áralanga reynslu af fjárþurrð
gleðst auðvitað yfir því að á Astrup
Fearnley-safninu skuli menn geta
rekið innkaupa- og sýningarstefnu
ótruflaðir af þeim búksorgum og
málamiðlunum sem flest önnur söfn
í heiminum þurfa að búa við. Gunn-
ar er hins vegar næsta fáorður um
hugmyndafræðina á bak við inn-
kaupin – nema til að segja, svona
almennt, að á sínum bæ geri menn
sér far um að eignast myndlist sem
endurspegli samtímann.
Í viðtölunum við hann er hins
vegar fátt um lýsingar á því hvern-
ig nákvæmlega Astrup Fearnley-
safnið ástundar þá samtímaspeglun
og hvernig henni er ætlað að stuðla
að vitsmunalegri umræðu um
myndlist innan Noregs og e.t.v. í
víðara samhengi, árétta gildi menn-
ingarlegrar fjölbreytni, styrkja
menningarlega sjálfsmynd lands-
manna, o.s.frv. Þess í stað verður
Gunnari tíðrætt um sveiflur á lista-
verkamarkaði, hátinda og kostakjör
á þeim markaði og tíðar inn-
kaupaferðir um allar koppagrundir.
Hugtök eins og „sjónmenning“ og
„listræn gildi“ eru aldrei dregin inn
í þá orðræðu.
Á endanum rennur það upp fyrir
lesandanum að Gunnar er alls ekki
að lýsa starfsháttum venjulegs
listasafns, heldur einkarekins fjár-
festingarsjóðs á myndlistarsviði,
þar sem veðjað er á tvennt, annars
vegar reglulegar verðhækkanir á
verkum nokkurra „gullkálfa“, núlif-
andi listamanna hverra verk seljast
reglulega fyrir metfé á listaverka-
mörkuðum, sjá t.d. Jeff Koons, Da-
mien Hirst, Anselm Kiefer og Ta-
kashi Murakami. Þessi verk eru
keypt af galleríum, nánast sama
hvað þau kosta. Hins vegar stólar
sjóðurinn á stórfelldar hækkanir á
verkum óþekktra listamanna. Að
undirlagi eiganda sjóðsins og yf-
irmanns síns, Hans Rasmus Ast-
rup, er Gunnar þá sendur í eins
konar „lottóferðir“ út í heim, til að
kaupa í snatri mikið magn lista-
verka eftir lítt þekkta en vænlega
kínverska listamenn eða óþekkta
listamenn víða í Bandaríkjunum í
þeirri frómu von að þau muni
hækka í verði með tíð og tíma.
Einstaka sinnum virðast þessar
innkaupaferðir helgast af safna-
fræðilegum tilgangi; með hóp-
kaupum í Bandaríkjunum sögðust
Gunnar & Co til dæmis vilja dókú-
mentera hugarfar listamanna í bak-
landi þar í kjölfar árásanna á Tví-
buraturnana 2001. Sá tilgangur
virðist nú gleymdur og grafinn, því
í viðtalinu um daginn er Gunnari
efst í huga að verk eftir fimm þess-
ara listamanna seljist nú fyrir
milljón dollara stykkið. Sem virðist
í fljótu bragði ekki vera ýkja vel
heppnuð fjárfesting, þar sem þeir
voru alls fjörutíu talsins. Á móti
kemur að verk eftir Jeff Koons í
eigu sjóðsins, sem keypt var fyrir
nokkrum árum, er nú metið á c. 10
milljarða íslenskra króna, sem ger-
ir hann að áhrifamestu listamönn-
um samtímans að mati Gunnars.
Þess má geta að verk eftir Koons
lenda reglulega í ruslflokki hjá
mörgum þeim sem taka myndlist
alvarlega.
Fórnarlömb tískunnar
Þegar kemur að því að útskýra
fyrir lesendum Morgunblaðsins
þær gífurlegu hækkanir sem orðið
hafa á verkum margra listamanna í
nútíð, efni sem stendur honum auð-
vitað nærri, sýnir Gunnar af sér
annað hvort hugsunarleysi eða
barnaskap. Að hans mati stafa
hækkanirnar einfaldlega af því að
áhuginn á nútímalist hefur nú bor-
ist út um allan heim, til Austur-
landa fjær og lengra. Þá má einu
gilda hve oft og rækilega hefur
verið fjallað um svindl og pretti á
alþjóðlega myndlistarmarkaðinum í
erlendum blöðum, tímaritum og
bókum hin seinni ár. Ég nefni að-
eins bækurnar Sjö dagar í lista-
heiminum eftir Söru Thornton og
12 milljón dollara uppstoppaði há-
karlinn eftir Don Thompson. Í
stuttu máli er þar sýnt fram á
feiknarlega ábatasama markaðs-
stýringu á nútímamyndlist á vegum
óprúttinna gallería, uppboðshúsa,
safna og leiðitamra gagnrýnenda
og listfræðinga.
Fyrir nokkrum misserum birtist
gagnrýni á innkaupastefnu Astrup
Fearnley-safnsins á fremur óvænt-
um stað, í yfirlitsgrein í New York
Times um nútíma safnbyggingar
eftir helsta arkitektúrsérfræðing
Bandaríkjamanna, Martin Filler.
Greinina má nú finna í ritröð hans,
Makers of Modern Architecture.
Filler fjallar þar um byggingarnar
sem Renzo Piano hefur hannað fyr-
ir listasöfn víða um heim, þ.á m.
nýbyggingu Astrup Fearnley-
safnsins sem hann er út af fyrir sig
hrifinn af. Hins vegar bætir hann
við:
„Helstu safnabyggingar Pianos,
byggingarnar fyrir Menil-
fjölskylduna, Twombly-safnið,
Beyeler-safnið og Nasher-
safnaklasinn eiga sammerkt að þar
fara saman framúrskarandi hönnun
og listaverkaeignir í hæsta gæða-
flokki. Hins vegar vissu menn lítið
um listaverkaeign Astrup Fearn-
ley-safnsins fyrr en nýbygging Pia-
nos var opnuð, þótt um langt skeið
hafi orð farið af því meðal inn-
vígðra í New York, að hið norska
safn legði sig sérstaklega fram um
kaup á dýrum listaverkum af leið-
andi listhöndlurum. Umfang þess-
ara innkaupa Astrup Fearnley-
safnsins í aðdraganda opnunar
hinnar nýju safnbyggingar sætti
furðu þegar verkin voru formlega
tekin til sýningar árið 2012, því þar
virtist nánast hafa verið keypt inn
út frá gátlista yfir þá myndlist sem
var helst í tísku og dýrust á þeim
tíma. Þarna mátti sjá verk eftir
Maurizio Cattelan, Damien Hirst,
Jeff Koons, Takashi Murakami og
Richard Prince, og hefur inn-
kaupaverð þeirra sennilega hlaupið
á nokkur hundruð milljónum doll-
ara.
Þótt þar á meðal sé einnig að
finna öllu áhugaverðari myndlist-
armenn – segjum Robert Gober,
Bruce Naumann og Cindy Sherm-
an – að ógleymdum nokkrum ung-
um Norðmönnum sem eru lítt
þekktir utan heimalands síns, þá
kemst maður ekki hjá því að álykta
að listaverkaeignin í heild sinni sé
helst markverð fyrir það hve miklu
fé hafi verið þar sólundað ómark-
visst. Ef hægt er að tala um nú-
tíma listasafn sem „fórnarlamb
tískunnar“, þá á það sannarlega við
um safnið sem hér er til umræðu.“
Astrup Fearnley –
safnið um peningastefnuna
Eftir Aðalstein
Ingólfsson » Þessi viðtöl hafa vak-
ið með mér vaxandi
efasemdir um þau
vinnubrögð sem viðhöfð
eru á Astrup Fearnley-
safninu og raunar ýms-
um öðrum nútíma-
listasöfnum úti í heimi.
Aðalsteinn Ingólfsson
Höfundur er listfræðingur og kennari
í listasögu við Háskóla Íslands.
... stærsti uppskriftarvefur landsins!
Í Morgunblaðinu 20.
júní er frétt um reð-
urtáknin og nöfnin,
umhverfisskemmdir,
sem unnar voru nýlega
á Helgafelli í Hafn-
arfirði, sem nota bene
er vinsælt fjall höf-
uðborgarbúa. Fólk hef-
ur ást á þessu fjalli
sem er eitt af hinum
mörgu Helgafellum Ís-
lands. Fólk nær ekki uppí nefið á
sér á sumum samfélagsmiðlum og
comment sá ég um að helst ætti að
drepa þessa menn eða setja í ævi-
langt fangelsi.
Björn Þorláksson, upplýsinga-
fulltrúi Umhverfisstofnunar, lítur
athæfið mjög alvarlegum augum.
Þeir sem hafa teiknað eða greypt
myndir í fjallið eru kallaðir
skemmdarvargar. Málið kært til
lögreglunnar. Síðan segir Björn:
„Það má segja að það sé til fólk sem
fer sínu fram og virðist ekki
skammast sín fyrir það heldur gerir
í að markaðssetja sjálft sig sem ein-
staklinga og jafnvel setja mark sitt
á náttúruna með þessum hætti.“
Talað er um sektargreiðslur „þar
sem það brjóti reglurnar að vekja
athygli“.
Gott og vel.
En ég spyr: Hvað með öll reður-
tákn Landsvirkjunar, Landsnets,
ríkisstjórna undanfarinna áratuga
og sérstaklega síðustu ára, þar sem
lög eru brotin og böðlast er áfram
við virkjanir án þess að þjóðar-
atkvæðagreiðsla komi til? Þessi
stórfyrirtæki og ríkisstjórnir fara
sínu fram og „virðast ekki skamm-
ast sín fyrir“. Venjulegt fólk er í
kvíða út af þessum málum. En það
er ekki tekið mark á tilfinningum,
það er alltaf gert grín að tilfinn-
ingum og ást á Íslandi.
Og hvaða reðurtákn er ég að tala
um: Eldvörpin, árnar í Skagafirði,
Kárahnjúkavirkjun, Bakka á Húsa-
vík, Helguvík, allar þessar smá-
virkjanir sem spretta upp einsog
gorkúlur, og nú síðast Hval-
árvirkjun.
Færustu náttúruvísindamenn
hafa fordæmt þetta, skrifað lærðar
greinar, Skipulagsstofnun er lögð
reglulega niður þegar
þarf að vinna
skemmdarverkin.
Erlend stórfyr-
irtæki kalla Ísland
„Potential Asset for
Sale“.
Enginn ráðamaður
hefur dug í sér eða
sjálfsvirðingu til að
mótmæla því.
Ég endurtek: Eng-
inn ráðamaður hefur
sjálfsvirðingu til að
mótmæla eða gera at-
hugasemdir við orð stjórnarfor-
manns kanadíska fyrirtækisins sem
hefur tögl og hagldir í Hvalár-
virkjun.
En það sem þessir menn gera
sem krota á Helgafell, teikna getn-
aðarlimi, typpi, reðurtákn, þeir
leysa eitt úr læðingi, þeir sýna okk-
ur fram á eitt: Að ríkisstjórnin, ráð-
herrar, sveitarstjórnir (heilu fjöllin
eru mokuð niður einsog Ingólfs-
fjall), öll þessi orkufyrirtæki útlensk
og íslensk, eru líka skemmdar-
vargar sem kunna ekki að skamm-
ast sín.
Að allt þetta virkjanabrjálæði,
rafmagnsörvæntingin, lögleysan,
yfirgangurinn, viðhorfin til náttúr-
unnar, spillingin, ummælin sem þeir
leyfa sér, sýnir að þeir eru sama
stað og þeir sem krotuðu á fjallið.
Það er einsog þeir hafi engan lim
nema þann sem krotaður er á fjall-
ið, eða á að merkja í Ófeigsfjarðar-
heiði.
Takk fyrir að sýna okkur það!!
Já, það er ekki sama hvort það er
reður eða séra reður.
Finnst þér lesandi góður þetta
bera vitni um reisn?
En þessi skemmdarverk sýna,
svo ekki verður um villst, að við höf-
um ást á fjöllum.
Reður eða séra reður
Eftir Elísabetu
Kristínu
Jökulsdóttur
Elísabet
Jökulsdóttir
» Venjulegt fólk er í
kvíða út af þessum
málum. En það er ekki
tekið mark á tilfinn-
ingum, það er alltaf gert
grín að tilfinningum og
ást á Íslandi.
Höfundur er skáld.