Heimsmynd - 01.02.1992, Qupperneq 8

FRÁ RITSTJÓRA
Hróp að kerfinu
austið 1987 birtust greinar í HEIMS-
MYND um spár hagfræðingsins
Ravi Batra og umfjöllun um bók
hans The Great Depression of the
1990’s. Umfjöllun þessi kom í miðju
góðærinu á íslandi. Raunveruleg
kreppa virtist fjarlægur möguleiki en engu að
síður hrundi hlutabréfamarkaðurinn á Wall
Street þetta sama haust. Smátt og smátt var
einnig farið að fletta ofan af fjármálasvindli
ýmissa spekúlanta sem staðið höfðu í fremstu
víglínu. Og metsöluhöfundurinn Ravi Batra
skrifaði nýja bók sem út kom 1988 um hvernig
fólk ætti að lifa kreppuna af.
Nú svigna hillur bókaverslana á Manhattan,
nafla alheimsins, undan bókum um sjálfshjálp á
tímum efnahagsþrenginga. Virtir höfundar skrifa lærðar
greinar um mikilvægi þess að treysta á sjálfan sig á erfiðleika-
tímum. Hin og þessi fjármálaveldi hrynja eins og spilaborgir.
Goðin sem hampað var á uppgangsárum níunda áratugarins
hrynja nú af stalli sínum hvert á fætur öðru og reynast óábyrg-
ir svindlarar, ótíndir glæpamenn sem byggðu veldi sitt á svika-
vef.
Það er eins og Robespierre hafi tekið sér bólfestu í fjöl-
miðlum. Nú skulu hin krýndu höfuð fjúka. Nýr veruleiki blas-
ir við. Sá munaður sem hafinn var til skýjanna á síðasta ára-
tug, sem nú er kenndur við græðgi, er allt í einu orðinn af
hinu illa. Talað er um hrun Wall Street-eiginkvennanna í
bandarískum fréttatímaritum. Tíundaður er sá lífstíll sem þær
stóðu fyrir og líktist helst munaði á borð við þann sem tíðkað-
ist í Rómaveldi til forna. f Bretlandi beinist reiðin gegn kon-
ungsfjölskyldunni. f nýlegri útgáfu The Sunday Times má
finna einar fimm greinar þar sem gagnrýninni er með einum
eða öðrum hætti beint að Windsorættinni. Greinarhöfundur-
inn Robert Harris segir að á krepputímum beinist gagnrýni al-
mennings að ótrúlegum auði konungsfjölskyldunnar. Umfang
þessa auðs er ríkisleyndarmál. Á hinn bóginn hefur drottning-
in getað margfaldað tekjur sínar þar sem hún er undanþegin
skatti - en sú undanþága var tekin upp á þessari öld. Fyrir er
Bretadrottning ríkasta kona heims. Harris segir að óhófið í
lífsstíl bresku konungsfjölskyldunnar kalli á fordæmingu og
það sé fáránlegt að líta á hana sem fyrirmynd. Harris segir að
konungsfjölskyldan geti ekki boðið þegnum sínum að gera eitt
meðan hún gefur allt annað fordæmi sjálf.
í Bandaríkjunum forðast talsmenn forsetans að tala um
kreppu. Blaðafulltrúi Bush talaði nýverið um nokkurs konar
samdráttarskeið en fólkið veit betur. Eins og einn greinarhöf-
undur orðar það: „Um leið og General Motors fer hverfur
bandarísk bjartsýni.“ Skráð atvinnuleysi er um sjö prósent en
margir telja að raunverulega sé talan um 13 prósent. Heimilis-
lausum fjölgar á götum sem og betlurum. Þrátt
fyrir björgunaráætlun Bush og tillögur um
hvernig bæta eigi hag fyrirtækja er hann orðinn
helsti skotspónn grínista. Dregnar eru upp
myndir af honum á kosningaferðalagi þar sem
hann tekur í höndina á manni. Sá er búinn að
vera atvinnulaus í átján mánuði. Fyrr en varir
brýst reiði mannsins út þó hann hafi ætlað sér
að vera kurteis. Hann öskrar. Og óp þessa
manns bergmálar víða. Örvæntingin brýst með-
al annars fram í ótta foreldra við að senda börn
sín í skóla þar sem byssueign unglinga hefur
færst í vöxt með þeim afleiðingum að þeir leysa
ágreining sinn í æ ríkari mæli með því að skjóta
hver annan. Skotbardagar milli unglingagengja
eru orðin algeng fyrirbæri.
Bandaríski seðlabankinn varar við því að ríkisstjórnin eða
þingið grípi til örþrifaráða til að bregðast við efnahagsöng-
þveitinu en bíði í stað þess eftir áhrifum vaxtalækkana. Verði
fjárlagahalli Bandaríkjanna aukinn kann það að hafa ófyrir-
séðar afleiðingar. Við höfum nýlega orðið vitni að stórkost-
legri valdaröskun á alþjóðavettvangi. Sovétríkin hrundu eins
og spilaborg. Engan óraði fyrir þessari skjótu þróun þó svo
þau hafi verið álitin herveldi á brauðfótum um nokkurt skeið.
Nú er Borís Jeltsín að gera tilraun með frjálsa verðlagningu á
matvælum til að blása lífi í staðnað dreifingarkerfi og fá mat-
vöru í verslanir. En hungraður almenningur hefur litla bið-
lund og skrifræðisbáknið er jafn stíflað og fyrr.
Á umbrotatímum sem þessum hrynja gömul kerfi og gildin
með þeim. Öfgastefnur til vinstri sem hægri byggja á vissri
nauðhyggju þar sem gengið er út frá ósveigjanlegum járnlög-
málum. Auðvitað erum við bundin af fortíðinni en frelsið er
samt fólgið í þeim valkostum sem felast í framtíðinni. Þeir eru
ekki ótakmarkaðir né eru þeir sem leir í höndum hinna vilja-
sterku. Líf í nútímasamfélögum er barátta um ólíka valkosti,
ólík gildi. Þörfin á ábyrgri forystu hefur aldrei verið meiri,
fólki sem þorir að taka málefnalega afstöðu og synda gegn
straumnum sé þess þörf, fólki sem er ekki bundið á klafa gam-
alla kerfa, gilda eða flokka, fólki sem er laust við tilfinninga-
legar öfgar og lýðskrum.
FRAMLAG
Margrét Sölvadóttir rithöf-
undur tók viðtal við Óskars-
verðlaunahafann Michael Bla-
ke í Chicago sem birtist hér í
blaðinu. Michael Blake skrif-
aði bókina Dansar við úlfa og
síðar samnefnt kvikmynda-
handrit, sem hann fékk Óskar-
sverðlaun fyrir. Hann þekkir líf
og siði Indíána mjög vel og hef-
ur leitað ásjár þeirra í baráttu
sinni við krabbamein, eins og
hann lýsir í þessu viðtali.
8 HEIMSMYND