Fréttablaðið - 07.11.2015, Blaðsíða 96

Illugi Jökulsson kannar hvort
rétt sé að Jesú hafi alltaf tekið
pól umburðar-
lyndis og góð-
vilja í hæðina.
Flækjusaga
Um daginn voru menn farnir að rífast um Jesú frá Nasaret eina ferðina enn. Raunar snerist rifrildið ekki um Jesú sjálfan, heldur
um miðil sem telur sig ná sambandi
við dáið fólk og allt undir merkjum
kærleikans, og þá var nánast óhjá-
kvæmilegt að Jesú skyti upp kollinum
í umræðunum. Það fór líka svo því
einn aðili að deilunum sakaði á end-
anum annan um að sýna ekki nægi-
legt kærleiksþel og þó einkum mildi í
rifrildinu, og spurði: „Hvað hefði Jesú
gert?“ Meiningin með þessari spurn-
ingu – þegar henni er varpað fram í
rökræðum – er alltaf sú að vekja þá
hugmynd að Jesú, kærleikshöfðing-
inn mikli, myndi aldrei hafa sýnt þá
hörku og óbilgirni sem spyrjandinn
telur sig nú hafa orðið varan við hjá
mótstöðumanni sínum í þrætunni.
Og spurningin, yfirleitt borin fram í
armæðutón, er líka í fullu samræmi
við þann „milda Jesú“ sem við erum
vönust að sjá á myndum eða heyra
um hjá prestunum, mildin er hans
helsta einkenni, hann er þolinmæðin
og góðsemin uppmáluð, hægur og hlý-
legur, já, alltaf svo hlýlegur, augun stór
og blíðleg, skeggið alltaf svo vel greitt.
En á þessi mynd af Jesú endilega við
rök að styðjast? Er víst að hann hafi
endilega og ævinlega verið svo mjúkur
og þýður og góðgjarn í framgöngu sem
hin klassíska mynd af honum sýnir?
Þessari spurningu er auðvitað illmögu-
legt að svara í alvöru. Þótt heimildir
um upphafsmann kristindómsins séu
ýmsar er ógjörningur að segja til um að
hve miklu leyti þær snúast um mann-
inn Jesú frá Nasaret, sem vissulega var
á dögum, eða að hve miklu leyti þær
segja frekar seinnitímasögu um Krist
þann sem fylgismenn trúðu þá að
hefði sjálfur verið guð. En til að freista
þess að gefa þó ekki væri nema þoku-
drungað svar, er skynsamlegast að leita
til elstu heimildarinnar sem við þekkj-
um en það er Markúsarguðspjall sem
skrifað var um eða laust fyrir árið 70,
það er að segja 35-40 árum eftir dauða
Jesú. Bréf Páls postula eru að vísu eldri
en Páll hafði lítinn sem engan áhuga á
persónu Jesú eða framferði hans í líf-
inu, Páll hafði aðeins áhuga á dauða
hans eða öllu heldur upprisu.
En hvaða sögu segir Markús?
Jú, sá Jesú frá Nasaret sem hann lýsir
er karl í krapinu, mótsagnakenndur
maður sem læknar fólk og boðar guðs-
ríki milli þess sem hann rífst við farísea
af heilmikilli þrætubókarlist, skammar
lærisveinana (stundum að ósekju sýn-
ist manni), kallar Pétur postula Satan
fyrir að vilja spyrja hann út í eitthvað
og hótar vantrúuðum handarmissi
og helvítisvist í hinum „óslökkvandi
eldi … þar sem ormarnir deyja ekki“.
Og hann bannar hjónaskilnaði. Það
er ætíð sláttur á honum, hann hefur
húmor og virðist hafa mikla per-
sónutöfra en sá skaplitli mildisveinn
sem alltaf tekur pól umburðarlyndis
og góðvilja í hæðina, hann er ekki að
finna hjá Markúsi.
Hvað hefði
Jesú gert?
Er eðlilegt að berja þræla?
Sumt hljómar ekki vel. Eins og oft
hefur verið bent á – þá fordæmir Jesú
aldrei þrælahald sem þá var við lýði í
öllum hinum heimi fornaldar og var
auðvitað viðurstyggð hin mesta. Jafn-
vel þegar þrælar koma fyrir í dæmi-
sögum hans (yfirleitt kallaðir „þjónar“
í íslenskum Biblíuþýðingum) notar
hann aldrei tækifærið til að benda
áheyrendum sínum á hver svívirða
það sé að hneppa aðra manneskju í
þrældóm. Þrælahaldið var náttúrlega
svo rótgróið í samfélaginu að fyrirgefa
mátti mönnum fyrir að ganga ekki á
hólm við það, en að Jesú skyldi ekki
ráðast gegn því sýnir betur en flest
annað að hann var að ýmsu leyti bara
barn síns tíma. Í Lúkasarguðspjalli
talar hann meira að segja um það í
einni dæmisögu sem eðlilegan hlut að
lúskrað sé á þræli sem ekki geri vilja
eiganda síns. En þótt þeir sem telji Jesú
guðlegan eigi núorðið erfitt með að
skýra samþykki hans á þrælahaldi, þá
sýnir það okkur hinum bara að hann
var mannlegur, ó svo mannlegur, og í
því fólst til dæmis að vera blindur á þá
illsku sem í þrælahaldinu fólst.
Fleira mætti tína til sem gengur
í berhögg við hina alltumlykjandi
mildi. Jesú sýndi móður sinni og
bræðrum fyrirlitningu þegar þau
komu að vitja hans og það er kannski
vert að taka fram að þótt seinni guð-
spjallamenn gefi til kynna að síðar
hafi Jesú sæst við fjölskyldu sína, eða
hún við hann, þá kemur ekkert slíkt
fram hjá Markúsi. Sættirnar gætu því
verið seinni tíma viðbót höfunda sem
kunnu illa við að sýna Jesú í stríði við
fjölskyldu sína.
Mestöll lýsing Markúsar sýnir ein-
faldlega mótsagnakenndan og býsna
stórskorinn mann. Hann getur verið
hranalegur og höstugur í fasi en á
vissulega líka til mildi og nærgætni í
viðmóti við sumt fólk, og dugar þá að
nefna konuna sem hafði haft blæðing-
ar í tólf ár samfleytt og svo litlu dóttur
Jaírusar.
Hvað höfðu svínin gert honum?
Einna óviðkunnanlegast við þann
Jesú sem Markús greinir frá er svo hins
vegar hvernig hann bregst við nátt-
úrunni og nágrönnum okkar mann-
anna. Í 5ta kapítula segir frá því að Jesú
rak hóp af illum öndum úr veikum
manni. Brottreknir smádjöflarnir
biðja um leyfi til að fara í svínahjörð
sem þar var á beit nærri og Jesú leyfði
þeim það. Veslings svínin sem ekkert
höfðu til saka unnið urðu nú fyrir inn-
rás hinna illu anda og svínahjörðin
steypti sér því næst öll út í nálægt
stöðuvatn. Þar drukknuðu tvö þúsund
svín og ef Jesú teldist ekki sjálfur vera
guð, þá mætti jafnvel halda því fram
að þessi hundraðasta og ellefta með-
ferð á blessuðum dýrum bæri vott um
grimmt og guðlaust hjarta. Hún er að
minnsta kosti í litlu samræmi við hinn
eilíflega milda og góða Jesú á Biblíu-
myndum sunnudagaskólanna. Jafnvel
enn skrýtnari er þó frásögn Markúsar
af því þegar Jesú ætlar að næla sér í
fíkju af tré en finnur enga, einfaldlega
vegna þess að þá var ekki réttur árs-
tími. Samt bregst Jesú ofsareiður við
og formælir fíkjutrénu svo það visnar
í einni svipan. Og þegar lærisveinarnir
undrast þetta bregst Jesú hróðugur við
og telur til marks um að treysti menn á
guð geri guð allan þeirra vilja.
Eftir því sem tíminn leið og hin nýja
trú þróaðist, þá sjást þess merki í guð-
spjöllunum þremur sem skrifuð voru
á eftir Markúsi að lýsingarnar á Jesú
verða æ guðlegri. Hann er látinn taka
æ stærra upp í sig um hlutverk sitt,
samanber hinar frægu ræður Jóhann-
esarguðspjalls sem var sett saman
um 100-110 e.Kr. Þar fullyrðir Jesú
að hann sé vegurinn, sannleikurinn,
lífið, lifandi brauð, ljós heimsins, hinn
sanni vínviður og svo framvegis. Og
hann fullyrðir beinlínis að allir sem á
undan honum hafi komið séu „þjófar
og ræningjar“. Og geta fullyrðingar af
því tagi líklega hvorki talist auðmjúk-
legar né umburðarlyndar, og þaðan
af síður vottar í þeim fyrir virðingu í
garð annarra sem reynt höfðu að boða
guðsríki á undan Jesú. En það sem enn
má lesa úr seinni guðspjöllunum um
persónu Jesú er þó í stærstu dráttum
ámóta og hjá Markúsi – Jesú er afar
mótsagnakenndur, stundum ósann-
gjarnt hörkutól, stundum mjúklyndur,
viðkvæmur og elskulegur. Matteus og
Lúkas segja báðir söguna um fíkjutréð
sem Jesú bölvaði, það sýnir í fyrsta lagi
að sú saga hefur verið flestum kunn í
hópi hinna frumkristnu, og í öðru lagi
að hún hefur ekki verið talin í neinu
ósamræmi við það sem fólk vissi eða
taldi sig vita um Jesú.
Mathákur og vínsvelgur
Og Lúkas missir upp úr sér skemmti-
legt smáatriði. Í sjöunda kapítula
heldur Jesú innblásna montræðu þar
sem hann er í raun að hreykja sér yfir
Jóhannes skírara, og þá kemur fram
að menn hafi gagnrýnt hann sjálfan
fyrir að vera „mathákur og vínsvelgur“.
Og þá kviknar hugmyndin: Var Jesú
kannski akfeitur og sífullur? Auðvitað
er engan veginn þar með sagt. En þessi
athugasemd sannar þó að myndin af
Jesú sem hinir frumkristnu höfðu í
hausnum var ekki endilega af spökum
og hófsömum hæglætismanni, enda
kemur víðar fram að hann var mjög
veisluglaður og félagslyndur, og lét sig
að minnsta kosti einu sinni hafa það
að nota guðlega gáfu sína til að „redda
búsi“ eins og það hefði heitið í mínu
ungdæmi.
Það er kannski best að taka fram
til að fyrirbyggja misskilning að hér
hefur ekki verið skrifað Jesú frá Nas-
aret til hnjóðs. Enginn maður er alltaf
sanngjarn og óaðfinnanlegur, og að
mínum dómi er það frekar álitsauki
en hitt fyrir Jesú frá Nasaret að hann
hafi verið skapstór og jafnvel svo-
lítið brogaður. Og skemmtilegast er
að maður þarf ekki annað en líta í
sjálf guðspjöllin til að sjá að Jesú frá
Nasaret var kannski guð en heilagur
maður var hann ekki.
Var Jesú eins umburðarlyndur og hin klassíska mynd af honum sýnir?
Þar drukknuðu tvö
Þúsund svín og ef Jesú
teldIst ekkI sJálfur
vera guð, Þá mættI
Jafnvel halda Því fram
að ÞessI hundraðasta
og ellefta meðferð á
blessuðum dýrum bærI
vott um grImmt og guð-
laust hJarta.
Untitled-2 1 6.11.2015 09:03:35
7 . n ó v e m b e r 2 0 1 5 L A U G A r D A G U r52 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð