Fréttablaðið - 10.12.2015, Blaðsíða 36

Manneskjan er í alls konar litum og gerðum en stundum þurfum við
aðstoð og þá getur verið gott
að vita hvert hægt er að leita. Á
Akureyri var lögð niður dagdeild
geðdeildar þegar hrunið kom
vegna sparnaðar en við vitum að
vandamál hverfa ekki og fólk þarf
hjálp og þess vegna var Grófin
geðverndarmiðstöð stofnuð hinn
10. október 2013.
Óhætt er að segja að þörfin var
og er mikil þar sem daglega mæta
20 til 25 manns sem segir sitt eftir
tveggja ára starf að eitthvað er að
virka sem fær fólkið til að koma og
takast á við sjálft sig með öðrum
á jafningjagrunni. Við fengum
hvatningarverðlaun frá forvarna-
og fræðslusjóðnum „Þú getur“
fyrir framúrskarandi forvarnar-
og fræðslustarf sem vakið hefur
athygli og hjálpað mörgum að
stíga skrefið í átt að bættum lífs-
gæðum. Um leið var fjórum ein-
staklingum úr Grófinni sem eru í
háskólanámi veittir námsstyrkir
sem er ómetanlegt og gefur öðrum
um leið von um að margt sé hægt
með góðum stuðningi.
Hugarafl og Grófin
geðverndarmiðstöð
Ég fór suður haustið 2009 í Ráð-
gjafarskóla og var búinn að lesa
mér til um Hugarafl og fannst
þessi hugmyndafræði um valdefl-
ingu og batamódelið spennandi
en á leiðinni þangað hugsaði ég
„nei, ég er ekki svona geðveikur“,
var með ranghugmyndir og for-
dóma gagnvart öðrum og þekki
það þegar aðrir hugsa það sama
sem getur hindrað fólk í að leita
sér aðstoðar.
Ég tók skrefið í Hugarafl og
sneri ekki heim fyrr en þremur
árum seinna, ég sé ekki eftir
þeirri vinnu í sjálfum mér og sá
marga einstaklinga ná góðum
bata ef ekki fullum bata af sínum
geðröskunum en fyrst og fremst
öðlast bætt lífsgæði sem við öll
þráum og ef þú ert að hugsa það
sama og ég gerði gefðu þessu tíma
og tækifæri. Ég var á miklum lyfj-
um en er á litlu í dag með því að
nýta mér m.a. Hugarafl. Hugsan-
lega verð ég lyfjalaus einhvern
tímann en það er ekki markmið
í sjálfu sér.
Sama má segja að hjá okkur í
Grófinni hafa menn getað minnk-
að við sig lyf eftir að hafa tekið
skrefið og nýtt sér hjálpina með
að hafa sinn lækni með í ráðum.
Grófin geðverndarmiðstöð vinnur
eftir hugmyndafræði Hugarafls
sem er valdefling og batamódel
sem felur m.a. í sér að ná tökum
á eigin lífi með því að efla sjálfan
sig með öðrum notendum og fag-
mönnum á jafningjagrunni.
Heitt á könnunni
Ef þú ert að einangra þig, ert með
grímu til að fela þína vanlíðan og
finnst allt vonlaust og sérð ekki til-
gang með þessu lífi þá sakar ekki
að koma við og kynna sér starf-
semina. Geðraskanir fara nefnilega
ekki í manngreinarálit frekar en
önnur áföll sem fólk verður fyrir í
lífinu en að fá sér kaffi og spjalla
kostar ekkert og hver veit nema að
það gæti hjálpað. Maður veit víst
ekki nema maður gefi sér tækifæri
og tíma og miðað við fjöldann
sem kemur til okkar gæti verið að
þetta hentaði þér. Grófin er stað-
sett í Hafnarstræti 95., 4. hæð, fyrir
ofan Apótekarann í göngugötunni
á Akureyri.
Jákvætt skref
í okkar samfélagi
Trúmálaumræðan er fjörleg í dag, en misjafnlega mál-efnaleg eins og gengur.
Í nýlegu innleggi, „Á traustum
grunni vísindalegra staðreynda“
(Fréttabl., 6.11.15), er ýjað að því
að trúað fólk „afsali sér heilbrigðri
skynsemi og rökhyggju en leggi
í blindni trúnað á ýmiss konar
kraftaverkasögur“. Sú staðhæfing,
sem ekki er vísindalegs eðlis, gefur
tilefni til að minna á eitt og annað.
Það er algeng skoðun að trú og
vísindi séu andstæður; að með
tilkomu vísinda séu trúarlegar
skýringar á lífinu og tilverunni
úreltar leifar liðins tíma. Jafnvel
er álitið að vísindi hafi afsannað
tilvist Guðs. Þó geta vísindi ekki
afsannað tilvist Guðs því að þau
fást við hinn efnislega heim. Guð
er handan hans og því eitthvað
sem vísindi geta ekki náð til í krafti
eigin aðferða. Vísindamaður sem
segist hafa afsannað tilvist Guðs
fæst ekki við vísindi heldur heim-
speki eða guðfræði.
Vísindi eru því takmörkuð! Þau
ná ekki utan um eða útskýra allt
sem leitar á huga mannsins eða
er fólgið í reynslu hans. Eins og
eðlisfræðingurinn Peter Medewar
sagði er fljótlegast að koma óorði
á vísindi með því að segja að þau
svari öllum spurningum og að
spurningar sem vísindi svari ekki
séu merkingarlausar. Að mati
Medawar eru vísindi augljóslega
takmörkuð enda geti þau ekki
svarað grundvallarspurningum
varðandi tilurð tilverunnar, til-
gang lífsins og örlög, eða hvað sé
gott, rétt og fallegt.
Það viðhorf að trú og vísindi
fari ekki saman stenst illa sögu-
lega skoðun. Brautryðjendur vís-
inda voru trúaðir menn á borð við
Boyle, Galíleó, Newton, Kepler
o.fl. Þeir sáu enga mótsögn milli
vísinda og guðstrúar. Það sama á
við um fjölmarga vísindamenn í
nútímanum. Þá var ekki tilviljun
að vísindi komu til sögunnar í Evr-
ópu 16. aldar sem lengi hafði mót-
ast af kristinni heimsmynd. Eins
og C.S. Lewis sagði urðu menn vís-
indalegir í hugsun því þeir gerðu
ráð fyrir náttúrulögmálum; og þeir
gerðu ráð fyrir náttúrulögmálum
því að þeir trúðu á þann sem setti
náttúrunni lögmál sín.
Ganga út frá bjagaðri guðsmynd
Þeir sem telja að vísindi og trú séu
í mótsögn ganga oft út frá bjag-
aðri guðsmynd. Litið er svo á að
Guð sé einungis uppfyllingarefni
í takmarkaða þekkingu manns-
ins. Við finnum Guði stað þar
sem vísindaleg útskýring sé ekki
fyrir hendi. Eftir því sem vísindi
útskýri meira verði minna pláss
fyrir Guð. En slíkur skilningur ber
ekki Guði kristinnar trúar vitni.
Guð er orsakavaldurinn, sá sem
leiddi fram alheiminn og við-
heldur tilvist hans. Hann er á bak
við það sem við vitum og það sem
við vitum ekki.
Vísindin rannsaka alheiminn,
hvers eðlis hann er og hvernig
hann virkar. Þegar vísað er til Guðs
annars vegar og vísinda hins vegar
til að útskýra alheiminn er um að
ræða ólíkar útskýringar – sem þó
er gjarnan ruglað saman.
Að biðja fólk að velja á milli vís-
inda og Guðs er líkast því að sýna
manni Ford T bíl og biðja hann
að velja á milli tveggja mögulegra
útskýringa á honum. Annars vegar
náttúrulögmálin, lögmál eðlis-
fræðinnar, vélfræðinnar o.s.frv.
og hins vegar Henry Ford sjálfan.
Slíkir afarkostir eru fráleitir því
um tvær jafngildar útskýringar
er að ræða enda þótt ólíkar séu.
Báðar eru nauðsynlegar og rétt-
ar. Við þurfum í senn vísindalega
útskýringu á bílnum með tilliti til
eðlisfræðilegra lögmála og per-
sónulega útskýringu með tilliti til
orsakavalds.
Þegar alheimurinn er útskýrður
með vísan til Guðs sem orsaka-
valds er um að ræða útskýringu
af öðrum toga en hina vísinda-
legu útskýringu. En þær eru ekki í
mótsögn. Henry Ford keppir ekki
við lögmál eðlisfræðinnar sem
útskýring á Ford T bíl frekar en
Guð keppir við vísindi sem útskýr-
ing á alheiminum. Þá væri fráleitt
að halda því fram að þar sem við
getum útskýrt með vísindalegum
hætti hvernig Ford T bíll virkar
megi draga af því þá ályktun að
Henry Ford hafi aldrei verið til.
Í raun er það svo að eftir því
sem við skiljum alheiminn betur
verður auðveldara að dásama
hugvitssemi Guðs sem á bak við
hann er. Það hefur alltaf verið hið
kristna viðhorf: „Himnarnir segja
frá Guðs dýrð, og festingin kunn-
gjörir verkin hans handa.“
Heilbrigð trú!
Þegar dómari í sakamáli dæmir um sekt eða sakleysi þarf hann meðal annars að
leggja mat á þau sönnunargögn
sem liggja fyrir í málinu.
Sönnunargögn í sakamáli
Mikilvægustu sönnunargögnin í
málum sem varða kynferðisbrot
gegn börnum eru frásagnir ger-
andans, barnsins og annarra vitna.
Hlutverk dómara er meðal annars
að meta hvort framburðurinn sé
trúverðugur eða ekki og hvort
hann hafi þýðingu fyrir úrslit máls.
Hefur framburður brotaþola verið
stöðugur? Er framburðurinn í sam-
ræmi við fyrri framburð? Hvernig
horfir hann við framburði ákærða
og vitna og öðrum sönnunargögn-
um? Þetta er meðal spurninga sem
dómari þarf að leita svara við.
Aðstaðan getur verið erfið, því í
kynferðisbrotamálum eru það oft
einungis tveir einstaklingar, ger-
andi og þolandi, sem geta sagt frá
málsatvikum af eigin raun. Þetta
er enn vandasamara þegar barn á
í hlut.
Börn sem hafa orðið fyrir kyn-
ferðisbroti segja oft einstaklingi,
sem þau bera traust til, frá atvik-
inu. Þetta getur verið ættingi, vinur
eða faglærður einstaklingur úr
nærumhverfinu, til dæmis kenn-
ari, sálfræðingur eða starfsmaður
félagsþjónustu sveitarfélaga. Á
þessum einstaklingum hvílir
skylda til að gera barnaverndar-
nefnd viðvart hafi þeir ástæðu til
að ætla að barn hafi orðið fyrir
ofbeldi eða annarri vanvirðandi
háttsemi.
Erfitt getur verið að meta hve-
nær aðstæður eru með þeim hætti
að tilkynna skuli barnaverndar-
nefnd um þær. Ríkir hagsmunir
standa þó til þess að tilkynna allar
grunsemdir um hættu á að barn
verði beitt kynferðislegu ofbeldi,
grun um að slíkt ofbeldi eigi sér
stað og grun um að það hafi þegar
átt sér stað, óháð því hver er ger-
andi og hversu alvarlegt ofbeldi
hafi átt sér stað. Tilkynnandi þarf
ekki að hafa nákvæmar upplýsing-
ar um brot en hann þarf að átta sig
á því í hverju hann telur hættuna
fyrir barnið vera fólgna.
Enginn má yfirheyra barn nema
barnaverndarnefnd og lögregla
Í framkvæmd hefur sú staða oft
komið upp að tilkynnandi til-
kynnir brot ekki strax til barna-
verndarnefndar, heldur rannsakar
málið nánar sjálfur, til dæmis með
því að ræða við barn og þá jafnvel
að viðstöddum aðstandanda eða
öðrum brotaþolum, hafi þeir verið
fleiri en einn. Slíkt getur verið
skaðlegt fyrir úrlausn málsins því
þarna skapast hætta á að tilkynn-
andinn fari út fyrir sitt verksvið án
þess að hafa til þess nauðsynlega
þekkingu.
Afar brýnt er að tilkynnandi vísi
máli rakleiðis til barnaverndar-
nefndar eða jafnvel lögreglu, ef
hann hefur ástæðu til að ætla að
brot sé mjög alvarlegt, en reyni
ekki að grennslast frekar fyrir um
atburðina sjálfur. Barnaverndar-
nefnd, og eftir atvikum lögregla,
tekur síðan skýrslur af barninu
samkvæmt þeim vinnubrögðum
sem tíðkast við skýrslutökur af
svo ungum brotaþolum, til dæmis
með aðkomu Barnahúss.
Af hverju skipta
rétt viðbrögð máli?
Vandasamt er að yfirheyra börn og
lítið má út af bera til að rýra trú-
verðugleika þeirra. Það hvað barn
sagði um kynferðisbrot á fyrri stig-
um, áður en máli var komið í réttar
hendur, getur haft áhrif við mat á
hvort dómari getur lagt trúnað á
frásögn þess og annarra vitna fyrir
dómi – og þar af leiðandi hvort
dómarinn geti notað framburðinn
við úrlausn máls. Rétt viðbrögð
skipta því sköpum svo dómari geti
leitt málsatvik í ljós og dæmt um
sekt eða sakleysi.
Rétt fyrstu viðbrögð
í tilefni ætlaðs
kynferðisbrots gegn barni
Valgerður Sólnes
lögfræðingur
Það hvað barn sagði um
kynferðisbrot á fyrri stigum,
áður en máli var komið í
réttar hendur, getur haft
áhrif við mat á hvort dómari
getur lagt trúnað á frásögn
þess og annarra vitna fyrir
dómi – og þar af leiðandi
hvort dómarinn geti notað
framburðinn við úrlausn
máls.
Eymundur
Eymundsson
ráðgjafi og með-
limur í Grófinni Grófin geðverndarmiðstöð
vinnur eftir hugmyndafræði
Hugarafls sem er valdefling
og batamódel sem felur m.a.
í sér að ná tökum á eigin
lífi með því að efla sjálfan
sig með öðrum notendum
og fagmönnum á jafningja-
grunni.
Gunnar
Jóhannesson
fv. sóknarprestur
Í raun er það svo að eftir því
sem við skiljum alheiminn
betur verður auðveldara að
dásama hugvitssemi Guðs
sem á bak við hann er.
visir.is Sjá má lengri útgáfu
greinarinnar á Vísi.
Vikan 28.10–3.11.
01.11.-22.11.2015
Ævisögur2
Mikael með magnaða bók
Fréttablaðið
Stundin
1 0 . d e s e m b e r 2 0 1 5 F I m m T U d A G U r36 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð I ð