Faxi - 01.12.2019, Page 23

kunni að þekkja þá sögu.
Með komu Bandaríkjamanna 1941 jukust
umsvifin enn og framkvæmdir urðu meiri
og stórtækari. Eins og við er að búast er
því mikill fjöldi herminja á Miðnesheiði
þar sem varnarliðið hafði aðstöðu frá því á
árum seinni heimsstyrjaldar.
Enn er mörgu ólokið í skráningu stríðs-
minja á Suðurnesjum og verður því að líta
á þessa skráningu sem einn áfanga í því
verki en í skýrslunni er auk þess fjallað um
þau svæði sem áður höfðu verið skráð af
Ragnheiði Traustadóttur. Skráning fór fram
á Garðskagaflötum, Hlíðarkampi, Fitjum,
Howard á Langholti, Berghólum og Bergvík.
Svæði sem áður voru skráð eru Goodrich
og Harrisson auk þess hefur Ragnheiður
safnað upplýsingum um fleiri hverfi sem
ekki hafa verið að fullu uppmæld. Þau eru
Snelling, Hvalsnes Þórshöfn, Rising og
Hopkins og er einnig fjallað um þau svæði í
skýrslunni.
Garðskagi- Fyrsta flugbrautin
Breski herinn hernam Ísland þann 10.
maí 1940 til að koma í veg fyrir mögulega
innrás Þjóðverja. Herinn var að flestu leyti
vanbúinn og efnalítill og þurfti að koma
sér upp aðstöðu og þjónustu með litlum
fyrirvara og sem minnstum tilkostnaði.
Bretar hófu strax leit að heppilegu flug-
vallarstæðum víða um landið. Fengu þeir
snemma augastað á Reykjavík, Kaldaðarnesi
í Flóa, Odda á Rangárvöllum, á Snæfells-
nesi og Garðskaga og ef til vill fleiri stöðum.
Fáir staðir voru jafn ákjósanlegir fyrir
bráðabirgðaflugvöll og Garðskaginn. Þarna
var slétt og ræktað land, fyrrum kornakrar
um aldir. Jarðvegur á Garðskagaflötum
er harður, þéttur og sendinn þannig að
vatn sest sjaldan lengi á sléttlendið. Bretar
sömdu við bændur á þeim fimm bæjum
sem höfðu notað þetta svæði sem tún og
beitiland en það voru Hafurbjarnarstaðir,
Kolbeinsstaðir, Ásgarður, Hólabrekka og
Útskálar.
Flugvallargerð á Garðskaga var ákveðin
og var hafist handa snemma um sumarið
1940, og flugvöllurinn tekinn í notkun
sumarið 1941. Þetta var fyrsti flugvöllur á
Reykjanesskaganum og líklega einn fyrsti
flugvöllur sem Bretar gátu nýtt sér hér á
landi.
Túnum bænda á Garðskaga var með
auðveldum hætti breytt í 1050 m langa
flugbraut sem var 90 m breið og lá frá Garð-
skagavegi suður undir Hafurbjarnarstaði.
Flötin var sléttuð og tyrfð að nýju eftir því
sem þurfti og sáu heimamenn um verkið.
Þetta var fyrsta reynsla þeirra af Bretavinnu
og áttu margir þeirra eftir að helga setulið-
inu störf sín næstu áratugina. Notaðir voru
þeir vörubílar sem Garðmenn og Sand-
gerðingar áttu á þeim tíma auk hestvagna.
Verkamennirnir sjálfir lögðu til hand-
verkfæri s.s. skóflur, haka og sleggjur. Þegar
flugvallarstæðið hafði verið sléttað voru
ræmur ristar í torfið svo skeljasandurinn
kæmi vel í ljós við báða enda brautarinnar
og með langhliðunum. Þannig var flug-
völlurinn vel sýnilegur úr lofti.
Hlíðarkampur - Útskálar
Við bæinn Hlíð í Garði var hverfið Útskálar
en það var kallað Hlíðarkampur af heima-
mönnum. Bærinn Hlíð stóð þar sem nú eru
gatnamót Skagabrautar og gamla Sand-
gerðisvegs. Bærinn stendur ekki lengur en
bæjarhóllinn er við innkeyrsluna að Hótel
Lighthouse Inn, sem hóf rekstur í mars
2017. Nokkrir hermenn höfðu aðsetur í
risinu á Efra Hofi þar sem sá út á flóann og
unnt að fylgjast með skipaferðum.
Þar var einnig nokkur braggabyggð í
námunda við íbúðarhúsið, en megin verkefni
herflokksins sem þar dvaldi mun hafa verið
eftirlit með kafbátaferðum. Þar voru reistir 14
braggar. Nú er þar aðeins ein braggatóft vel
sjáanleg ofan við Sandgerðisveg og eitt stein-
steypt jarðhýsi sem hugsanlega hefur verið
skotfærageymsla undir varðstöð sem stóð á
þessum slóðum. Jarðhýsið er um 3,4 m x 2,5
m. Gengið er niður í það sunnan megin.
Hlaðin skotbyrgi fyrir vélbyssu voru á
túninu ofan við gamla flugvöllinn. Um-
merki um tvö slíkt byrgi eru vel sýnileg á
túninu vestan við hótelið og annað neðan
við Ásgarð. Það fyrra er þó mun veglegra.
Skammt frá er steinsteypt jarðhýsi sem
hugsanlega hefur verið skotfærageymsla.
Nokkur slík vélbyssuvígi fyrir Bren byssur
og skotgrafir munu hafa verið gerð með-
fram brautinni þegar breskir hermenn úr
Durham Light infantry og Tyneside Scottish
svokölluð „The Black Watch“ voru með
aðsetur á Skaganum. Síðla árs 1941 tóku
Ameríkanar við vellinum. Þeir notuðu
Browning vélbyssur.
Braggi var reistur við suðurendann
Hafurbjarnarstaða megin. Nú er ekki nein
FAXI 23
Flugvallarsvæðið á Garðskagaflötum. Grunnur undan bragga við Hlíð.
Hlíðarkampur, skotbyrgi, túngarður og braggagrunnur.
Við bæinn Hlíð í Garði var hverfið Útskálar en
það var kallað Hlíðarkampur af heimamönnum.