Fréttablaðið - 16.11.2019, Blaðsíða 26

Frá því að fyrsta bana-slysið í umferðinni var skráð á Íslandi hafa 1.578 manns látið lífið í umferðinni og margfalt f leiri slasast. Á morgun
er haldinn hátíðlegur minningar-
dagur um fórnarlömb umferðar-
slysa og af því tilefni verða minn-
ingarathafnir haldnar um land allt,
meðal annars við Landspítalann í
Fossvogi.
Ása Ottesen flytur ávarp á minn-
ingarathöfninni en hún hefur
tvisvar á lífsleiðinni upplifað það að
nánir aðstandendur hennar lendi í
umferðarslysi. Þegar Ása var átján
ára lenti fjölskylda hennar í alvar-
legu slysi rétt utan við Mosfellsbæ.
Í slysinu slasaðist móðir hennar
alvarlega og bróðir hennar, Marínó,
lét lífið aðeins tveggja ára gamall.
Þann fyrsta júní á þessu ári lenti
systir Ásu, Jóna, í alvarlegu slysi og
er í hjólastól.
„Ég held að þegar einhver svona
nákominn þér er að berjast fyrir
lífi sínu þá fari maður annaðhvort
til baka og alveg inn í sig eða keyri
þetta áfram og ég er búin að gera
það,“ segir Ása.
Mikilvæg skilaboð
„Þegar ég var beðin um að f lytja
ávarp á minningarathöfninni á
sunnudaginn var ég ekki viss hvort
ég ætti að gera það eða ekki því að
mig langar ekki beint til að standa
fyrir framan fólk og tala um það
hvað allt sé erfitt svo ég sagðist
myndu hugsa málið,“ segir Ása.
„Því meira sem ég hugsað þá átt-
aði ég mig á því að ég gæti kannski
komið einhverjum mikilvægum
skilaboðum á framfæri með því að
gera það. Að þetta gæti verið tæki-
færi fyrir mig til að láta í mér heyra
varðandi vegina hér, hætturnar í
umferðinni og svo auðvitað til að
þakka öllum viðbragðsaðilunum
sem komu að slysinu,“ segir Ása.
„Mér finnst það vera mitt hlutverk
að tala um þetta systur minnar
vegna,“ bætir hún við.
Þegar Jóna lenti í slysinu var
Ugla fimm ára dóttir hennar með
henni í bílnum. Ugla slapp ómeidd
en Jóna slasaðist alvarlega og hlaut
mænuskaða. „Slysið varð um mitt
sumar svo það voru margir bílar á
ferð. Bara allir í halarófu og þegar
þetta gerist þá er erlendur læknir í
einum bílnum og hjúkrunarfræð-
ingur í öðrum, segir Ása.
„Hjúkrunarfræðingurinn var
kona sem kannaðist við Jónu og
þegar hún kemur að slysinu hleypur
hún strax að Uglu og sér að hún er
alveg í lagi. Hún tekur Uglu í sinn
bíl svo hún þurfti ekki að vera í allri
hringiðunni og upplifa hræðsluna
sem því fylgir. Hún fer bara strax
með hana í bílinn og tekur hana
alveg að sér. Hún veitir Uglu strax
svo góða aðhlynningu,“ segir Ása.
„Jóna segir lækninum að hún geti
ekki hreyft sig. Hann fattar strax að
það megi ekkert hreyfa við henni
og hlúir að henni alveg þangað til
þyrlan kemur,“ segir hún og bætir
við að mikilvægt sé að fólk kunni
Hún á það
besta skilið
Ása Ottesen missti ungan bróður sinni í slysi fyrir
rúmum tuttugu árum og í sumar slasaðist systir
hennar alvarlega í slysi í Langadal. Slysin hafa haft
margvísleg áhrif á líf Ásu og fjölskyldunnar allrar.
Ása segir mikið
vanta upp á í
endurhæfingu
á Íslandi. Hún
segir Grensás-
deild ekki í
stakk búna
til að veita þá
þjónustu sem
Jóna systir
hennar þarf á
að halda.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ERNIR
að bregðast rétt við í aðstæðum sem
þessum.
,,Bæði í þessu slysi og í slysum
almennt er mjög mikilvægt að fólk
kunni að bregðast við, að fólk sé til
dæmis ekki hreyft til því að maður
veit aldrei hvað er brotið og það
getur skipt svo miklu máli fyrir
batann,“ segir hún.
Endurhæfingin ekki sem skyldi
Árið 1997, eftir að móðir Ásu lenti í
slysinu eyddi hún tíma á gjörgæslu
og þaðan fór hún á bæklunardeild.
,,Mamma var mjög fljót að koma sér
í stand eftir slysið. Hún lifir góðu
lífi í dag, alltaf á fjöllum, syndir og
hleypur,“ segir Ása.
„Batinn hjá Jónu er allt öðruvísi.
Hún var á gjörgæslu lengur en hún
hefði þurft að vera því það var ekki
pláss á heila- og taugadeildinni.
Þegar hún kom þangað varð hún
svo líka að vera þar lengur en hún
hefði þurft því að það var ekki pláss
á Grensási,“ segir hún.
Það var mikil tilhlökkun í allri
fjölskyldunni eftir að Jóna kæmist
að á Grensási, endurhæfingardeild
Landspítalans. Þau stóðu í þeirri trú
að þar myndi bataferlið hefjast fyrir
alvöru. „Við vorum búin að bíða
eftir því að hún kæmist á Grensás
því að þá áttu hlutirnir að fara að
gerast en það er rosa lítið prógramm
í gangi þar. Það er sjúkraþjálfun
í klukkutíma svo hlé og svo aftur
sjúkraþjálfun í klukkutíma. Svo
bara eiginlega ekkert meir. Hún er
mestmegnis að horfa bara út í loftið
og mikill tími sem fer í að gera ekki
neitt, sem okkur finnst ekki nógu
gott,“ segir Ása.
Hún segir að endurhæfingar-
deildin á Grensási sé löngu sprung-
in. Þar sé biðlisti og húsnæðið hafi
ekki burði til að sinna þeirri starf-
semi sem nauðsynleg sé í endur-
hæfingu.
„Það eru allir sammála um að
það þurfi stærra húsnæði undir
deildina, það er meira að segja
búið að teikna hana en eitthvað er
því til fyrirstöðu að hún sé byggð,“
útskýrir Ása.
Úrræðin ekki til á Íslandi
„Edda Heiðrún Backman leikkona
ásamt Hollvinum Grensásdeildar,
hrinti af stað söfnun sem var kölluð
Á rás fyrir Grensás fyrir tíu árum.
Þar söfnuðust yfir 100 milljónir svo
það er til peningur fyrir til dæmis
nýjum tækjum en það er ekki pláss
fyrir þau í húsnæðinu. Það var dálít-
ið áfall að heyra það,“ segir Ása og
vonbrigðin leyna sér ekki.
„Grensás var byggt árið 1973 og
það hefur bara verið eins síðan þá,
ekki einu herbergi hefur verið bætt
við. Það er biðlisti þangað inn og
það er rosa slæmt fyrir fólk sem er
til dæmis með mænuskaða því að
heilinn og taugarnar eru f ljót að
gleyma sínu hlutverki og biðin getur
hægt á batanum,“ segir hún.
Fljótlega eftir að Jóna lenti í slys-
inu hóf Ása að kanna hvað væri í
boði fyrir fólk í hennar stöðu. Þá sá
hún að ýmis úrræði voru í boði fyrir
fólk með mænuskaða en fæst þeirra
væru þó í boði hér á landi. „Svo fór
ég að heyra það frá fólki sem þekkti
til að þessi úrræði væru ekki í boði
á Grensási,“ útskýrir Ása.
„Það er ömurlegt að vita af systur
minni þarna inni í umhverfi sem
hefur ekki breyst síðan 1973 og að
hún fái ekki þau úrræði sem hún
ætti að geta fengið,“ segir Ása.
Ása áttaði sig á því snemma í ferl-
inu að Jóna fengi ekki þá þjónustu
sem hún þyrfti á Grensási. „Það er
ekki við starfsfólkið að sakast, þau
eru öll að vinna sína vinnu, þetta
eru einhverjir með meiri völd sem
stjórna þessu og heilbrigðisráð-
herra ætti kannski að fara að skoða
þetta og gera eitthvað í ástandinu,“
segir hún.
Halda í vonina
Ása, ásamt vinkonum hennar og
Jónu, setti af stað söfnun fyrir
Jónu. Hópurinn hljóp í Reykja-
víkurmaraþoninu og þar safnaðist
dágóð upphæð. „Systir mín á skilið
að fara í bestu meðferðina til að
eiga sem bestan möguleika á bata
og þess vegna ákváðum við safna
peningum,“ segir Ása og bætir við
að meðferðirnar sem Jóna þarfnast
séu ekki einu þættirnir sem þýði
aukinn kostnað fyrir fjölskylduna
eftir slysið.
„Íbúðin þeirra hentar þeim ekki
lengur og ekki bíllinn svo peningur-
inn sem safnaðist mun fara í þetta
og endurhæfinguna sama hvort hún
verður hér eða ef við þurfum að fara
út,“ segir Ása.
Aðspurð hvort fjölskyldan hafi
íhugað að fara til útlanda til að
leita að þjónustu fyrir Jónu segir
hún ekkert útilokað í þeim efnum.
„Þegar Marínó bróðir dó fylgdi því
mikil sorg sem við þurftum að læra
að lifa með. Við minnumst hans
í dag með hlýju, höldum upp á
afmælið hans og höfum vanist því
að lifa með sorginni,“ segir Ása.
„En Jóna lifði af og þar er von.
Maður veit aldrei hvað gerist og við
munum reyna að gera allt til þess
að hjálpa henni,“ segir Ása. „Hún
fékk símtal um daginn frá sérfræð-
ingum í handaaðgerðum í Svíþjóð.
Jóna getur hreyft hendurnar og
er farin að gera hluti sem hún gat
ekki gert fyrst og þessi aðgerð gæti
mögulega hjálpað henni að bæta
enn meira það sem komið er,“ bætir
Ása við.
Áhrif á alla fjölskylduna
Slysið hefur breytt lífi allrar fjöl-
skyldunnar en Ása lítur á verkefnið
þannig að nú þurfi þau aftur að læra
að lifa lífinu öðruvísi líkt og þegar
þau misstu Marínó.
„Þetta breytir hennar lífi ótrú-
lega mikið og auðvitað lífi dóttur
hennar sem þarf að læra að lifa með
þessu og læra að lifa með því að eiga
mömmu sem er í þessari aðstöðu.
En hún er svo mögnuð, alveg grjót-
hörð við mömmu sína,“ segir Ása.
„Auðvitað hefur þetta breytt lífi
okkar allra en ég sé fyrir mér að við
Jóna getum haldið áfram að gera
allt saman sem við vorum vanar
að gera, við þurfum bara að læra
að gera það öðruvísi,“ segir hún að
lokum.
ÞAÐ ER ÖMURLEGT AÐ
VITA AF SYSTUR MINNI
ÞARNA INNI Í UMHVERFI
SEM HEFUR EKKI BREYST
SÍÐAN 1973 OG AÐ HÚN
FÁI EKKI ÞAU ÚRRÆÐI
SEM HÚN ÆTTI AÐ GETA
FENGIÐ.
Birna Dröfn
Jónasdóttir
birnadrofn@frettabladid.is
1 6 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R26 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
1
6
-1
1
-2
0
1
9

0
4
:3
9
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
4
0
-0
6
C
4
2
4
4
0
-0
5
8
8
2
4
4
0
-0
4
4
C
2
4
4
0
-0
3
1
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
A

F
B
0
9
6
s
_
1
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K