Morgunblaðið - 06.11.2019, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 2019
Móðurást Móðirin ýtir vagninum á undan sér upp brekkuna. Æviför barnsins er hafin og á þeirri vegferð er stundum svolítið á fótinn, eins og hér sést. Allt verður léttara með stuðningi.
Eggert
Okkur Íslendinga greinir á um
margt, stórt og smátt. En við erum
flest ef ekki öll samstiga í að tryggja
öllum jöfn tækifæri til menntunar,
óháð efnahag og búsetu. Í einfald-
leika sínum má segja að litið sé á
menntakerfið með svipuðum hætti
og heilbrigðiskerfið. Við viljum
standa sameiginlega að fjármögnun
þjónustunnar. Ágreiningurinn snýr
fremur að því hvernig veita eigi
þjónustuna, hvort og þá með hvaða
hætti samþætta eigi rekstur á veg-
um opinberra aðila og einkaaðila.
Í sjálfu sér er það rannsóknarefni
að enn skuli rifist um verkaskiptingu
hins opinbera og einkafyrirtækja,
hvort heldur á sviði heilbrigðisþjón-
ustu eða menntunar. Íslensk heil-
brigðisþjónusta kemst ekki af án
einkarekstrar. Íslenskt menntakerfi
er blómlegra og öflugra vegna sjálf-
stætt starfandi skóla – Ísaksskóli,
Hjallastefnan, Verslunarskóli Ís-
lands, Háskólinn í Reykjavík, svo
nokkur dæmi séu nefnd.
Fyrir þann sem hér skrifar hefur
það valdið vonbrigðum hversu illa
hefur tekist að innleiða með skipu-
legum hætti samkeppni um þjónustu
sem við höfum tekið ákvörðun um að
standa sameiginlega undir. Of marg-
ir eiga erfitt með að gera greinar-
mun á því hver veitir þjónustuna og
hver greiðir fyrir hana. Ég hef oftar
en einu sinni bent á að skynsamlegt
sé fyrir þann sem greiðir (hið opin-
bera) að efna til samkeppni milli
þeirra sem hafa áhuga á að veita
þjónustuna, hvort heldur um er að
ræða heilbrigðisþjónustu eða rekst-
ur menntastofnana. Slík samkeppni
tryggir að öðru jöfnu lægra verð. Og
fátt er betra fyrir þann sem nýtir sér
þjónustuna en að keppt sé um við-
skiptin – að fleiri en einn og fleiri en
tveir berjist um að fá viðkomandi í
viðskipti. Þjónustan verður betri og
nær því að uppfylla þær
þarfir sem fyrir hendi
eru.
Að njóta
hæfileika sinna
Birgir Kjaran [1916-
1976], þingmaður, rit-
höfundur og hagfræð-
ingur, hélt því fram að
æðsta takmark sam-
félags væri að veita
„einstaklingunum allt
það frelsi, sem þeir
þarfnast til þess að fá
að fullu notið hæfileika
sinna og mannkosta“. Viðhorf Birgis
fangar vel þá hugsun sem liggur að
baki sjálfstæðisstefnunni og ein-
staklingsfrelsinu. Það er því ekki til-
viljun að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
alla tíð lagt áherslu á menntamál.
„Góð menntun er grundvall-
arforsenda jafnra tækifæra og lykill
að lífsgæðum einstaklinga, opnu
samfélagi og er forsenda öflugs at-
vinnulífs og samkeppnishæfni,“
sagði m.a. í ályktun landsfundar á
liðnu ári.
Varla deilir nokkur um þá stað-
hæfingu landsfundarfulltrúa að hag-
vöxtur, bætt lífskjör og samkeppnis-
hæfni Íslands byggjast á menntun
og vísindastarfi. Þess vegna er
menntakerfið og skipulag þess ekki
einkamál fáeinna útvalinna embætt-
ismanna eða innmúraðra sérfræð-
inga. Menntun er eitt mikilvægasta
viðfangsefni alls samfélagsins –
sameiginlegt verkefni nemenda, for-
eldra, kennara, launafólks og fyr-
irtækja, kjörinna fulltrúa og emb-
ættismanna.
Það er sérstakt fagnaðarefni að
Samtök atvinnulífsins [SA] taki af
skarið með ítarlegri skýrslu og til-
lögum um skipan menntakerfisins;
Menntun og færni við hæfi. Ekki er
við því að búast að allir takir undir
með SA en það er rétt sem Eyjólfur
Árni Rafnsson, for-
maður samtakanna,
bendir á í ávarpi að ein
af „stærstu áskorun-
um sem við stöndum
frammi fyrir í íslensku
menntakerfi í dag er
hvernig þróa þarf hlut-
verk skólakerfis og at-
vinnulífs við að búa
fólk undir tæknibreyt-
ingar sem eru oft
kenndar við fjórðu iðn-
byltinguna“.
SA benda á að
menntun auki færni
starfsfólks, ýti undir verðmæta-
sköpun og bæti þar með lífskjör
allra. „Þetta á sérstaklega við á Ís-
landi enda er hlutur launafólks í
verðmætasköpun samfélagsins
hvergi hærri, eða 62%. Þetta hlutfall
er til dæmis 55% í Noregi og 56% í
Finnlandi.“
Spurning um lífskjör
Skýrsla og tillögur SA grundvall-
ast á eftirfarandi fullyrðingu:
„Menntun hvers einstaklings er
ekki aðeins mikilvæg fyrir hann
sjálfan heldur fyrir lífskjör okkar
allra.“
Með hliðsjón af eftirfarandi stað-
reyndum vilja Samtök atvinnulífsins
stytta grunnskólann um eitt ár:
 Ísland ver hærra hlutfalli
landsframleiðslu til grunnskóla en
nokkurt annað þróað ríki, eða 2,33%.
 Ísland er í 39. sæti á PISA.
 Þýskaland ver 0,65% af þjóð-
arframleiðslu til grunnskólans og er
í 16. sæti PISA.
 Íslenskir grunnskólanemendur
eru í skóla 180 daga á ári en utan
skóla í 185 daga.
SA fullyrða að tækifæri séu til
þess að stytta grunnskólagöngu ís-
lenskra nemenda en á sama tíma
auka gæði námsins, með fjölgun
kennsludaga um 17 á ári. Sumarfríið
sem nú er um 10,5 vikur verði sjö
vikur. „Mjög löng sumarfrí, eins og
þau sem tíðkast hér á landi, hafa
slæm áhrif á námsárangur barna,
sérstaklega þeirra sem eiga foreldra
með lægri tekjur eða erlent móður-
mál,“ segir í skýrslunni.
SA ganga út frá því að framlög til
grunnskólans lækki ekki þrátt fyrir
styttingu námsins:
 Framlag á hvern nemanda
hækkar um 10%, eða um 182 þúsund
krónur á ári.
 Hægt er að hækka laun kenn-
ara umtalsvert án aukins kostnaðar.
Rétt er að viðurkenna að þegar
tekin var ákvörðun um styttingu
framhaldsskólans var ég fullur efa-
semda enda væru þar að baki veik-
burða rök. Þótt enn sé of snemmt að
dæma um árangurinn er ýmislegt
sem bendir til að breytingin hafi ver-
ið skynsamleg.
Stytting náms getur hins vegar
ekki verið sjálfstætt markmið. Aðal-
atriðið – það sem öllu skiptir – er að
tryggja gæði náms og fjölbreytileika
þannig að nemendur geti ræktað
hæfileika sína og áhuga. Um leið má
í engu hvika frá því markmiði að
menntakerfið byggi á jafnrétti, þar
sem nemendum er boðið nám og
kennsla við hæfi og þeir eigi kost á
að spreyta sig á viðfangsefnum sem
hugur þeirra og geta stendur til.
Öflugasta tæki samfélagsins
Samtök atvinnulífsins rökstyðja
styttingu grunnskólans og fullyrða
að með auknu framlagi á hvern
nemanda sé hægt að auka gæði
námsins og styrkja stöðu kennara.
Rökin eru sterk. Þá er ekki hægt að
horfa fram hjá því að grunnskólar
eru í samkeppni um gott starfsfólk
við aðra vinnustaði: „Ef ekki er
hægt að bjóða samkeppnishæft
starfsumhverfi og laun, þá verða
grunnskólarnir undir í þeirri sam-
keppni.“
Skýrsla SA snýr ekki aðeins að
grunnskólanum heldur einnig að
öðrum skólastigum. Sameiningu há-
skóla, eflingu iðn- og tæknináms.
Hér eru ekki tök á að fara yfir þá
hluta skýrslunnar en þó verður ekki
hjá því komist að vekja athygli á til-
lögu – stefnu SA þegar kemur að
leikskólum:
„Í samfélagi jafnra tækifæra ættu
foreldrar að geta valið hvernig þau
haga fjarveru frá vinnumarkaði
vegna barneigna og því þarf að
tryggja að úrræði séu til staðar frá
þeim tíma er fæðingarorlofi lýkur.
Það stuðlar að jafnari launum
kynjanna, eykur hlut kvenna í
stjórnunarstöðum og gerir þeim
kleift að sækja fram á fleiri sviðum.“
Jafnrétti til náms er ekki aðeins
þjóðhagslega skynsamlegt – arð-
vænlegt efnahagslega og félagslega.
Menntun er öflugasta tæki sam-
félagsins til að stuðla að jöfnuði og
gefa ungu fólki tækifæri. Við Íslend-
ingar getum haldið áfram að rífast
um skatta og gjöld, skipulag eftir-
litsiðnaðarins, ríkisrekstur fjöl-
miðla, áfengi í búðir og rammaáætl-
anir. Ágreiningsefnin er fjölmörg.
En við hljótum að ná saman um að
nýta öflugasta jöfnunartækið –
menntakerfið – til hagsbóta fyrir
alla óháð efnahag eða búsetu. Ekki
síst vegna þessa er skýrsla Samtaka
atvinnulífsins mikilvægt framlag.
Eftir Óla Björn Kárason » Samtök atvinnulífs-
ins rökstyðja stytt-
ingu grunnskólans og
fullyrða að hægt sé að
auka gæði námsins og
styrkja stöðu kennara.
Rökin eru sterk.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Menntun – raunverulegt tæki til jöfnuðar