Morgunblaðið - 01.08.2019, Page 37

37
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 2019
Akur Við hlið nýheyjaðs túns á Gunnarsholti í Rangárvallasýslu er repjuakur í blóma. Frá sjónarhorni ljósmyndara nær hann nærri því út að sjóndeildarhring þar sem himinn tekur við af landi.
Hari
Umræða um útlend-
inga hér á landi snýst
gjarnan um hælisleit-
endur. Því er haldið
fram að reglur mála-
flokksins séu ómann-
úðlegar og andsnúnar
hælisleitendum. Þessa
málflutnings er svo
farið að gæta í um-
ræðu um útlendinga
almennt hér á landi
(nema þegar kemur að jarða-
kaupum útlendinga). Einkum séu
það börn í þessum hópum sem ekki
njóti sannmælis. Þrátt fyrir ómak-
leg gífuryrði sem stundum eru látin
falla í garð okkar stjórnmálamanna
og embættismanna sem komum að
þessum málum, og sem draga í
raun úr alvarleika ásakananna, er
full ástæða til þess að hlusta eftir
málefnalegum ábendingum um það
sem betur mætti fara í löggjöf í
þeim málaflokki sem lýtur að dvöl
og búsetu útlendinga hér á landi.
Landamæragáttir
Ágætur forseti vestan hafs, einn
sá besti, nefndi í kveðjuræðu sinni á
sínum tíma að ef það þyrfti að slá
skjaldborg utan um draumaríkið þá
þyrftu að vera gáttir á þeim vegg
svo þeir geti komið í gegn sem í
hjarta sínu vilja það. Þessi sýn á
landamæri hefur ekki aðeins reynst
Bandaríkjunum vel heldur einnig
öðrum ríkjum sem hafa borið gæfu
til þess að koma auga á mannauð
víðar en heima fyrir og nýta hann.
Þvert á það sem ætla mætti af um-
ræðu hér á landi þá er Ísland í þeim
hópi ríkja sem hafa lært þessa lexíu
með reynslunni.
Á Íslandi búa núna um 45 þúsund
erlendir ríkisborgarar. Undanfarin
ár hefur útlendingum hér fjölgað
mun meira en innfæddum. Sumir
þessara útlendinga öðlast með tím-
anum íslenskan ríkisborgararétt.
Undanfarin ár hefur svo háttað um
hátt í 1.000 manns á ári. Að mati
Hagstofunnar hverfur hins vegar
annar hver maður aftur til síns
heima, en aðrir koma í staðinn.
Þessi þróun sýnir að Ísland
stendur útlendingum opið. Og þann-
ig á það að vera. Stærstur hluti út-
lendinga hér á landi kemur til þess
að vinna um lengri eða
skemmri tíma. Aðrir
sækja hingað nám. Ís-
lenskt efnahagslíf, og
þar með velferð þeirra
sem hér búa, byggist
að nokkru leyti á er-
lendu vinnuafli. Þeirri
stöðu verður ekki
breytt og ekki ástæða
til. Verkefni okkar
allra er að renna stöð-
ugt styrkari stoðum
undir efnahagslífið,
stækka kökuna sí-
vinsælu og leggja þannig okkar af
mörkum til þess að allur heimurinn
haldi áfram að batna.
Alls konar útlendingar
Þeir sem koma hingað til að
vinna gera það flestir á grunni
samnings sem Ísland hefur gert við
önnur Evrópuríki um frjálst flæði
vinnuafls. Mun færri koma frá
svæðum utan EES. Ástæðurnar rek
ég hér síðar.
Undanfarin ár hefur þeim hins
vegar fjölgað mjög sem óska eftir
alþjóðlegri vernd af ýmsu tagi, í
daglegu tali kallaðir hælisleitendur.
Af 500 málum af þeim toga sem lok-
ið var við að afgreiða nú á fyrri
hluta ársins hefur 111 umsækj-
endum verið veitt dvalarleyfi á
grundvelli verndar, viðbótarverndar
(ef umsækjandi telst ekki flótta-
maður skv. alþjóðasamningum) eða
af mannúðarástæðum. Beinar synj-
anir voru 118 en 187 málum lauk
með vísun málanna til meðferðar í
því ESB-ríki þar sem umsókn var
þegar til umfjöllunar, þar af var í 88
tilvikum um það að ræða að um-
sækjendur höfðu þegar fengið
vernd í ESB-ríki. Jafnmörg dval-
arleyfi hafa að undanförnu verið
byggð á vernd og viðbótarvernd.
Stór hluti er svo mannúðarleyfi. Þá
er ótalinn fjöldi flóttamanna sem ís-
lenska ríkið býður velkomna ár
hvert í samvinnu við alþjóðastofn-
anir.
Af þessu má sjá að landamæri
hér eru fráleitt lokuð. Miðað við
höfðatölu er Ísland meðal þeirra
Evrópuríkja sem hafa tekið á móti
flestum umsóknum um hæli. Kostn-
aður við afgreiðslu þessara um-
sókna hefur hækkað um tvo og hálf-
an milljarð á nokkrum árum í
samræmi við fjölgun umsókna. Í
fjárlögum þessa árs er gert ráð fyr-
ir 2,7 milljörðum kr. í beinan kostn-
að við umsýslu hælisumsókna. Hér
vegur þyngst húsnæðiskostnaður,
beinn og í samvinnu við sveit-
arfélögin á höfuðborgarsvæðinu (1,4
milljarðar kr.). Annar kostnaður er
framfærslueyrir, heilbrigðisþjón-
usta og lögfræðiþjónusta. Þessi
kostnaður væri mun meiri í dag ef
reglum um afgreiðslu umsókna, t.d.
frá öruggum ríkjum, hefði ekki ver-
ið breytt í ráðherratíð minni. Hlut-
fall umsókna frá öruggum ríkjum
minnkaði milli áranna 2017 og 2018
úr 60% í 24% og kostnaður einnig.
En betur má ef duga skal.
Tilgangur dvalar
Sá er munurinn á flóttamönnum
sem hingað koma og hælisleit-
endum að hinir fyrrnefndu uppfylla
skilyrði alþjóðasáttmála til að vera
skilgreindir sem slíkir. Við tökum á
móti þeim að yfirlögðu ráði og
skipuleggjum vel komu þeirra, ekki
síst með því að undirbúa okkur
sjálf. Hælisleitendur koma hins
vegar á eigin vegum og á marg-
víslegum forsendum. Stærsti hluti
þeirra er ekki að flýja yfirvofandi
ógn. Hvorki af mannavöldum né
náttúru. Þeir eiga það hins vegar
sameiginlegt að vera að leita tæki-
færa til þess að koma betur undir
sig fótunum.
Nú kann einhver að telja það
ómannúðlegan orðhengilshátt að
gera slíkan greinarmun á þessum
hópum sem veldur því að sumir fá
dvalarleyfi en aðrir ekki. Maður
sem hefur þegar fengið dvalarleyfi í
ESB-ríki af mannúðarástæðum fær
nefnilega ekki dvalarleyfi á sama
grunni í öðru ríki. Hann gæti hins
vegar sótt um dvalarleyfi í öðru ríki
á öðrum grunni, t.d. vegna náms
eða vegna atvinnu.
Nú er kallað eftir því að þessum
hömlum sé aflétt og hælisleitendum
þannig gert kleift að „versla með“
dvalarleyfi sín. Nú þegar hægt hef-
ur á straumi fólks inn til Evrópu
hefur ferðum þeirra í þessum til-
gangi innan Evrópu fjölgað. Á
ensku hefur þetta verið kallað
„asylum shopping“ og hefur orðið
tilefni til sérstakra aðgerða stjórn-
valda í Evrópu og Kanada.
Það er eðlilegt að hafa fullan
skilning á bágum aðstæðum þeirra
sem hafa fengið hæli í fátækari
löndum Evrópu eins og Grikklandi
og Ítalíu. Atvinnuleysi er þar mikið
og félagsleg þjónusta mögulega
minni en norðar í álfunni. Réttindi
þeirra eru hins vegar að miklu leyti
sambærileg við réttindi innfæddra.
Í samanburði við þá sem hafa dvalið
árum saman í flóttamannabúðum,
og dvelja þar enn, hljóta tækifærin
að vera meiri í Grikklandi. Og það
er sá samanburður sem stjórnvöld
standa frammi fyrir því fólkið í
flóttamannabúðunum knýr áfram
dyra á Vesturlöndum.
Nauðsynlegar breytingar
Mikilvægur munur er þó á grísk-
um ríkisborgurum og þeim sem
hafa fengið hæli í Grikklandi.
Grikkirnir geta sótt vinnu á öllu
EES-svæðinu en réttindi þess sem
fengið hefur hæli að því leyti eru
eftir sem áður eins og réttindi borg-
ara utan EES. Hann þarf að sækja
um atvinnuleyfi og dvalarleyfi á
þeim grunni. Það hefur verið hæg-
ara sagt en gert fyrir borgara utan
EES að fá atvinnuleyfi á Íslandi.
Alls ekki útilokað en leiðin að því
marki hefur verið og er stórgrýtt.
Það hefur verið undir aðilum vinnu-
markaðarins komið hvort þessir
þriðjaríkisborgarar eiga möguleika
á að þiggja hér vinnu. Mesta mögu-
leika eiga sérfræðingar og þeir sem
teljast hafa einhvers konar sérstök
tengsl við landið. Umsækjendur
leita því allra leiða til að uppfylla
þessi skilyrði. Þá er það metið í
samstarfi við aðila vinnumarkaðar-
ins á hverjum tíma hvort skortur sé
á tilteknu vinnuafli. Þessu snúna
ferli er auðvelt að breyta hafi menn
raunverulegan áhuga á því að opna
hér vinnumarkaðinn fyrir fleirum
en borgurum EES. Hingað til hefur
ekki verið mikill áhugi á slíku hjá
aðilum vinnumarkaðarins. Ég hef
hins vegar lengi talið löngu tíma-
bært, ekki síst í ljósi tilhæfulausra
umsókna um hæli hér á landi, að
áhugasömum um dvöl hér sé beint í
skynsamlegri farveg. Félagsmála-
ráðherra ætti að leggja drög að
breyttum reglum í þessum efnum.
Áframhaldandi þróun
Í byrjun árs kynnti ég frumvarp
um nauðsynlegar breytingar á lög-
um um útlendinga. Í því er m.a.
tekið á þeirri þróun sem áður er
lýst um umsóknir frá þeim sem
þegar eru komnir með vernd í
ESB-ríki. Árið 2018 voru yfir 140
umsóknir frá þeim sem þegar höfðu
stöðu í öðru ESB-ríki. Með-
alafgreiðslutími þessara umsókna
var sex til níu mánuðir og kostn-
aður á bilinu 340-500 milljónir
króna. Auka þarf skilvirkni við af-
greiðslu og lyktir þeirra mála.
Frumvarpinu er ætlað að gera það.
Um leið verður gagnsæi aukið og
stöðugleiki við framkvæmd laganna
og þar með betri meðferð opinbers
fjár. Mikilvægt er að mælt verði
fyrir frumvarpinu á Alþingi og það
gert að lögum á haustdögum.
Enn frekari breytingar þurfa að
verða á stjórnsýslu útlendingamála.
Það þarf að endurskoða samninga
við lögreglu og mögulega fyrir-
komulag talsmannaþjónustu. Þá
væri það einnar messu virði að fara
yfir lög um félagsþjónustu sveitar-
félaga en sveitarfélög gegna mikil-
vægu hlutverki við móttöku flótta-
fólks og hælisleitenda. Fá sveitarfé-
lög hafa þó borið hitann og þungann
í þeim efnum.
Landamæri okkar eiga að hafa
hlið sem leyfa frjálsa för manna, og
fleiri en EES-borgara, sem eru í
lögmætri för. Á móti eigum við rétt
á því að fólk komi ekki hingað á
fölskum forsendum. Að það komi
ekki sem hælisleitendur ef það þeg-
ar hefur fengið hæli í öðru ríki og
ætlunin er bara að leita að vinnu
hér á landi.
Flóttamannastraumurinn til Evr-
ópu er nú í rénun. Áfram og enda-
laust verður hins vegar til fólk sem
ætlar sér að leita tækifæra í nýjum
löndum. Við skulum taka því fagn-
andi en ekki ýta undir ólöglega för
með sýndarmennsku.
Eftir Sigríði Á.
Andersen »Áfram og endalaust
verður hins vegar til
fólk sem ætlar sér að
leita tækifæra í nýjum
löndum. Við skulum taka
því fagnandi en ekki ýta
undir ólöglega för með
sýndarmennsku.
Sigríður Á. Andersen
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Útlendingar á Íslandi