Morgunblaðið - 06.08.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. ÁGÚST 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Boris Johnson,forsætisráð-herra Bret-
lands, hefur lofað
meira fé í heilbrigð-
iskerfið. Verka-
mannaflokkurinn
hefur brugðist við með því að
segja að fénu hafi þegar verið lof-
að þannig að loforðið sé endur-
vinnsla á óefndu loforði.
Slíkt karp er kunnuglegt úr
stjórnmálunum og kemur út af
fyrir sig ekki á óvart. Slík um-
ræða er þó enn ein áminningin
um mikilvægi heilbrigðismála og
þá meðal annars áminning um að
ekki sé æskilegt að umræður um
þau snúist aðeins um peninga.
Skipulag heilbrigðiskerfisins og
til dæmis þáttur ríkisrekstrar og
einkarekstrar í því skiptir líka
máli. Meðferð fjármunanna er
ekki síður mikilvæg en fjárhæðin
sjálf.
En það er ekki aðeins að heil-
brigðismálin séu þýðingarmikil –
og raunar velferðarmálin í heild
sinni – þýðing þeirra fer einnig
vaxandi. Áminning um þetta kom
einnig frá Bretlandi um helgina.
Daniel Hannan, Evrópuþingmað-
ur Íhaldsflokksins, sem er Ís-
lendingum að góðu kunnur eftir
að hafa stutt þá í Icesave-
deilunni, ritaði grein í tilefni þess
að hertoginn og hertogaynjan af
Sussex lýstu því yfir að þau hygð-
ust í nafni umhverfisverndar tak-
marka barneignir sínar við tvo
afkomendur. Hannan benti á að
til að viðhalda mannfjölda þyrfti
hver kona að eignast
2,1 barn, en að í
Englandi og Wales
færi þessi tala lækk-
andi og væri komin
niður í 1,7 börn á
hverja konu, sem er
raunar sama frjósemi og hér á
landi samkvæmt Hagstofu Ís-
lands. Þróunin er að sögn Hann-
an svipuð víðast annars staðar og
hann sagði að eftir því sem þjóð-
um yxi ásmegin efnahagslega
drægi úr barneignum. Þeim væri
helst haldið uppi af innflytj-
endum, sem reyndust heldur
duglegri í þessum efnum, í sam-
ræmi við hefðir í þeim löndum
sem þeir kæmu frá.
Hannan sagði að mannfjöldinn
í heiminum mundi ná hámarki í
8,7-14 milljörðum, eftir því hvaða
spár væru notaðar og eftir það
færi mannkyninu að fækka.
Mögulegar ástæður þeirrar
tilhneigingar að fólki fækki eftir
því sem efnahagur þess batnar
verða ekki reifaðar hér nú en
þessi staðreynd er afar þýðing-
armikil fyrir umræður um vel-
ferðarmál. Án efa er það rétt hjá
Hannan að áhyggjur af fækkun
fólks, ekki fjölgun, verður of-
arlega í umræðunni hjá næstu
kynslóð. Miklu skiptir í þessu
sambandi að með færra vinnandi
fólki en fleira fólki sem þarf á
stuðningi velferðarkerfisins að
halda, verður enn brýnna að
finna leiðir til að reka velferðar-
þjónustuna með sem hagkvæm-
ustum hætti.
Fólksfækkun stefnir
í að verða meira
vandamál en
fólksfjölgun}
Viðfangsefni
næstu kynslóðar
Ríkisútvarpiðstyður vita-
skuld þriðja orku-
pakkann eins og
það studdi aðild-
arumsókn Íslands
að Evrópusam-
bandinu og Icesave-samn-
ingana. Ríkisútvarpið liggur
einfaldlega Evrópusambands-
megin í umræðunni eins og
starfsmennirnir, enda er þetta
stofnun „þeirra allra“ og kemur
öðrum ekki við.
Þess vegna kemur ekki á
óvart að Ríkisútvarpið skuli nú
hafa lagt sitt af mörkum í því
að hindra eðlilega umræðu um
þriðja orkupakkann. Það hentar
Ríkisútvarpinu ekki að allar
staðreyndir og allar röksemdir
um pakkann komi fram.
Um helgina ræddi Ríkis-
útvarpið við formann dómara-
félagsins, Ingibjörgu Þorsteins-
dóttur, um skrif Arnars Þórs
Jónssonar héraðsdómara um
orkupakkann. Þau skrif hafa að
stórum hluta farið fram hér í
Morgunblaðinu og verið óvenju-
lega vönduð, yfirveguð og upp-
lýsandi. Þau hafa með öðrum
orðum verið afar mikilvæg fyrir
þá umræðu sem nú
á sér stað.
Athygli vekur að
formaður dómara-
félagsins segist
gera greinarmun á
því þegar dómari
gefur „faglegt álit“ eða skrifar
greinargerð og þegar hann tek-
ur þátt í skoðanaskiptum „um
viðkvæm málefni“. Þetta hljóm-
ar óneitanlega einkennilega.
Getur „faglegt álit“ ekki komið
fram í nokkrum styttri grein-
um, aðeins í einni langri grein-
argerð? Er það líklegt? Eða
liggur munurinn í því að fyrir
greinargerðina er hægt að
rukka háar fjárhæðir en fyrir
styttri greinarnar fæst ekkert
greitt? Er málflutningur for-
manns dómarafélagsins með
öðrum orðum liður í kjarabar-
áttu dómara á kostnað tjáning-
arfrelsis þeirra og innleggs
þeirra til vandaðrar umræðu?
Það skýtur skökku við ef
dómari má ekki tjá sig opin-
berlega nema gegn greiðslu. Ef
sú er skoðun dómarafélagsins
er fyrst ástæða til að hafa
áhyggjur af dómurum og störf-
um þeirra.
Telur dómarafélagið
að dómarar megi
aðeins gefa álit
gegn greiðslu?}
Óvenjuleg kjarabarátta
M
ig langar til að nýta þennan
stutta pistil til að segja ykkur
betur frá fullnaðarsigri í
dómsmálinu sem Flokkur
fólksins vann fyrir hönd eldri
borgara. Ástæðan er ekki síst sú að mjög
margir hafa haft samband við mig og átta sig
ekki á dómsorðinu.
Málið hafði tapast fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur en var áfrýjað til Landsréttar
sem komst að öndverðri niðurstöðu. Dóms-
orðið var kveðið upp föstudaginn 31. maí 2019 í
máli nr. 466/2018. Sigríður Sæland Jónsdóttir
(lögm. Jón Steinar Gunnlaugsson) gegn
Tryggingastofnun ríkisins. Það er ástæða til að
nefna hvers vegna móðir mín var fengin sem
kandidat og henni stefnt fram í málinu. Um tíma var verið
að skoða hvort við ættum að hafa hópmálssókn, en m.t.t.
dóms Hæstaréttar í máli nr. 125/2000 frá 19. desember
2000, sem er betur þekktur sem fyrri öryrkjadómurinn,
var ákveðið að fara sömu leið og þar var gert, þ.e. að finna
einn aðila að málinu. Niðurstaðan myndi gilda um alla þá
sem áttu sama rétt og stefnandi. Ég virði fullkomlega val
lögmannsins á móður minni, háaldraðri tekjulágri konu,
það tekjulágri að hún fékk gjafsókn í málinu og var tilbúin
að láta tefla sér fram svo fremi hún stæði ekki í einhverju
sem heilsa hennar og aldur gæfu ekki tilefni til.
Með lögum nr. 116/2016 sem tóku gildi 1. janúar 2017
voru gerðar breytingar á lögum nr. 100/2007 um al-
mannatryggingar og eldri bótaflokkar ellilífeyrisþega
samkvæmt þeim lögum, ellilífeyrir og tekjutrygging,
sameinaðir undir því fyrrnefnda. Fyrir gildistöku laga nr.
116/2016 var tekjutryggingarhluti lífeyrisgreiðslna skert-
ur vegna greiðslna sem stefnandi naut úr
skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóði.
Í dómi Landsréttar kom fram að eftir gild-
istöku laga nr. 116/2016 hefði stefnandi átt
kröfu til að fá ellilífeyri greiddan án skerð-
ingar vegna greiðslna frá skyldubundnum at-
innutengdum lífeyrissjóðum, allt fram til þess
er lög nr. 9/2017 tóku gildi. Þessi kröfuréttindi
stefnanda nytu verndar 72. gr. Stjórnarskrár-
innar og þar sem þau hefðu verið gjaldfallin
við gildistöku laga nr. 9/2017 yrðu þau ekki
skert með afturvirkri og íþyngjandi löggjöf.
Hæstiréttur hafði engu við niðurstöðu Lands-
réttar að bæta og hafnaði áfrýjunarkröfu rík-
islögmanns hinn 9. júlí sl. Fullnaðarsigur.
Dómskerfið og réttarríkið standa uppi sem
sigurvegarar ásamt Flokki fólksins.
Þess vegna er það svo að allir þeir eldri borgarar sem
eiga réttindi úr lífeyrissjóðum sem hafa skert ellilífeyr-
isgreiðslur vegna ólögmætra skerðinga almannatrygg-
inga fyrir tímabilið janúar og febrúar 2017 fá það leiðrétt.
Ég ræddi við þjónustufulltrúa TR fyrir skömmu og tjáði
hún mér að markmiðið væri að greiða út samkvæmt
dómsorði nú í september nk. Hins vegar er það svo að
umfangið er mikið eðli málsins samkvæmt þannig að
greiðslur geta hugsanlega tafist þar til í október af þeim
völdum.
Vil ég í lokin þakka lögmanni okkar Jóni Steinari
Gunnlaugssyni og Hlyni Jónssyni fyrir frábært starf.
Næsta mál er þegar komið á dagskrá. Baráttan fyrir
bættum kjörum öryrkja.
Inga Sæland
Pistill
Við unnum málið
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen FRÉTTASKÝRING
Guðrún Erlingsdóttir
ge@mbl.is
Það er jákvæð þróun að löndúti í heimi nýti jarðvarmameira og betur og það erákveðinn sigur fyrir okkur
að jarðhitavinnsla hafi náð sér á strik
í löndum eins og Keníu, Indónesíu,
og Filippseyjum. Í löndum sem við
höfum komið að með þróunaraðstoð,
Jarðhitaskólanum og útsendri sér-
fræðiþekkingu,“ segir Guðni A. Jó-
hannesson orkumálastjóri. Fram
kom á lista sem birtur var á vefnum
Think Geoenergy að Kenía hafi ýtt
Íslandi niður í 9. sæti á lista yfir lönd
sem nýta jarðhita hvað mest. Þar
kemur fram að framleiðsla orku með
jarðvarma í heiminum náði 14.900
megavöttum í síðasta mánuði.
Guðni segir að Indónesía sé með
margfalda orkugetu á við Ísland
varðandi jarðhita og ekkert óeðlilegt
að þeir fari fram úr í jarðvarma-
vinnslu.
Fersk reynsla nauðsynleg
,,Til þess að geta haldið áfram
að sinna sérfræðivinnu og aðstoða
erlend ríki þurfum við að hafa ferska
reynslu af uppbyggingu jarð-
hitavirkjana og sérfræðinga sem haft
hafa verkefni hér heima. Núna
sneyðist um þessi verkefni og inn-
lendi markaðurinn er að dragast
saman,“ segir Guðni sem hefur
áhyggjur ef ekkert verður að gert.
Hætta sé á að með tímanum verði
ekki hægt að veita eins markvissa
þróunaraðstoð og nú er gert og
draga þurfi úr sölu á útfluttri sér-
fræðiþekkingu jarðhitasérfræðinga.
Guðni segir að Íslendingar eigi að
halda áfram að þróa jarðhita og
vatnsafl á landinu með skyn-
samlegum hætti. Það þurfi að skoða
miklu betur áform um friðlýsingar
stórs hluta landsins með tilliti til þess
að Íslendingar hafi miklu hlutverki
að gegna í loftslagsmálum. Þá þurfi
að tryggja afkomu landsmanna til
framtíðar og orkutengdur iðnaður sé
eitt af þeim gefnu tækifærum sem
Íslendingar hafi í hendi. Það sé í
rauninni ekki hægt að sjá margt ann-
að í atvinnulífinu sem hafi sömu vaxt-
armöguleika.
,,Að mínu mati hefur vinna við
rammáætlun bæði hallast of mikið á
náttúruverndarhliðina og lítið tillit
tekið til samfélagslegra og efnahags-
legra þátta.
Ásgeir Margeirsson, forstjóri
HS orku, segir mikla þróun í jarð-
varmanýtingu víða um heim og kapp-
kostað sé að nýta hreinar orkulindir
til orkuframleiðslu en á Íslandi hafi
aukningin verið tiltölulega lítil und-
anfarin ár.
,, Ég get ekki tekið undir þau
sjónarmið að ekki eigi að virkja
meira, að því sögðu að það snúist
ekki bara um að virkja heldur að
mæta þörfum samfélagsins. Við höf-
um tvo góða kosti, jarðvarma, vatns-
orku og þriðja kostinn, vindorku sem
er að stimpla sig inn,“ segir Ásgeir
og bendir á að Ísland hafi fleiri kosti
en mörg önnur lönd til að virkja end-
urnýjanlega orku. Það séu ekki nema
10 til 12 lönd í heiminum sem hafi
auðlindir til að virkja jarðhita til nýt-
ingar hreinnar orku á meðan óhrein
orka þurfi að minnka
,,Hér á landi höfum við ekki
framleitt óhreina orku í seinni tíð
nema sem snýr að varaafli t.d. þegar
lína brestur eða ekki er til nóg raf-
magn. Í þeim tilfellum notum við olíu
sem við eigum ekki að gera. Við get-
um útrýmt því með styrkingu orku-
kerfisins þ.e.a.s. með aukinni fram-
leiðslu þar sem jarðvarminn kemur
sterkur inn og með öflugra flutnings-
og dreifikerfi,“ segir Ásgeir sem seg-
ir það hlutverk allra og hafa sem
minnst áhrif á umhverfið en gæta á
sama tíma hagsmuna landsmanna.
Kenía orðin framar
Íslandi í jarðhitanýtingu
549
755 763
944 951 1.005
1.347
1.868 1.948
3.653
Framleiðslugeta í megavöttum í júlí 2019
14.900 MW er heildar framleiðslu-
geta jarðvarmaorku á heimsvísu
Japan Ísland Kenía Ítalía Mexíkó Nýja-
Sjáland
Tyrkland Filipps-
eyjar
Indónesía Banda-
ríkin
Þar af er hlutdeild
Íslands 5%
5%
Heimild: thinkgeoenergy.com
Tíu efstu lönd í nýtingu jarðvarma
Guðmundur Þóroddsson, stjórn-
arformaður Reykjavík Geother-
mal, sem starfar í Eþíópíu,
Mexíkó og Karíbahafinu segir
Keníu halda áfram að nýta jarð-
hita á meðan Íslendingar séu
nánast hættir nýjum virkjunum.
Það sé nánast ómögulegt að
nýta hann eða aðrar orkulindir
vegna harðrar andstöðu hópa
sem berjast gegn alþjóðavæð-
ingu og/eða umhvefisvernd.
,,Það eru lög og reglur um
framkvæmdir. Þeim hefur verið
snúið upp í andhverfu sína þann-
ig að þau hindra eðlileg verkefni
og valda fyrirtækjum og fólki
skaða. Að nýta jarðvarma telst
umhverfisvænt alls staðar ann-
ars staðar en á Íslandi,“ segir
Guðmundur og bætir við að jarð-
varmi sé á engan hátt hættu-
legur og möguleikarnir enda-
lausir. Hann segist skilja að
einhverjum þyki landslag fallegt
og mótmælum sé hreyft við því
en baráttan sé óheiðarleg.
Óheiðarleg
barátta
NÝTING JARÐHITA