Skessuhorn - 27.05.2015, Qupperneq 16

16 MIÐVIKUDAGUR 27. MAÍ 2015
Umhverfisvaktin við Hvalfjörð er
félagsskapur sem stofnaður var af
fólki beggja vegna Hvalfjarðar fyr-
ir nokkrum árum, fólki sem hafði
miklar áhyggjur af umhverfismál-
um á svæðinu. Þær áhyggjur hafa í
seinni tíð síst minnkað. Félagið læt-
ur sig, eins og nafnið bendir til, um-
hverfismál varða í víðasta samhengi.
Forsvarsmenn þess segja að helstu
baráttumál Umhverfisvaktarinnar
séu að íbúum við Hvalfjörð verði
tryggt hreint andrúmsloft, hreint
vatn og ómengaður jarðvegur, að öll
dýr njóti hreinnar náttúru, að hús-
dýr njóti alls hins besta í aðbúnaði
og að umhverfisvæn atvinnustarf-
semi þrífist. Þá hafnar félagið auk-
inni malartekju af botni fjarðarins
og vill að lífríki Hvalfjarðar verði
ekki raskað meira en orðið er.
Segja borgina reka
skefjalausa stóriðjustefnu
Ragnheiður Þorgrímsdóttir bóndi
og hestamaður á Kúludalsá í Hval-
fjarðarsveit og Þórarinn Jónsson
nautgripabóndi á Hálsi í Kjós eru í
forsvari fyrir stjórn Umhverfisvakt-
arinnar en í henni sitja þrír að auki.
Þau eru bæði bændur sem reka bú
á áhrifasvæði mengunar frá stór-
iðjunni á Grundartanga. Þau halda
því ákveðið fram að nánast óstjórn-
leg aukning stóriðju ógni þeirra at-
vinnu og möguleikum til að stunda
landbúnað á svæðinu til lengri
tíma litið. „Sjálfsögð og væntanleg
krafa neytenda um upprunamerk-
ingu landbúnaðarvara mun á næstu
árum gera okkur ennþá erfiðara fyr-
ir. Upplýstir neytendur munu ekki
vilja afurðir frá búum sem eru í
næsta nágrenni við mengandi stór-
iðju og útblásturinn virðir ekki
landamörk.“ Þau Ragnheiður og
Þórarinn settust niður með blaða-
manni Skessuhorns í síðustu viku.
Tilefnið er áform um áframhald-
andi uppbyggingu á Grundartanga,
bygging sólarkísilverksmiðju ber
þar hæst. Framkvæmdir á Grundar-
tanga segja þau komnar langt út fyr-
ir þau mörk sem þau og margir aðr-
ir telji að séu ásættanleg til að nátt-
úran við Hvalfjörð fái að njóta vaf-
ans. Þá átelja þau harðlega borgar-
yfirvöld í Reykjavík sem séu í for-
svari fyrir því sem þau kalla skefja-
lausa stóriðjustefnu á Grundartanga
í gegnum eignarhald á Faxaflóa-
höfnum.
Heildaráhrif ekki metin
Talið berst fyrst að væntanlegum
framkvæmdum við byggingu sól-
arkísilverksmiðju Silicor Materials
í landi Kataness við Grundartanga.
Blaðamaður bendir á að uppbygg-
ingaráform Silicor hafi verið til-
kynningarskyld samkvæmt lögum
um mat á umhverfisáhrifum. Skipu-
lagsstofnun hafi leitað álits fag-
stofnana og viðkomandi sveitarfé-
laga. Eftir það hafi stofnunin kom-
ist að þeirri niðurstöðu að starfsemi
verksmiðjunnar; „sé ekki líkleg til
að hafa í för með sér umtalsverð
umhverfisáhrif og skuli því ekki háð
mati á umhverfisáhrifum.“ Þetta
sé sú stjórnvaldsákvörðun sem for-
svarsmenn Silicor Materials byggi
á. En dugar sú staðhæfing ekki for-
svarmönnum Umhverfisvaktarinnar
til að þeir þurfi ekki að hafa áhyggj-
ur af mengun frá starfseminni?
„Við setjum stórt spurningamerki
við þessa niðurstöðu Skipulags-
stofnunar og teljum stofnunina ekki
hafa litið á málið í heild. Ákvörð-
un Skipulagsstofnunar í þessu til-
felli tekur ekki tillit til heildaráhrifa
sem framleiðsla í svona stórri og
mannfrekri verksmiðju mun hafa.
Hvers vegna byggir Skipulagsstofn-
un ekki ákvörðun sína á heildar-
áhrifum? Við bendum á að verk-
smiðjunni munu fylgja stórauknir
flutningar á fólki. Halda menn svo
að stóru skipin sem sigla inn og út
úr Hvalfirði á hverjum degi mengi
ekkert og öll sú umferð muni ekki
leiða til hættu á alvarlegu umhverf-
isslysi? Hvað svo með hávaðameng-
un sem nú þegar er orðin þannig að
á góðviðrisdögum heyrist frá stór-
iðjunni á Grundartanga langt inn í
Kjós. Hvað með sjónmengun af 24
metra háum og nær því kílómeters
löngum mannvirkjum með tilheyr-
andi ljósum og búnaði? Nei, þeg-
ar Skipulagsstofnun gaf það út að
starfsemi stóriðjufyrirtækis af þess-
ari stærðargráðu þyrfti ekki að fara í
mat á umhverfisáhrifum, þá hljóm-
ar það í okkar eyrum eins og hver
önnur bábilja. Þessi niðurstaða var
einfaldlega pöntuð af peningaöflum
sem láta sig umhverfið engu varða
þegar hagnaðarvon er annars veg-
ar,“ segja þau Ragnheiður og Þór-
arinn. Og blaðamaður getur vitnað
um að þeim er ekki skemmt.
Ekkert samráð
við nágranna
Þau Ragnheiður og Þórarinn benda
jafnframt á að fólk geti velt því fyrir
sér af hverju sérfræðingum Skipu-
lagsstofnunar þyki eðlilegt að ekki
sé talað við nágranna væntanlegrar
stóriðju. „Okkur þykir sjálfsagt að
allir íbúar séu spurðir hvort þeir telji
hættu á að framkvæmd sem þessi
hafi áhrif á afkomu þeirra og fram-
tíðaráform. Það hefur nefnilega sýnt
sig að frá því uppbygging stóriðju
hófst á Grundartanga árið 1976, þá
hefur búskapur í grennd við verk-
smiðjurnar átt í mikilli vök að verj-
ast. Menn ættu að skoða hvaða áhrif
stóriðjustefnan hefur haft á ýmis bú
hér á svæðinu. Bændur hafa nánast
verið smáðir og jarðir þeirra gerðar
verðlausar. Sú saga verður sögð síð-
ar. Það virðist engu líkara en ráða-
mönnum sveitarfélaga, Faxaflóa-
hafna og landsstjórnarinnar sé ná-
kvæmlega sama um fólkið sem fyr-
ir er. Nú skal byggja stóriðju, hvað
sem það kostar fyrir umhverfið. Það
er stefna þeirra og því erum við að
mótmæla,“ segir Ragnheiður.
Mun hafa áhrif á sölu
landbúnaðarvara
Aðspurð segja þau Ragnheiður og
Þórarinn að stóriðja eigi hvorki
heima á landbúnaðarsvæði né í
íbúabyggð. „Við gerum einfaldlega
þá kröfu að jörðin verði áfram nýt-
anleg til matvælaframleiðslu fyr-
ir okkar kynslóð og afkomend-
ur okkar,“ segir Þórarinn. Sjálfur
stendur hann fyrir ræktun á nauta-
kjöti handan Hvalfjarðar. Þórarinn
bendir á að jafnvel þótt neytendum
sé ekki enn þá boðið upp á uppruna-
merkt kjöt, þá muni svo verða þeg-
ar fram í sækir. Það sést best á eft-
irspurn eftir vörum Beint frá býli.
„Sjálfur sel ég orðið alla mína fram-
leiðslu undir vörumerkjum okkar á
Hálsi. Vissulega óttast ég að nær-
vera stóriðjunnar á Grundartanga
hafi áhrif á sölumöguleika okk-
ar framleiðslu. Það er auðvitað al-
veg galið að stjórnvöld og stofnanir
séu með óheftri uppbyggingu stór-
iðju að skaða aðrar atvinnugreinar
með þessum hætti,“ segir bóndinn
á Hálsi.
Barátta við vindmyllur
Þórarinn og Ragnheiður segja það
ótrúlega öfugsnúið að þau þurfi sjálf
að fjármagna rannsóknir á mengun
til að halda uppi vörnum gegn ein-
örðum vilja stjórnmálamanna og
stofnana um uppbyggingu stóriðju.
Utanumhald umhverfisvöktunar sé
sett í hendur stóriðjufyrirtækjanna
sem eigi að vakta sig sjálf. „Það er
með ólíkindum hvernig okkar sjón-
armið hafa verið hunsuð af stjórn-
völdum og lítið gert úr varnaðar-
orðum okkar. Nú vill Norðurál
auka framleiðslu sína um 50 þús-
und tonn á ári. Það er mikil flúor-
mengun í Hvalfirði. Fær Norðurál
leyfi til að auka framleiðsluna? Ef
svo fer, mun iðjuverið þurfa að sæta
mati á umhverfisáhrifum eða verður
aðeins talað um „óverulega viðbót“
mengunar eina ferðina enn? Engu
líkara er en að við munum þurfa að
eyða ævinni í að berjast gegn svona
vitleysu, heyja baráttu við vindmyll-
ur. Það er ekki sú framtíð sem við
viljum. Okkar boðskapur hefur ver-
ið og verður alveg skýr: Stóriðja
mengar og rýrir land til landbún-
aðarframleiðslu og almenn vistgæði
fyrir fólk til að njóta náttúrunnar.
Hún á ekki rétt á sér nærri íbúa-
byggð og matvælaframleiðslu. Svo
einfalt er það. Auðvitað á þetta ekki
bara við í Hvalfirði en okkar bar-
átta snýst um verndun hans,“ segir
Ragnheiður.
Tvöfeldni
borgaryfirvalda
Nýverið sendu sveitarfélög á höf-
uðborgarsvæðinu frá sér drög að
nýju svæðisskipulagi til 2040 og eru
þau til umsagnar hjá öllum sveitar-
félögum og þar með talið hjá Kjós-
arhreppi. Að sögn Þórarins, sem
sjálfur á sæti í hreppsnefnd Kjósar-
hrepps, gætir vissrar tvöfeldni hjá
Reykjavíkurborg. Annars vegar að
fegra skipulagssvæðið og að bæta
lífsgæði íbúa þess og hins vegar að
standa fyrir uppbyggingu á meng-
andi iðnaði rétt utan við ytri mörk
skipulagssvæðisins.
Umhverfisvaktin sendi ný-
lega opið bréf til borgarstjórans
í Reykjavík þar sem því er mót-
mælt að stóriðja og mengandi iðn-
aður skuli staðsett á Grundartanga
og höfnin þar skilgreind sem slík
en Reykjavíkurhöfn skuli fyrst og
fremst vera fyrir skemmtiferðaskip.
„Það er engu líkara en þeir séu að
reyna að losa sig við „óhreinu börn-
in“ hingað í Hvalfjörðinn. Það er
reyndar ótrúlegt að borgarstjórinn,
fyrrverandi varaformaður Samfylk-
ingarinnar, skuli beita sér með þess-
um hætti, ekki síst þar sem flokk-
ur hans er á móti mengandi stór-
iðju,“ segir Þórarinn og bætir við:
„Þetta er sambærilegt við það að við
myndum einhliða ákveða að byggja
súrheysturn á Austurvelli. Þeir yrðu
ekki par hressir með það hjá borg-
inni.“ Þessu fylgir Umhverfisvakt-
in eftir því í síðustu viku sendi hún
borgarstjóra bréf þar sem þeirri ein-
dregnu áskorun er beint til borgar-
stjórnar Reykjavíkur að hætt verði
nú þegar við áform um að leyfa Sili-
cor Materials að byggja verksmiðju
á Grundartanga við Hvalfjörð.
Óhreinu börnin
úr borginni
Ragnheiði verður tíðrætt um Faxa-
flóahafnir sf. og einarðan vilja for-
svarmanna og sveitarfélaganna sem
eiga hafnirnar, til stóriðjuuppbygg-
ingar á Grundartanga. „Faxaflóa-
hafnir eru félag sem ætlað er að reka
hafnir og þetta félag er í almanna-
eigu. Faxaflóahafnir eiga hins veg-
ar ekki nema smáblett á Grundar-
tanga og hafa ekkert með að leyfa
þar endalaust ný og mengandi fyr-
irtæki án nokkurs samráðs við aðra
landeigendur við Hvalfjörð. Faxa-
flóahafnir hafa tekið að sér að skil-
greina hlutverk hafnanna sem heyra
undir félagið og hafa t.d. skilgreint
Grundartangahöfn sem iðnaðar-
höfn á meðan Reykjavíkurhöfn er
skilgreind sem höfn fyrir skemmti-
ferðaskip. Engu líkara er en það
sama sé að gerast á Akranesi. HB
Grandi er að losa mengandi at-
vinnustarfsemi úr höfuðborginni og
ígrundar lyktarmengandi starfsemi
í enn meira mæli á Akranesi. Þessu
mótmælir hópur fólks á Akranesi en
virðist tala fyrir jafn daufum eyr-
um og við í Umhverfisvaktinni. En
menn ættu að taka eftir að það eru
sömu aðilar sem koma að báðum
málum. Það stendur til að stækka
hafnarmannvirki á Akranesi til að
liðka fyrir stækkun hausaþurrkun-
ar og annarrar vinnslu og þar eru
Faxaflóahafnir hagsmunaaðili al-
veg á sama hátt og í tilfelli stóriðju-
draumanna á Grundartanga. Með
góðu eða illu er verið að losa höfuð-
borgina við óhreinu börnin á kostn-
að okkar sem búum við Hvalfjörð
og á Akranesi. Á Grundartanga
eru nú þegar fjögur iðjuver og við
teljum mun meira áríðandi að lag-
færa ýmislegt í starfsemi þeirra en
að bæta við nýju iðjuveri með ófyr-
irséðum afleiðingum,“ segir Ragn-
heiður.
Þegjandi samkomulag
um að greiða götu Silicor
Talið berst að hlut fjölmiðla í upp-
lýsingagjöf og mögulegum skorti
Umhverfisvaktin við Hvalfjörð:
Átelur harðlega stóriðjustefnu á kostnað
Hvalfjarðar og íbúa við hann
Ragnheiður Þorgrímsdóttir og Þórarinn Jónsson eru í forsvari fyrir Umhverfisvaktina við Hvalfjörð.
Svipmyndir úr Hvalfirði.