Morgunblaðið - 13.11.2019, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 2019
Skammdegi Strætisvagnar aka um regnblaut strætin. Jólaljós eru smátt og smátt farin að setja svip á miðbæ Reykjavíkur þó enn sé langt til jóla.
Hari
Berlínarmúrinn
stóð í 28 ár sem
merki um kúgun, lít-
ilsvirðingu gagnvart
réttindum einstak-
linga og mannrétt-
indum. Minnisvarði
um misheppnaða
þjóðfélagstilraun í
nafni sósíalismans.
Leiðtogar Þýska al-
þýðulýðveldisins –
Austur-Þýskalands –
voru ekki drifnir áfram af mann-
vonsku þegar múrinn var reistur
árið 1961. Múrinn var örvænt-
ingarfull tilraun til að koma í veg
fyrir að fólk gæti tekið til fótanna
og yfirgefið landið – komist und-
an örbirgð og kúgun. Um 3,5
milljónir Austur-Þjóðverja höfðu
flúið land og múrnum var ætlað
að stöðva blóðtökuna.
Síðastliðinn laugardag var þess
minnst að þrjátíu ár voru frá því
að ömurlegur minnisvarði féll.
Berlínarmúrinn var áþreifanlegt
járntjald sem Winston Churchill
talaði um í frægri ræðu árið 1946
við Westminster College í Fulton,
Missouri í Bandaríkjunum. Járn-
tjald sem risti Evrópu í tvennt;
lýðræðisríki og alræðisríki komm-
únismans.
Sósíalisminn fellur
Árið 1989 riðaði sósíalisminn til
falls í Austur-Evrópu. Sovétríkin
glímdu við gríðarlega efnahags-
lega erfiðleika og matarskort. Í
Póllandi hafði frelsisbylgja þegar
náð að leika um land-
ið undir fánum Sam-
stöðu. Í ágúst mynd-
uðu tvær milljónir
íbúa Eystrasaltsríkj-
anna – Eistlands,
Lettlands og Lithá-
ens – 600 kílómetra
langa keðju þvert
yfir löndin, til að
krefjast sjálfstæðis
frá Sovétríkjunum.
Ungverjaland opnaði
landamærin til Aust-
urríkis.
Nokkrum mán-
uðum fyrir fall múrsins – sem
Willy Brandt kallaði múr skamm-
arinnar – hafði heimurinn hins
vegar verið minntur óþyrmilega á
hversu reiðubúnar alræðis- og
kúgunarstjórnir eru til að beita
eigin landsmenn ofbeldi.
Á Torgi hins himneska friðar í
Peking höfðu mótmæli, undir for-
ystu stúdenta, verið brotin aftur
með hervaldi. Þúsundir lágu í
valnum og fjöldi var handtekinn.
Hreinsanir hófust, erlendir blaða-
menn reknir úr landi, embættis-
mönnum vikið úr starfi, ritskoðun
hert og öryggislögreglan styrkt.
Í skugga hrottaverka í Peking
vakti fall Berlínarmúrsins nýjar
vonir um að þrátt fyrir allt gætu
þjóðir Austur-Evrópu brotist und-
an oki sósíalismans. Tæpu ári síð-
ar var Þýskaland sameinað að
nýju í eitt ríki. Þá blöstu stað-
reyndirnar við – munurinn á þjóð-
félögum markaðsbúskapar og
miðstýringar sósíalismans. Lands-
framleiðsla Vestur-Þýskalands á
mann var um það bil þrefalt meiri
en í Austur-Þýskalandi. Pólitísk
og efnahagsleg tilraunastarfsemi í
austri hafði mistekist.
Draumar breytast
í martraðir
Austur-Þýskaland þróaðist í
alræmt lögregluríki og átti ekkert
skylt við „alræði öreiganna“ eins
og lofað var. Þar, líkt og í öllum
öðrum ríkjum sósíalismans, lærði
almenningur harða lexíu. Þegar
markaðsöflunum er kippt úr sam-
bandi og eignarréttur virtur lítils
eru afleiðingarnar stöðnun,
skortur og verri lífskjör. Hvatinn
hverfur og við tekur þjóðfélag til-
skipana. Pólitísk kúgun, efna-
hagsleg mistök og örbirgð eru
innbyggð í hugmyndafræði sósíal-
ismans.
Vestrænir menntamenn sem
margir hverjir höfðu heillast af
Sovétríkjunum voru flestir orðnir
afhuga draumalandinu í austri á
fimmta og sjötta áratug síðustu
aldar. Í huga þeirra hafði sósíalísk
framtíðarsýn Marx og Engels ekki
verið framkvæmd rétt í Ráð-
stjórnarríkjunum. Sumir bundu
vonir við Austur-Þýskaland, aðrir
við Kína. Síðar var litið vonar-
augum til Kúbu. Fidel Castro var
átrúnaðargoð með Che Guevara
sér við hlið. En draumarnir
breyttust í martraðir.
Jafnvel tæpum áratug eftir fall
Berlínarmúrsins töldu margir
vinstrimenn á Vesturlöndum að
loksins væri hægt að „fram-
kvæma“ sósíalismann með réttum
hætti. Hugo Chavez, forseti
Venesúela, varð eftirlæti þeirra.
Chavez sagðist vera byltingar-
maður sem berðist fyrir lýðræð-
islegum sósíalisma 21. aldarinnar.
Frá náttúrunnar hendi voru tæki-
færin til staðar. Venesúela býr
yfir gríðarlegum olíuauðlindum –
þeim mestu í heiminum. En hægt
og bítandi var auðugasta landi
Suður-Ameríku umbreytt í nafni
sósíalismans í ríki eymdarinnar.
Eftir óstjórn og spillingu sósíal-
ista er samfélagið komið að hruni
og efnahagurinn í rúst. Lands-
framleiðslan hefur dregist saman
um nær helming frá 2013. Skort-
ur er á flestum nauðsynjum; mat,
neysluvatni, lyfjum og rafmagni.
Milljónir hafa flúið land.
Gjaldþrota hugmynd
En þrátt fyrir söguna og
órækan dóm hennar lifir í glæð-
um sósíalismans. Dr. Kristian
Niemietz, hagfræðingur og yfir-
maður í stjórnmálahagfræði hjá
Institute of Economic Affairs,
hittir líklega naglann á höfuðið í
nýrri bók sinni; Sósíalismi: Gjald-
þrota hugmynd sem aldrei deyr
(Socialism: The Failed Idea That
Never Dies). Og því miður virðist
sem hugmyndafræði sósíalista sé
komin aftur í tísku víða um Evr-
ópu á sama tíma og öfgafullir
þjóðernisflokkar sækja í sig veðr-
ið.
Nýleg skoðanakönnun leiðir í
ljós að aðeins rúmlega helmingur
(54%) Þjóðverja telur að fall Berl-
ínarmúrsins hafi verið af hinu
góða. Önnur könnun leiðir í ljós að
meirihluti íbúa austurhlutans telur
að þeir hafi notið sanngirni frá
sameiningu. Í Þýskalandi sem
annars staðar í Evrópu hefur
sundrung – pólarísering – stjórn-
málanna aukist. Upplausn stjórn-
málanna er vatn á myllu gjald-
þrota hugmyndafræði marxista og
þjóðernissinna.
Að þessu leyti höfum við lítið
lært á þeim 30 árum sem liðin eru
frá falli Berlínarmúrsins. Við sem
höfum verið talsmenn opins sam-
félags, markaðsbúskapar og
frjálsra viðskipta, höfum líklega
ekki skilið þá þungu undiröldu
sem liðast um alla Evrópu og
raunar flest lönd hins frjálsa
heims. Um leið og við stöndum
traustan vörð um markaðshag-
kerfið – kapítalismann – verðum
við að hafa burði til þess að við-
urkenna að þrátt fyrir alla sína
kosti er markaðshagkerfið ekki
gallalaust. Það er skylda baráttu-
manna frjáls hagkerfis að sníða
galla þess af. Annars verður alltaf
til frjór jarðvegur fyrir hug-
myndafræði sem hefur kostað
milljónir manna örbirgð, þjáningar
og dauða.
Eftir Óla Björn
Kárason » Tæpu ári síðar var
Þýskaland sameinað
að nýju. Þá blöstu
staðreyndirnar við –
munurinn á þjóðfélög-
um markaðsbúskapar
og miðstýringar
sósíalismans.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Hvað höfum við lært?