Skessuhorn - 14.09.2016, Blaðsíða 12

MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 201612
Greiningardeild Arion banka boð-
aði til fundar í Landnámssetrinu í
Borgarnesi síðastliðinn miðviku-
dag. Til kynningar var skýrslan „Ís-
lensk matvælaframleiðsla - þróun,
staða og horfur með áherslu á land-
búnað“. Þar er farið vítt og breitt
í matvælaframleiðslu á Íslandi en
sjónunum einkum beint að land-
búnaði. Kynningin var í höndum
Konráðs Guðjónssonar og Ernu
Bjargar Sverrisdóttur hjá greining-
ardeild Arion banka. Fundarstjóri
var Bernhard Þór Bernhardsson,
svæðisstjóri Arion banka.
Fjölbreytt bú og lítil
lyfjanotkun
Sögulega hefur íslenskt efnahags-
líf alla tíð byggst á sjávarútvegi og
landbúnaði. Þó hagkerfið byggi
á stöðugt breiðari grunni er vægi
þessara greina enn mikið í alþjóð-
legum samanburði. Þannig stóðu
sjávarútvegur og landbúnaður und-
ir 6,4% af vergri landsframleiðslu
Íslands á síðasta ári. Heimsmeð-
altalið er 3,3%. Sjávarútvegurinn
vegur þyngst en stærð hans skygg-
ir að vissu leyti á þátt landbúnaðar,
enda sjávarútvegur óvíða jafn mik-
ilvægur og á Íslandi. Engu að síð-
ur er virðisauki á hvern íbúa í land-
búnaði einum og sér svipaður sam-
anlagður virðisauki landbúnaðar og
sjávarútvegs á hvern íbúa í Frakk-
landi og Danmörku.
Dregið hefur úr vægi matvæla-
framleiðslu í hagkerfinu frá 1963,
en á sama tíma hefur verg lands-
framleiðsla sexfaldast. Síðan 1997
hefur landbúnaður vaxið hraðar
en annað í hagkerfinu, framleiðni
stóraukist og virðisauki á hvert starf
tvöfaldaðist frá 1997 til 2008. Virð-
isauki á hvert starf er engu að síð-
ur þriðjungur af því sem almennt
gerist í hagkerfinu. Ástæðan er sú
að landbúnaður er um margt ólíkur
öðrum iðnaði en einnig landbúnaði
annars staðar í heiminum, þar sem
bú eru mjög sérhæfð. Sérkenni ís-
lensks landbúnaðar eru fjölbreytt
bú, stór hluti býla á Íslandi eru enn
með fjölþætta starfsemi. Gnægð
vatns eru annað sérkenni í heimi
þar sem 60% alls vatns á jörð-
inni eru nýtt í landbúnað, sem og
möguleikar til að nýta meira land
til ræktunar. Þá er notkun sýklalyfja
í landbúnaði lítil sem engin saman-
borið við löndin í kringum okkur.
Hér eru að meðaltali aðeins notuð
5,9 mg/PCU af sýklalyfjum í land-
búnaði en meðaltalið í Evrópu er
rúmlega tífalt hærra, eða 60 mg/
PCU. Greiningardeildin telur að
þetta skapi íslenskum landbúnaði
mjög jákvæða sérstöðu sérstaklega
ef eftirspurn eftir lífrænu hráefni
heldur áfram að vaxa.
Vægi styrkja hefur
lækkað
Á árunum 1986 til 1988 voru opin-
berir styrkir sem hlutfall af tekjum
nær 80% af heildartekjum búa. Nú
er vægi styrkja komið undir 50% en
hefur örlítið vaxið síðustu ár vegna
styrkingar krónunnar. Miðað við
önnur OECD ríki eru styrkir háir
en lægra en í til dæmis Noregi,
Sviss og Japan. Þá skal tekið fram
að byggðastyrkir Evrópusambands-
ríkja eru ekki teknir með í útreikn-
ingana. Þá vekur greiningadeildin
máls á því að á Nýja Sjálandi, sem
frægt er fyrir að hafa „frelsað“ land-
búnaðinn, njóti landbúnaður enn
mikils opinbers stuðnings.
Á síðasta ári námu beinir styrk-
ir til landbúnaðar 11 milljörðum
króna, en 9,4 milljarðar voru eft-
ir þegar greitt hafði verið fyrir að-
föng og fjármagn. Miðað við fjölda
vinnustunda í landbúnaði gerir það
um eitt þúsund krónur á hverja
vinnustund. Garðyrkjubú og kúabú
eru fjármagnsfrekust en sauðfjárbú
eru hlutfallslega fjármagnslétt.
Fjárfestingar í landbúnaði hafa
yfirleitt fylgt hagsveiflunni. Þær
tóku við sér að nýju árið 2012 en
hafa engu að síður verið að lækka
sem hlutfall af virðisaukanum sem
greinin skapar. Með öðrum orð-
um eru sköpuð meiri verðmæti fyr-
ir minna fé nú en áður.
Matvælaverð síðustu ár er sam-
bærilegt við það sem gerist á öðr-
um Norðurlöndum skv. mælikvarða
ESB, en eðlilega er það hærra en
á evrusvæðinu vegna hærri kaup-
máttar. Vörur með markaðsvernd
eru þar ekki undanskildar, en mikil
markaðsvernd er á landbúnaðaraf-
urðum alls staðar.
Neyslumynstur
er að breytast
Eitt sem ber að hafa í huga til fram-
tíðar er að neyslumynstur landbún-
aðarafurða er að breytast. Neysla á
grænmeti og ávöxtum hefur aukist
verulega sem og neysla alifugla- og
svínakjöts. Á sama tíma hefur neysla
lamba- og kindakjöts dregist sam-
an hérlendis en Íslendingar eru þó
enn í sérflokki, borða tífalt meira af
lamba- og kindakjöti en aðrar þjóð-
ir. Einnig drekka Íslendingar minni
mjólk en áður en borða meira af
ostum. Eftirspurn eftir fitumeiri
mjólkurafurðum hefur aukist og það
hefur meðal annars leitt til þess að
minna er flutt út af smjöri en áður.
Skyr er nú orðin helsta útflutnings-
varan af mjólkurafurðum. Heims-
markaðsverð á mjólkurafurðum er
hins vegar eitt sveiflukenndasta hrá-
vöruverðið og helst nánast í hendur
við heimsmarkaðsverð á olíu.
Framleiðsla á svína- og alifugla-
kjöti hefur margfaldast hérlend-
is frá árinu 1983 en framleiðsla á
lamba- og kindakjöti hefur dregist
saman um 22% á sama tímabili. Á
sama tíma gefur hver skepna meira
af sér, eða um 30% meira en árið
1995 meðal annars vegna breyttr-
ar og bættar fóðurgjafar. Allri fram-
leiðslu nauta- og alifuglakjöts á Ís-
landi er neytt hérlendis. Framleið-
endur anna ekki eftirspurn innan-
landsmarkaðar. Hins vegar hefur
þónokkur aukning orðið á útflutn-
ingi sauðfjárafurða, sem stóðu undir
80% af útflutningi af afurðum slát-
urdýra á síðasta ári og 89% af út-
flutningsverðmætinu, en heims-
markaðsverð á kindakjöti hefur
hækkað um 76% síðan 1996. Þá ber
að nefna að ferskt kindakjöt gef-
ur 85% hærra verð en frosið. Telur
greiningardeild að með stóraukn-
um fjölda flugferða til og frá Íslandi
séu aukin tækifæri til útflutnings á
fersku kindakjöti. Sóknarfæri séu
fyrir kindakjöt víða um heim, neysla
þess hafi aukist mikið undanfarin ár
í Afríku og Asíu, sérstaklega í Kína.
Framtíðarmúsík
Ein stærsta áskorunin sem mat-
vælaframleiðendur heimsins standa
frammi fyrir er sú einfalda stað-
reynd að mannkyninu er að fjölga
og það hratt. Því er spáð að íbúa-
fjöldi jarðarinnar fari úr 7,4 millj-
örðum í 11,2 fyrir lok aldarinnar.
Eftir aðeins fimm ár gerir grein-
ingardeild ráð fyrir að fæða þurfi 43
þúsund fleiri munna á Íslandi á degi
en nú, með tilliti til mannfjöldaspár
og áframhaldandi aukningu á fjölda
ferðamanna. Það þýðir einfaldlega
að annað hvort verður að framleiða
meira eða flytja inn.
Landbúnaður stendur frammi
fyrir miklum áskorunum í fram-
tíðinni ef mannfjöldaspá á eftir að
ganga. Talið er að matvælafram-
leiðsla þurfi að aukast um 60% fyr-
ir árið 2050 til að fæða heimsbyggð-
ina.
Meðal þess sem lagt hefur verið
til svo það megi nást er aukin neysla
á skordýrum. Skordýr eru þegar
snædd víða í heiminum. Þau eru rík
af prótíni og að halda skordýr kann
að vera umhverfisvænna en að halda
hefðbundinn búpening og þar að
auki lifa þau á nánast hverju sem er.
Þá hefur einnig verið horft til rækt-
unar kjöts á rannsóknastofum, slík
kjötframleiðsla færist stöðugt nær
því að verða raunhæfur valkostur,
sem og framleiðsla mjólkur án að-
komu dýra. Þá eru erfðabreyttir
gersveppir notaðir til að framleiða
mjólkurprótín.
Hvað varðar minna framúr-
stefnulegar hugmyndir en mjólk
og kjöt án dýra þá hefur lóðrétt-
ur landbúnaður verið nefndur sem
lausn til matvælaframleiðslu á þétt-
Landbúnaður ræddur á fundi
greiningardeildar Arion banka
Vel var mætt á fundinn sem haldinn var á Sögulofti Landnámssetursins í Borgarnesi.
Íslendingar drekka minni mjólk en áður en borða meira af ostum. Eftirspurn eftir
fitumeiri mjólkurafurðum hefur aukist og það hefur meðal annars leitt til þess
að minna er flutt út af smjöri en áður. Skyr er nú orðin helsta útflutningsvaran af
mjólkurafurðum.
Sauðfjárafurðir stóðu undir 80% af útflutningi af afurðum sláturdýra á síðasta
ári og 89% af útflutningsverðmætinu. Greiningadeildin vakti máls á því að ferskt
kjöt gefur 85% hærra verð en frosið. Með stórauknum fjölda flugferða til og frá
landinu eru aukin tækifæri til útflutnings á fersku kjöti.