Morgunblaðið - 06.11.2019, Side 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 2019
Það blasir ekki við fyrir framað Atómstöðin eigi sérstakttilkall til þess að verða tek-in til viðamikils endurmats
á Stóra sviði Þjóðleikhússins. Svo
mjög er hún bundin ritunartíma sín-
um, skrifuð sem beint innlegg í hita-
mál samtíma síns, svo full af vísunum
og tímabundnum skotum og skop-
myndum sem löngu eru orðnar
óskiljanlegar öðrum en elstu mönn-
um og æstustu og fróðustu aðdáend-
um. Fyrir utan að hér setur Halldór
Laxness listræn viðmið í annað sæti
á eftir pólitísku erindi á afgerandi
hátt, og það sést. Atómstöðin er ekki
meðal hans bestu bóka. Suma ágall-
ana tekst ekki að leysa á sviði Þjóð-
leikhússins. Tilvísunin í freistingar
Krists í eyðimörkinni verður til
dæmis alltaf eitt vandræðalegasta
uppátæki Nóbelsskáldsins, svo einn
smávægilegur sé nefndur. Aðrir
reynast vera óvæntir styrkleikar.
Stærsti sigur „endurlits“ Dóra DNA
leikgeranda og Unu Þorleifsdóttur
leikstjóra og meðleikgeranda er að
sýna fram á með sinni meðferð efnis-
ins og eigin viðbótum að enn er
ómaksins vert að rifja þetta allt sam-
an upp.
Lykilatriðið er þar að setja ákvarð-
anir borgarastéttarinnar um sölu
landsins og túlkun Halldórs á þeim í
forgrunn á kostnað þroska- og ástar-
sögu Uglu og skrautlegs bóhemlífs-
ins í húsi organistans. Hvort tveggja
er þarna, en allra augu beinast að
landsölufólkinu. Framlag Dóra og
Unu er síðan sú augljósa spurning
sem árin frá ritunartíma sögunnar
hafa svarað: hvað fengu þau greitt
fyrir góssið? Hér er afhjúpað hið
ógeðslega þjóðfélag sem trússbind-
ing Íslands við vestræna gróða-
hyggju gat af sér. Skálkaskjól valda-
stéttarinnar í þeirri heimagerðu,
gerspilltu útgáfu af kapítalisma sem
hér varð til, sölumönnunum og af-
komendum þeirra til dýrðar og auð-
söfnunar. Kjarni sýningarinnar eru
enda uppbrot hennar: þegar hinum
róttæka Pilti og hans fólki ofbýður
framferði yfirstéttarinnar og kalla
fram viðbrögð. Hápunkti nær
Atómstöðin – endurlit rétt fyrir hlé
þegar Búi Árland fær orðið og flytur
magnaða en þó fyrst og fremst af-
hjúpandi ræðu um hvað blessað
stríðið og Marshallaðstoðin gaf þjóð-
inni, en þó fyrst og fremst hans fólki.
Og þótt tilvísanir Halldórs til þjóð-
þekktra fyrirmynda í bókinni séu
horfnar í rykið fer væntanlega ekki
framhjá neinum leikhúsgesti hvaðan
Björn Thors sækir innblásturinn í
meðferð sína á varnarræðu hægri-
sins.
Þessi eitraða vísun á síðan sinn
þátt í að torvelda meðferð annars
helsta efnisþráðar verksins. Það
verður satt að segja með öllu ómögu-
legt að skilja, eða finna fyrir, nokkru
einasta sambandi milli Búa og Uglu,
sérstaklega hvað hana varðar.
Hvernig getur hún fengið í hnén út af
þessu gerpi? Ekkert í túlkun persón-
anna eða áherslum sýningarinnar
hjálpar okkur að skilja það. Fyrir
vikið nær seinni hlutinn, þar sem prí-
vatlíf Uglu og persónulegt uppgjör
hennar við ástmenn og samfélag er í
forgrunni, ekki þeirri dramatísku
dýpt sem hann þarf. Saga Uglu er út-
úrdúr frá markmiðum og áherslum
sýningarinnar, eins og Pilturinn
bendir reyndar á í frábærri ræðu að
saga Uglu er ekki um framtíð lands-
ins og svik borgarastéttarinnar, sem
er aðalmálið, heldur „bara krúttleg
ástarsaga um sveitastelpu sem flyst í
bæinn og verður ástfangin af mynd-
arlegum ráðherra á besta aldri …“
Ástarsaga Uglu er hér séð sem enn
ein „afvegaleiðingin“, sem er lykilorð
í uppfærslunni og oft notað á sláandi
hátt.
En sú afvegaleiðing fær að taka yf-
ir stóran bút síðari hluta verksins.
Sem auk þess líður fyrir að Búi er
eins og hann er í túlkun Unu, Dóra
og Björns, feimna löggan dálítið lit-
laus (en stundum sniðug samt) hjá
Oddi Júlíussyni og síðast en ekki síst:
hin óleysanlega þraut sem Ugla Fals-
dóttir er sjálf frá hendi höfundar.
Þessi saklausa en djúpvitra,
heimóttarlega en sjálfsörugga, lura-
lega en ómótstæðilega yngismær
sem allir falla fyrir er smíð sem virk-
ar í bók en varla á sviði. Ebba Katrín
Finnsdóttir skilar textanum og af-
stöðu persónunnar fallega og eins
skilmerkilega og ætlast verður til,
ekki síst eintölum síðari hlutans. En
henni er um megn að sætta mótsagn-
irnar. Það er óvinnandi vegur að vera
heilsteypt Ugla í sviðsetningu túlk-
unar sem vill hana helst ekki. Undar-
legur búningurinn hjálpar okkur
ekki neitt, þessi pokalegi hvíti kjóll
sem mér tókst ekki að skilja hvert
vísaði. Annars eru búningar Mireks
Kaczmareks smartir.
Leikmynd Mireks er síðan stór-
glæsileg. Ber hvítleitur kassi með
bekkjum sem í upphafi mynda
kirkjuskip með orgelharmóníum til
hliðar. „Musteri íslenskrar tungu“
var fyrsta hugsunin sem kviknaði,
en fljótlega er allt komið úr
tilbeiðslugírnum sem betur fer. Una
Þorleifsdóttir er á góðum degi alveg
sérlega flinkur sviðsetjari og hér
rekur hver sláandi fagra og sterka
myndin aðra. Gangurinn er hægur
en alltaf gerist eitthvað áhugavert í
flæðinu. Ég renni grun í að leik-
myndin hafi samt sett ljósahönnuði
grimmar skorður, allavega er út-
koman þannig hjá Ólafi Ágústi Stef-
ánssyni að erfitt var að greina svip-
brigði í birtunni sem í boði er, sem
torveldar okkur leiðina að persónun-
um. Tónlist Gísla Galdurs Þorgeirs-
sonar er töff.
Fyrir utan þá leikendur sem þeg-
ar hafa verið nefndir er rétt að nefna
Birgittu Birgisdóttur sem skapaði
sannfærandi yfirstéttarkonu og fann
í henni léttleika sem ég hef ekki séð í
fyrri holdgervingum hennar. Landa-
ljómi Arnmundar Ernsts Backmans
hafði greinilega gengið í sama
stjórnmálaskóla og faðir hans. Það
gustaði af Piltinum, einbeittum
kommúnista Snorra Engilberts-
sonar og túlkun Stefáns Jónssonar á
organistanum var ánægjulega víðs-
fjarri ullarvestismildingum hefðar-
innar. Þar hitti búningur og gervi
líka beint í mark. Allur leikhópurinn
stendur sína plikt, en heilt yfir er
persónusköpun ekki í forgrunni
nálgunarinnar.
Endurlit Dóra DNA og Unu Þor-
leifsdóttur á Atómstöð Halldórs
Laxness er að mörgu leyti sterk sýn-
ing. Afburðavel sviðsett í glæsilegri
umgjörð og setur sitt pólitíska ljós
aldrei undir mæliker. Hér er fylgt
fordæmi skáldsins og málað með
breiðum pensli og barið með þungri
sleggju. Leikgerðin leysir ekki alla
snókera bókarinnar, er stundum í
hægari takti en ég hefði kosið, held-
ur til haga meiru af efni bókarinnar
en beinlínis var nauðsynlegt og hefði
ekki þurft að vera jafn löng og til-
fellið er. En það er bit og flug í við-
bótartextum Dóra. Dirfskan og
sannfæringin er þarna, gleður, ergir
og vekur.
Upprunagoðsögn ógeðslegs þjóðfélags
Ljósmynd/Hörður Sveinsson
Dirfska „Afburðavel sviðsett í glæsilegri umgjörð og setur sitt pólitíska ljós aldrei undir mæliker,“ segir í rýni.
Þjóðleikhúsið
Atómstöðin – endurlit bbbmn
Eftir Halldór Laxness Halldórsson, í
samvinnu við Unu Þorleifsdóttur, byggt
á skáldsögu Halldórs Laxness. Drama-
túrg: Gréta Kristín Ómarsdóttir. Leik-
stjórn: Una Þorleifsdóttir. Leikmynd og
búningar: Mirek Kaczmarek. Lýsing:
Ólafur Ágúst Stefánsson. Tónlist: Gísli
Galdur Þorgeirsson. Hljóðmynd: Aron
Þór Arnarsson, Kristinn Gauti Einarsson
og Gísli Galdur Þorgeirsson. Leikarar:
Ebba Katrín Finnsdóttir, Björn Thors,
Birgitta Birgisdóttir, Arnmundur Ernst
Backman, Snæfríður Ingvarsdóttir, Hall-
grímur Ólafsson, Stefán Jónsson,
Snorri Engilbertsson, Hildur Vala Bald-
ursdóttir, Oddur Júlíusson, Edda Arn-
ljótsdóttir og Eggert Þorleifsson. Frum-
sýning á Stóra sviði Þjóðleikhússins
föstudaginn 1. nóvember 2019.
ÞORGEIR
TRYGGVASON
LEIKLIST
Sænski slagverksleikarinn Roger
Carlsson flytur Konsert Áskels fyrir
litla trommu og hljómsveit með Sin-
fóníuhljómsveit Simon Bolivar í
Caracas í Venesúela á laugardag.
„Þessi hljómsveit var sem kunn-
ugt er stofnuð af hljómsveitarstjór-
anum Gustavo Dudamel og hefur
vakið heimsathygli sem ein ágætasta
hljómsveit ungs fólks sem nú starf-
ar,“ segir í tilkynningu frá tónskáld-
inu. Þar kemur fram að um síðustu
mánaðamót hafi verk eftir Áskel
Másson verið frumflutt í seríunni
Moderne mestere, eða Meistarar nú-
tímans í aðalsal Konunglegu aka-
demíunnar í Kaupmannahöfn.
„Verkið, sem ber heitið Yssa, telst
meðal stærstu verka sinnar teg-
undar. Flytjandinn, Hsiao-Tung
Yuan frá Taivan, hefur vakið gífur-
lega athygli fyrir einstakan flutning
sinn á helstu verkum sem skrifuð
hafa verið fyrir slagverk og stendur
nú á mörkum heimsfrægðar.“
Áberandi á slagverkshátíð
Konunglega danska konserva-
toríið mun einnig standa að stærstu
alþjóðlegu slagverkshátíð í Norður-
Evrópu, 12.-16. febrúar 2020, þar
sem yfir 200 nemendur frá Norður-
löndum, Eystrasaltslöndunum, Pól-
landi og Þýskalandi frá 25 tónlistar-
háskólum taka þátt í hátíðinni.
„Tónverk Áskels Mássonar verða
áberandi og sérstaklega kynnt og
hefur hann verið fenginn til fyrir-
lestrarhalds og til að sjá um meist-
araklassa sem snúast um tónverk
hans.“ Þess má að lokum geta að
Áskell kemur fram á Háskóla-
tónleikum í Hátíðarsal Háskóla
Íslands miðvikudaginn 13. nóvember
kl. 12.30. Á dagskrá tónleikanna eru
fjögur verk eftir Áskel, en tón-
skáldið leikur sjálft á þrjár ólíkar
fingratrommur frá Tyrklandi, sem
heita darabúka. Með honum leika
Guðni Franzson á klarínett, Sig-
urður Halldórsson á selló, Elísabet
Waage á hörpu, Kristín Mjöll
Jakobsdóttir á fagott og Sigríður
Hjördís Indriðadóttir á flautu. Að
vanda verður aðgangur ókeypis.
Verk Áskels hljóma víða
Tónskáldið Áskell Másson.
 Kemur fram á
Háskólatónleikum
í næstu viku
Morgunblaðið/Hanna