Morgunblaðið - 27.08.2019, Blaðsíða 16

Á dögunum kom
út skýrsla Orkunn-
ar okkar „Skýrsla
um áhrif inngöngu
Íslands í Orku-
samband Evrópu-
sambandsins, eink-
um orkupakka 3“.
Skýrslan var
skrifuð af átta sér-
fræðingum, eins og
þeir kalla sig, allir
karlkyns.
Hér á eftir ætla ég að nefna
nokkur atriði í skýrslunni, en
fyrst smá yfirlit.
Markaðsvæðing
Að undanförnu hefur orðið
bylting um allan heim með inn-
leiðingu á markaðsskipulagi í við-
skiptum, en hún hófst í hinum
vestræna heimshluta og hefur
síðan breiðst út um alla heims-
byggðina með góðum árangri.
Sovétríkin gömlu liðu undir lok
í samkeppninni. Kína reis upp úr
öskustónni með markaðsvæðingu
og kapítalisma að leiðarljósi í at-
vinnu- og viðskiptaháttum, að
vísu undir merkjum kommúnisma
sem er ennþá þar við völd.
Sama þróun hefur átt sér stað
á flestum sviðum atvinnulífs á Ís-
landi og sumir stjórnmálaflokkar
hafa tekið hana upp í stefnuskrá
sína, þ.á m. Sjálfstæðisflokk-
urinn.
Téð skýrsla bendir til að hag-
fræðingarnir í sérfræðihópnum
séu ekki á bandi markaðshyggju.
Skipulag raforkumála
Í hagfræði er raforka skil-
greind sem vara, sem hægt er að
framleiða, flytja, kaupa og selja,
en viðskipti með raforku eiga sér
stað m.a. á raforkumarkaði.
Raforkumarkaður á Íslandi
eftir orkupakka 3 og með þátt-
töku allra dreifiveitna yrði með
sambærilegt hlutfall af heildar-
markaði og í Bretlandi, en ís-
lenski markaðurinn er miklum
mun minni.
Með markaðsvæðingu eru fjár-
munarök innleidd hvar sem við
verður komið, bæði við uppbygg-
ingu og rekstur raforkukerfa.
Þróunin hófst í Suður-Ameríku
upp úr 1980 með Chicago-
drengjunum sem var hópur hag-
fræðinema frá Síle við háskóla-
nám í Chicago undir stjórn Mil-
tons Friedmans o.fl. Hugmyndir
þeirra hafa síðan breiðst til allra
heimshluta. Sérstaklega hefur
innleiðingin gengið vel í Evrópu
en orkupakki 3 er afsprengi
hennar.
Sérfræðingahópurinn
og skýrslan
Nú ráðleggur hinn átta manna
sérfræðingahópur að Íslendingar
hafni orkupakka 3 og taki ekki
þátt í þessari þróun. Þeir vara
við og finna pakkanum allt til
foráttu. Þó er málið búið að vera
í undirbúningi í 10 ár og hefur
hlotið umfangsmeiri skoðun en
nokkurt annað sambærilegt mál.
Þeir benda þó ekki á hvað yrði
gert ef farið væri að þeirra ósk-
um. Eitthvað yrði að gera því
orkupakkar 1 og 2 komu inn í ís-
lensk lög 2003 og 2009 og hefur
verið starfað samkvæmt því síð-
astliðin 16 ár. Þá þyrfti að bakka
út úr öllu saman. Ýmislegt gæti
komið til greina: Sameina Lands-
virkjun og Landsnet aftur? Sam-
eina Landsnet og dreifingarfyr-
irtækin, þ.e. Veitur, HS-veitur,
RARIK, Orkubú Vestfjarða,
Norðurorku og Rafveitu Reyð-
arfjarðar? Hætta við áform um
raforkumarkað? Eða
þá að skrúfa alveg til
baka til gamla tímans,
með gömlu gjaldskrár-
kerfunum og tilheyr-
andi? Hver veit?
Tvö atriði í skýrslu
sérfræðingahópsins
Af mörgu er að taka
en hér verður aðeins
vikið að tveimur atrið-
um í skýrslunni.
(1) Um auðlinda-
gjöld. Hvorki á Íslandi
né erlendis tíðkast að innheimta
auðlindagjöld af endurnýjan-
legum orkulindum. Í staðinn
kemur CO2 gjaldtaka á óendur-
nýjanlegum orkulindum vegna
mengunar á andrúmslofti við los-
un á koltvísýringi og skyldum
lofttegundum. Þess vegna skil ég
ekki alveg hugmyndir skýrsl-
unnar um auðlindagjöld á Ís-
landi. Það er ekki hægt að hefta
framboð á endurnýjanlegri orku-
auðlind á upptökustað til notk-
unar síðar meir. Vatnið sprettur
fram og rennur á endanum til
sjávar. Með vatnsmiðlunum er
unnt að geyma vatnsorku tíma-
bundið og færa nýtingu til
raforkuframleiðslu jafnvel milli
árstíða. Þetta er birgðahald
vatnsorkuvera. Í skýrslunni er
komið eitthvert fínt nafn á þetta
birgðahald og kallað auðlinda-
stjórnun. Svo á að skipa auð-
lindastjóra „sem sér til að fyrir-
tækin stýri lónum sínum á sam-
ræmdan hátt til hámörkunar
öryggis notenda. Hann skal einn-
ig sjá til þess að nýjar virkjanir
verði byggðar í tíma áður en
hætta á orkuskorti vegna slæms
árferðis eykst úr hófi.“ Þessar
hugmyndir, sem eru í líkingu við
gamaldags áætlunarbúskap, eru
svo mikið á skjön við markaðs-
væðingu að ég á ekki orð. Ef ætti
að fara eftir þessu þyrfti að
hugsa málið alveg upp á nýtt.
Loka og fara heim, sérfræðinga-
hópurinn er búinn að leysa mál-
ið! Eða hvað?
(2) Í kafla 4 er fjallað um orku-
stefnu ESB. Þar er fyrirferðar-
mikil umræða um orkupakka 4,
til að vara við einhverri skelfi-
legri hættu af honum. Þetta er
óttalegt svartnættisraus. Í 84
síðna skýrslu sakna ég umræðu
um helstu vandamálin í dag í
rekstri raforkumarkaða, t.d. í
Bretlandi, en þeir nota aðferð
uppgjörsverða (e: pay-as-clear).
Hinn möguleikinn er aðferð til-
boðsverða (e: pay-as-bid). Aðferð
uppgjörsverða hefur ýmsa kosti,
en hún hefur orðið erfiðari í vöf-
um upp á síðkastið með aukinni
hlutdeild endurnýjanlegrar orku
á markaði. Stefnu í þessu þarf að
ákveða fyrir væntanlegan mark-
að á Íslandi. Einnig sakna ég
þess að ekki er rætt um svæðis-
skipulag (e: zonal) og punkta-
skipulag (e: nodal). Við þróun á
hermilíkani til langtímaathugana
á vegum Landsvirkjunar árið
2003 kusum við að nota svæðis-
skipulag sem byggðist á þremur
vatnasvæðum, Suðvestur-, Norð-
ur- og Austurlandi. Skipta mun
máli hvernig þetta verður gert á
Íslandi þegar þar að kemur.
Eftir Skúla
Jóhannsson
» Að undanförnu hefur
orðið bylting um all-
an heim með innleiðingu
á markaðsskipulagi í
viðskiptum með raf-
orku.
Skúli
Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Sérfræðingahóp-
urinn og skýrslan
um orkupakka 3
16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 2019
skornirthinir.is
VATNSHELDIR
SKÓR
LYTOS TROLL JAB KID
LÉTTUR GÖNGUSKÓR FYRIR KRAKKA
Vatnsheldur
Teygjureimar
Grófur stamur sóli
Verð 12.995
Stærðir 31-38
Nú þegar styttist í
að Alþingi Íslendinga
afgreiði s.k. þriðja
orkupakka Evrópu-
sambandsins er rétt
að fara yfir nokkur
atriði honum tengd.
Engum vafa er undir-
orpið að afgreiðsla
pakkans er í andstöðu
við vilja meirihluta
þjóðarinnar. Afstaða
almennings hefur
komið fram í nokkrum könnunum
og er andstaða við orkupakkann
ótvíræð. Tveir stjórnmálaflokkar
hafa lýst yfir andstöðu við af-
greiðslu orkupakkans og hafa
þannig staðið með þjóðinni. Flokk-
ur fólksins tók þátt í andófi í
þinginu nú í vor í rúma tvo
klukkutíma og er það þakkarvert.
Miðflokkurinn hefur að öðru leyti
borið uppi andóf gegn afgreiðslu
orkupakkans og hefur leitt fram
gild rök gegn samþykki pakkans á
Alþingi sem og í greinaskrifum.
Miðflokkurinn hefur einnig staðið
fyrir opnum fjölsóttum fundum
um orkupakkann til að almenn-
ingur geti kynnt sér þau gögn og
rök sem safnað hefur verið saman.
Það er í þágu almennings að mál
jafn flókin og OP3 sem hafa svo
mikil áhrif til langrar framtíðar
séu kynnt vel.
Mjög hefur skort á þátttöku
fjölmiðla í að kynna orkupakka-
málið með skipulögðum hætti þó
ekki megi setja alla undir sama
ljós. Mjög athyglisvert er að af
þeim 16 milljónum sem utanrík-
isráðherra hefur eytt í undirbún-
ing málsins hefur ekki ein króna
farið í kynningu ef marka má svar
ráðherrans við þinglegri fyrir-
spurn undirritaðs. Rúmar átta
milljónir fóru í skýrslu og hing-
aðkomu prof. dr. Baudenbachers
sem hingað kom í vor
í þeim tilgangi einum
að því er virðist að
hræða Íslendinga til
fylgilags við orku-
pakkann. Rétt tæpar
átta milljónir fóru í
innlenda lögfræði-
aðstoð, þar af um
helmingur til tveggja
virtra fræðimanna
sem ítrekað hefur
verið gert af hálfu
ráðuneytisins að
skýra niðurstöður sín-
ar til að gera þær
ráðherra þóknanlegri. Ein og hálf
milljón fór síðan til starfandi hér-
aðsdómara og dósents. Ekki hafa
verið gerðar athugasemdir við
greinargerð dómarans/dósentsins
né þáttöku hans í umræðu um
OP3.
Það hefur hins vegar sérstak-
lega verið til tekið af stuðnings-
fólki OP3 að annar héraðsdómari
tók til máls og færði fram rík rök
fyrir að hafna pakkanum. Það
gerði hann ótilknúinn án þókn-
unar, af áhuga fyrir málefninu og
til að bæta í umræðuna um málið.
Einu laun þessa héraðsdómara
hafa fólgist í köpuryrðum og
þöggunartilburðum þeirra sem
samþykkja vilja OP3, sama hvað.
Það er í þágu almennings að mál
jafn flókin og OP3 sem hafa svo
mikil áhrif til langrar framtíðar
séu kynnt með markvissum og
hlutlægum hætti.
Mjög hefur skort á þátttöku
fjölmiðla í að kynna orkupakka-
málið með skipulögðum hætti þó
ekki megi setja alla undir sama
ljós. Einkum hefur ríkisfréttastof-
an brugðist hlutverki sínu. Það er
m.a. eftirtektarvert að fyrsta um-
fjöllun ríkisfréttastofunnar um
fjöldasamtökin Orkuna okkar sem
andæft hefur OP3 misserum sam-
an fór í loftið fyrir viku. Ein um-
fjöllun að sjálfsögðu, síðan ekki
söguna meir. Það er í sjálfu sér
athugunarefni að RUV bregðist
þannig lýðræðislegri og lögmæltri
skyldu sinni. Önnur spurning er
til hvers við rekum slíkan fjölmiðil
fyrir almannafé ef hann efnir ekki
lögmæltar skyldur sínar.
Samkvæmt nýlegri könnun eru
tveir þriðju hlutar þjóðarinnar á
móti OP3. Þrátt fyrir það eru þeir
sem taka svari þessa meirihluta
sakaðir um andlýðræðislega til-
burði.
Hér snýr eitthvað á haus. Nú í
lok ágúst mun fara fram loka-
umræðan um OP3. Þar verða rök
fyrir að hafna pakkanum bæði ný-
fengin og áður framkomin sett
fram af hálfu Miðflokksmanna.
Ég hvet almenning, kjósendur,
til að fylgjast vel með umræðunni.
Ég hvet almenning til að fylgjast
með hvernig kjörnir fulltrúar
stjórnarflokkanna svara ákalli
kjósenda sinna um að hafna OP3
og senda hann Sameiginlegu
EES-nefndinni. Ég hvet almenn-
ing til að gaumgæfa hvernig þing-
menn stjórnarliðsins fara á svig
við samþykktir stofnana flokka
sinna. Ég hvet almenning að síð-
ustu til að fylgjast vel með því
hverjir standa vörð um vilja þjóð-
arinnar í orkupakkamálinu.
Vilji þjóðar
Eftir Þorstein
Sæmundsson » Samkvæmt nýlegri
könnun eru tveir
þriðju hlutar þjóð-
arinnar á móti OP3.
Þrátt fyrir það eru þeir
sem taka svari þessa
meirihluta sakaðir um
andlýðræðislega til-
burði.
Þorsteinn
Sæmundsson
Höfundur er þingmaður Miðflokksins
í Reykjavíkurkjördæmi suður.
Allt um sjávarútveg