Heimsmynd - 01.02.1992, Blaðsíða 31

Árið 1896 settist hann að í Mora þar sem hann hafði látið
reisa sér hús. Hann settist þó aldeilis ekki í helgan stein held-
ur ferðaðist jafnt og þétt um Evrópu og til Bandaríkjanna.
Hann var mikill unnandi fagurra listmuna og safnaði þeim á
ferðalögum sínum. Heimili hans í Mora er nú safn, Zorn Gar-
den, og hýsir þessa muni ásamt verkum Zorn. Anders Zorn
lést í Mora 22. ágúst árið 1920.
Joaquin Sorolla y Bastida fæddist í Valencia á Spáni 17.
febrúar 1863. Foreldra sína missti hann þriggja ára gamall í
kólerufaraldri sem þá geysaði. Hann var settur í fóstur til
móðursystur sinnar og manns hennar sem var lásasmiður.
Áhugi hans á teikningu og málun vaknaði snemma og sótti
hann kvöldtíma í listaskóla jafnframt því sem hann var lær-
lingur á verkstæði fósturföður síns. Árið 1878 hóf hann nám
fyrir alvöru í listaháskólanum.
Strax að námi loknu tók hann
þátt í stórri samsýningu í Madr-
id. Verk hans vöktu enga eftir-
tekt en Madridförin varð engu
að síður mikilvæg fyrir lista-
manninn. Hann heillaðist ger-
samlega af verkum Velasques
sem hann drakk í sig á Pradol-
istasafninu. Aðdáun hans á
meistaranum skín í gegn, eink-
um í þeim verkum sem hann
málaði fram að aldamótum. Á
stórri samsýningu í Madrid árið
1884 hlaut hann sína fyrstu op-
inberu viðurkenningu, silfur-
medalíu fyrir málverkið Annar
maí, sem er geysistórt verk
málað í anda spænsku raunsæis-
meistaranna á 17. öld. Ári síðar
hlaut hann styrk til framhalds-
náms á Ítalíu þar sem hann
dvaldi bæði í Róm og Assisi
næstu fimm árin. Hann gerði
sér oft ferð til Parísar og varð
fyrir sterkum áhrifum af þeim
hræringum sem þá voru í lista-
lífi borgarinnar. Til Spánar
kom hann aftur 1890.
Sorolla þarfnaðist fjár til að
geta helgað sig listinni fullkom-
lega. Hann tók þátt í ýmsum
samkeppnum og gekk vel en til
þess þurfti hann að senda inn
verk sem féllu í kramið hjá
dómendunum. Frá 1890 til 1894
er félagslegt raunsæi alls ráð-
andi í myndum hans enda áhugi
mikill á hetjudáðum og sögum
úr samtímanum. Síðan sveigjast
myndir hans meira að lýsingum úr daglegu lífi fólksins, eink-
um sjómanna í Valencia. Bátar og hafið verða algengt mynd-
efni. Um aldamótin byrjar hann að mála baðstrandarlífið þar
sem hann tekst á við útilífsmálverkið með félagslegu raunsæi.
Sorolla tók þátt í heimssýningunni í París aldamótaárið og
vann þar til Grand Prix-viðurkenningar. Hann var vel þekktur
meðal listamanna og gagnrýnenda í París enda hafði hann
komið þar oft og haldið sýningar, bæði einn og með öðrum.
Pessi heiðursviðurkenning setti hann á bekk með fremstu mál-
urum þessa tíma svo sem Kröyer, Lembach, Sargent, Tadema
og Klimt.
Viðurkenningin í París veitti Sorolla listrænt frelsi. Nú gat
hann málað eins og hann vildi sjálfur, óháð geðþótta og
smekk listdómenda í opinberum samkeppnum. Litirnir og
birtan verða sterkari í myndum hans, myndefnið einkum sótt
til strandanna í Valencia og Alicante en einnig fara að þrengja
sér inn senur frá nyrðri héruðum Spánar. í þessum málverk-
um kemur fram hversu meistaralega Sorolla tekst að greina
milli blæbrigða ljóssins í norðri og suðri.
Sorolla gerði víðreist bæði um Evrópu og til Bandaríkjanna.
Árið 1908 hélt hann sýningu í London á 278 verkum sem hann
ferðaðist með þangað sjálfur. Sýningin mislukkaðist fullkom-
lega og seldust aðeins 15 verk. Nokkur þeirra keypti Archer
M. Huntington sem stofnaði The Hispanic Society í New York
ári síðar. Við opnunina var haldin sýning á verkum Sorolla og
hlaut hún einróma lof almennings og gagnrýnenda en 195 verk
seldust. Meðan hann dvaldi í Bandaríkjunum vann hann
margar andlitsmyndir sem þóttu snilldarvel gerðar. Hann kom
aftur til Bandaríkjanna árið 1911 og þá falaðist Huntington eft-
ir því við hann að hann ynni að verki sem setja ætti upp í The
Hispanic Society, eins konar
spænskum minnisvarða. Sorolla
tók verkið að sér og vann að því
sleitulítið allt til ársins 1919. Petta
er gríðarstórt málverk sem nefn-
ist Héruð Spánar en eins og
nafnið bendir til er þar fjallað
um hvert einasta hérað á Spáni.
Þann 17. júní árið 1920 sat
Sorolla við trönurnar í garðin-
um sínum, fékk slag og lamað-
ist. Hann náði sér aldrei og lést
10. ágúst árið 1923.
Hvers vegna er haldin sam-
sýning þessara tveggja málara?
Jú, þeir áttu ýmislegt sameigin-
legt, bæði sem einstaklingar og
listamenn. Merkilegar tilviljanir
tengja lífshlaup þeirra. Þeir eru
báðir fæddir í febrúar og eiga
báðir dánardægur í ágúst. Talan
3 gegnir veigamiklu hlutverki í
tengslum þeirra á millum. Sor-
olla fæddist þremur árum síðar
en Zorn, gifti sig þremur árum
síðar en hann og lést einnig
þremur árum síðar. Báðir hlutu
Grand Pn'x-viðurkenningu á
heimssýningunni í París alda-
mótaárið. Báðir hrifust ákaf-
lega af mikilfenglegri listsköpun
Velasques. Áhrifanna gætir í
verkum þeirra beggja. Báðir
leituðu fanga í samskonar
myndefni: Trjálundum, lysti-
görðum, fólki að baða sig, vatni
og hafi. Báðir voru þeir snjallir
andlitsmálarar og uppteknir af
því að fanga ljósið og birtuna
og koma litbrigðunum til skila í
málverkinu. Hafið skipar veglegan sess í verkum beggja.
Hvað Sorolla varðar skal engan undra þar sem hann er fæddur
og uppalinn við Miðjarðarhafið. Zorn óx hins vegar upp í
hjarta sænskrar sveitar, umlukinn skógi og vötnum. Já, Siljan
var hafið hans. Síðar heillaðist hann af hafinu á ferðalögum
sínum, bæði Miðjarðarhafinu og Atlantshafinu og nær meistara-
legum tökum á að skila margbreytileik þess í málverkum sínum.
Báðir eru þeir á stöðugum ferðalögum og dvelja oft á sömu
slóðum samtímis. Allar líkur benda til þess að þeir hafi fyrst hist
á heimssýningunni í París og samstundis orðið vel til vina. Upp
frá því áttu þeir í bréfaskiftum, hittust víða á ferðalögum sínum
auk þess sem Zorn heimsótti Sorolla til Spánar. Spánn átti sterk
ítök í báðum. En þeir koma frá höfum tveim. Jafnvel leikmað-
urinn skynjar það strax í verkum þeirra. Ljósið, birtan og litirnir
eru miklu heitari og sterkari í myndum Sorolla. Yfir myndum
Zoms hvílir tempmð ró hins norræna ljóss.D
Sjómannskonur í Valencia eftir Sorolla, 1915.
HEIMSMYND 31