Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Síða 124

122
Aldraðir
7. Aldraðir
Old age
7.1. Útgjöld til aldraðra
Útgjöld til aldraðra eru nær óbreytt á föstu verðlagi milli
áranna 1991 og 1993, en fara vaxandi árlega eftir það.
Peningagreiðslur, sem eru lífeyrisgreiðslur almannatrygginga
og lífeyrissjóða, eru rúm 70% útgjalda á þessu verkefnasviði.
Arið 1991 voru lífeyrisgreiðslur almannatrygginga 68%
allra lífeyrisgreiðslna, en það hlutfall fer lækkandi hvert ár
og var árið 2000 orðið 53% allra lífeyrisgreiðslna.
í töflu 7.3.19. sjást breytingar á ámnum 1991-2000 í
hlutfalli ellilífeyrisþega sem fá greiddan lífeyri eingöngu frá
Tryggingastofnun ríksins, þ.e. ekkert frá lífeyrissjóðum. Þar
sést að árið 1991 fengu 26% ellilífeyrisþega eingöngu
ellilífeyri frá Tryggingastofnun en það hlutfall var rúm 11%
árið 2000. Jafnframt kemur fram í töflunni athyglisverður
kynjamunur, sem endurspeglar minni atvinnuþátttöku kvenna
fyrr á tíð. Ekki eru tiltækar upplýsingar um hversu háar
fjárhæðir einstaklingar eru að fá greiddar frá lífeyrissjóðum.
Á þjónustusviðinu eru útgjöld vegna vistunar og búsetu
stærsti liðurinn eða frá 84 til 89% útgjalda á þessu tímabili.
Hér eru langlegudeildir sjúkrahúsa meðtaldar. Kostnaður
félagslegrar heimaþjónustu sveitarfélaga við aldraða er
sem nemur tíunda hlut kostnaðar við vistun og búsetu. Er
athyglisvert hve „opna“ þjónustan er lítill hluti í samanburði
við hið síðamefnda.
Hinn hái hlutur atvinnurekenda í fjármögnun endurspeglar
hlut tryggingagjalds í fjármögnun Tryggingastofnunar og
hlut atvinnurekenda í greiðslum til lífeyrissjóða. Greiðslur
til lífeyrissjóða skýra hlut hinna tryggðu í fjármögnuninni.
Vert er að benda á, þótt það komi ekki fram í töflunni, að
árlegar greiðslur til lífeyrissjóða nema um tvöföldum
árlegum útgjöldum sjóðanna á tímabilinu.
7.2. Samanburður milli Norðurlanda
Tafla 7.2.1. sýnir útgjöld á íbúa til aldraðra á Norðurlöndum
árið 2000. Heildarútgjöld eru lægst á íslandi, og sama á við
útgjöld vegna lífeyris, en útgjöld til þjónustu em lægri í
Finnlandi. Eins og áður kom fram er aldurssamsetning
íslensku þjóðarinnar önnur en grannþjóðanna (tafla 2.1.8.).
Til að athuga að hve miklu leiti önnur aldurssamsetning
skýrir mismun útgjalda á þessu verkefnasviði er í töflu
7.2.2. sýnd útgjöld vegna aldraðra á Norðurlöndum árið
2000 á íbúa 65 ára og eldri í jafnvirðisgildum.
Eins og taflan sýnir dregur úr mun heildarútgjalda milli
Islands og hinna landanna og útgjöld eru hærri á Islandi en
í Finnlandi í þessum samanburði. Útgjöld í Danmörku, en
útgjöld þar eru hæst, eru tæplega 61% hærri en á íslandi á
þessum mælikvarða í stað 107% þegar reiknað er á íbúa.
Munur milli íslands og Finnlands snýst við. Útgjöld á íbúa
eru 19% hærri í Finnlandi en á Islandi, en á íbúa 65 ára og
eldri eru útgjöld tæplega 8% hærri á íslandi en í Finnlandi.
Samkvæmt töflu 7.2.2. em lífeyrisgreiðslur á íbúa 65 ára
og eldri nær tvöfalt hærri í Danmörku en á Islandi, en þær
greiðslur eru hæstar í Danmörku. Athyglisvert er að á
íslandi er varið álíka fjárhæðum til þjónustu og í Danmörku,
en meira en þrefalt hærri fjárhæðum en í Finnlandi. Þá er
einnig athyglisvert að skipting útgjalda til þjónustu í
Danmörku og á Islandi er með ólíkum hætti. Þannig verja
íslendingar hærri fjárhæðum í búsetuþáttinn en Danir verja
hærri fjárhæðum til heimaþjónustu.
Eins og fram hefur komið, skýrist hluti af þeim mun sem
fram kemur á útgjöldum til aldraðra á Islandi og öðrum
Norðurlöndum af annarri aldurssamsetningu þjóðarinnar.
Annað þýðingarmikið atriði er að atvinnuþátttaka fólks allt
að 70 ára aldri er meiri á Islandi en í hinum löndunum (sjá
töflu 2.47). Það veldur því að meðalráðstöfunartekjur
aldraðra eru síst lakari á Islandi en í hinum löndunum, þótt
lífeyristekjur séu lægri, eins og sést í töflu 7.2.3. Þar kemur
fram að meðalráðstöfunartekjur fólks 65 ára og eldra árið
1999 eru hæstar á íslandi. Taflan sýnir ennfremur að tæplega
58% heildartekna fólks á þessum aldri í sambúð á íslandi
eru þáttatekjur (atvinnu- og fjármagnstekjur), en það á við
tæplega fimmtung til fjórðung ráðstöfunartekna þessa hóps
á öðrum Norðurlöndum. Meðal einhleypra er munurinn
ekki jafn mikill, þar eru þáttatekjur 32% heildartekna á
íslandi en frá 9 til 17% í hinum löndunum. Þar gætir þess að
einhleypir (þar með ekkjur og ekklar) eru væntanlega eldri
en þeir sem eru í sambúð og því í minna mæli á vinnumarkaði.
Hér verður að sjálfsögðu að hafa í huga að um er að ræða
meðaltekjur og líklegt er að dreifing sé ólík milli yngstu og
elstu aldurshópanna.
7.3. Upplýsingar um peningagreiðslur og þjónustu
Fyrstu töflumar sem hér fylgja sýna alla viðtakendur lífeyris
(örorku-, eftirlifenda- og ellilífeyris) bæði frá almanna-
tryggingum og lífeyrissjóðum eftir kyni og aldri. Þær byggja
á úrvinnslu Þjóðhagsstofnunar úr launamiðaskrám vegna
framtala hvers árs. Þetta eru einu tiltæku heildstæðu
upplýsingarnar um viðtakendur lífeyrisgreiðslna frá lífeyris-
sjóðum sem til eru.
Nánar er fjallað um lífeyri aldraðra á grundvelli áður
nefndrar úrvinnslu Þjóðhagsstofnunar. Ennfremur er að
finna töflur um fjölda bótaþega og bótagreiðslur almanna-
trygginga vegna aldraðra. Byggir það efni á upplýsingum
frá Tryggingastofnun. Töflur Tryggingastofnunar um fjölda
lífeyrisþega sýna fjölda í desember en töflumar sem byggja
á launamiðaskrá taka til alls ársins og skýrir það mun á
fjölda lífeyrisþega Tryggingastofnunar eftir þessum
mismunandi heimildum.
Upplýsingar um þjónustu við aldraða byggja á sjálfstæðri
innsöfnun Hagstofu fslands á upplýsingum. Þar er um að
ræða upplýsingar frá öllum stofnunum aldraðra og sjúkra-
húsum um fjölda skipt eftir aldri og kyni sem eru í þjónustu-
rými, hjúkrunarrými og í dagvistun í desember ár hvert.
Loks eru upplýsingar um fjölda aldraðra sem njóta félags-
legrar heimaþjónustu, sem Hagstofa fslands safnar árlega
frá félagsþjónustu sveitarfélaga.