Morgunblaðið - 14.11.2019, Qupperneq 39

39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2019
Birta og skuggi Sólin er lágt á lofti þessi dægrin og varpaði í gær geislum sínum á skóg byggingarkrana sem gnæfa yfir Hlíðahverfið í Reykjavík.
Hari
Enginn efast um
mikilvægi þess að
skólakerfið sé almennt
á ábyrgð og framfæri
hins opinbera. Hins
vegar má segja að
ákveðin snerpa og ný-
sköpun finni gjarnan
farveg innan sjálfstætt
starfandi skóla. Sjálf-
stætt starfandi skólar
eiga sér langa sögu í
okkar samfélagi og innan þeirra raða
má finna margs konar ólíkar mennta-
stofnanir sem eiga það sameiginlegt
að til þeirra var stofnað af frum-
kvæði, bjartsýni og löngun til að láta
gott af sér leiða. Má þar nefna tvo ný-
lega skóla, annars vegar Arnarskóla
fyrir nemendur með þroskafrávik og
Nú, unglingaskóla sem byggir á hug-
myndafræði íþrótta. Í þessu sam-
hengi má einnig horfa til þess að á
bak við fyrstu tónlistarskóla landsins
voru framsýnir listelskir einstakling-
ar sem lögðu á sig mikla vinnu og
frumkvöðlastarf. Sömu sögu er að
segja um aðra listaskóla eins og t.d.
Myndlistaskólann í Reykjavík. Mikil-
vægt er að samfélag okkar sé opið og
ýti undir þá frumsköpun sem felst í til-
urð margs konar menntunartækifæra
sem njóta má innan sjálfstætt starf-
andi skóla.
Sem dæmi um hvernig sjálfstætt
starfandi skólar hafa brugðist við þörf
samfélagsins má nefna nýja alþjóðlega
deild sem stofnuð var fyrir nokkrum
árum innan Landakotsskóla. Námið
kemur til móts við þarfir barna sem
eiga foreldra sem starfa hjá alþjóð-
legum fyrirtækjum sem og við börn
erlendra fræðimanna sem koma til
rannsókna á Íslandi og íslenskra for-
eldra sem þurfa starfa sinna vegna að
vera á faraldsfæti en kalla eftir sam-
hengi í námi barna sinna. Alþjóðlegt
nám er nauðsynlegt í nútímasamfélagi
og eitt það allra fyrsta sem foreldrar
skoða þegar þeir velta fyrir sér að
sækja um starf hjá framsæknum al-
þjóðlegum fyrirtækjum.
Í samanburði við hinar Norður-
landaþjóðirnar er hlutfall nemenda í
sjálfstætt starfandi grunnskólum
hvergi lægra en hér eða 2,4% árið
2018, samkvæmt upplýsingum Hag-
stofu Íslands. Í Danmörku er hlutfallið
hæst en þar hafa samtök sjálfstætt
starfandi skóla miðað við að heppilegt
sé að hlutfallið verði ekki hærra en
20%.
Til að fjölga og efla sjálfstætt starf-
andi skóla þarf að styrkja rekstur
þeirra. Nú fá þessir skólar 75% af
meðaltalsframlagi hvers nemanda á
landsvísu þegar nemendur eru færri
en 200. Þegar nemendur eru fleiri er
framlagið 70%. Í frumvarpi sem nú
liggur fyrir Alþingi er
lagt til að framlagið
verði hækkað upp í 90%
fyrir 200 nemendur eða
færri en 85% fyrir þá
nemendur sem eru um-
fram 200. Sjálfstætt
starfandi skólar þurfa
að sjálfsögðu að upp-
fylla allar skyldur sem
lagðar eru á almenna
grunnskóla. Og foreldr-
ar þeirra barna sem
velja að senda börn sín í
sjálfstætt starfandi skóla borga
jafnháa skatta og aðrir foreldrar, þar
er enginn afsláttur þótt þeir þurfi að
styðja rekstur sjálfsætt starfandi
skóla með því að greiða skólagjöld.
Fyrir finnska þinginu liggur nú frum-
varp um að hækka framlög til sjálf-
stætt starfandi skóla úr 98% í 100%.
Nauðsynlegt er að rétta hlut sjálf-
stætt starfandi skóla og ýta þar með
undir nýsköpun og fjölbreytileika ís-
lensks menntakerfis. Í lagakerfi okk-
ar er loku skotið fyrir að einkaaðilar
greiði arð af skólastarfi líkt og þekk-
ist t.d. í Svíþjóð. Í stjórnum flestra
sjálfstætt starfandi skóla eru fyrrver-
andi og núverandi foreldrar ásamt
fagfólki og áhugafólki um öflugt
skólastarf. Foreldrasamfélag skól-
anna er fjölbreytt og er raunin hreint
ekki sú að í skólana safnist börn vel
stæðra foreldra líkt og stundum
heyrist fleygt. Innan sjálfstætt starf-
andi skóla hafa nemendur blómstrað
sem ekki hafa fundið fjölina sína inn-
an almenna skólakerfisins.
Sjálfstætt starfandi skólar eru
margir eftirsóttir enda hafa þeir sýnt
fram á afbragðs námsárgangur.
Landakotsskóli var til dæmis hæstur
allra skóla á Íslandi í nýafstöðnu sam-
ræmdu prófi í stærðfræði í 7. bekk.
Fjölbreytileiki í íslensku skóla-
starfi er mikilvægur. Með fjölbreyttu
skólakerfi verður réttur foreldra til
þess að velja um ólíka kosti raunveru-
legur og um leið yrði samræða um
skólastarf öflugri. Við þurfum að leita
allra leiða til að efla íslenskt skóla-
starf. Ég vil hvetja þá sem láta sig ís-
lenskt skólastarf varða til að kynna
sér málið og þingmenn til að veita
frumvarpinu sem nú liggur fyrir Al-
þingi brautargengi.
Eftir Ingibjörgu
Jóhannsdóttur
»Nauðsynlegt er að
rétta hlut sjálfstætt
starfandi skóla og ýta
þar með undir nýsköpun
og fjölbreytileika ís-
lensks menntakerfis.
Ingibjörg Jóhannsdóttir
Höfundur er skólastjóri
Landakotsskóla.
Öflugt og fram-
sækið skólastarf
Land er að verða
gulli dýrmætara í ver-
öldinni og landi fylgja
auðlindir og marg-
vísleg réttindi. Með
EES-samningunum
fengu 480 milljónir
manna sama rétt og
við til að kaupa hér
land, engar undan-
þágur var samið um.
Alþingi setti hins veg-
ar svokölluð „girðingarlög“, sem
áttu að torvelda kaup útlendinga en
urðu lítil fyrirstaða - og nú að engu
orðin - og sumu í þeirri lagasetn-
ingu hafnaði ESB.
Ég minnist þess í aðdraganda
EES að Steingrímur Hermannsson,
þá fyrrverandi forsætisráðherra,
var einhverju sinni í sjónvarps-
viðtali þar sem hann sat við fallega
lækjarsprænu í grænni lautu og
tuggði strá. Hann sagði að við Ís-
lendingar yrðum að verja okkar
land og eiga landið sjálf. Svo fór
hann mörgum orðum um fegurðina,
laxveiðiárnar og að um land yrði
barist í framtíðinni.
Nú er EES-samningurinn lofaður
og gæði hans eru takmarkalaus hjá
mörgum fræðimönnum og stjórn-
málamönnum. Gallar samningsins
eru sjaldan ræddir en eru þó alltaf
að koma betur og betur í ljós.
Upphaflega snerist samningurinn
um fisk og viðskipti inni í Evrópu,
jú og að sjálfsögðu um fjórfrelsið,
frjálsa för peninga, sem hér um bil
gerði Ísland gjaldþrota. EES-
samningurinn hefur snúist marga
hringi og yfirtekið fleira og fleira,
löggjöfin heimabökuð í Brussel nú
komin með arma og klær; yfirtekur
fleiri og fleiri svið. Við fáum löggjöf
og reglugerðir sendar í pósti frá
Brussel í þúsundavís og allt rennur
þetta í gegnum Alþingi eins og
lækjarspræna, stimplað og afgreitt
án þess að Alþingi hafi nokkur áhrif
á efni reglnanna sem það innleiðir.
Embættismenn ráðuneytanna mata
þingið og hræra grautinn og hann
er súr. Landbúnaðurinn, sem ekki
átti að fjalla um í EES, geldur
stórra fórna þar og í tollasamn-
ingum. Lífsafkoma bændanna er að
bresta í stórum héruðum, jarðir
falla úr ábúð eða ríkir menn koma
og bjóða gull og græna skóga, auð-
menn sem sjá jarðirnar í nýju ljósi,
innlendir eða þá erlendir menn frá
Evrópu eða Kína.
Norðmenn verja sínar sveitir
Norðmenn í EES búa við annað
hugarfar, brenndir af styrjöldum,
minnugir þess að þeir eiga að
byggja landið allt. Þeir gera ekki
kröfu um stórbúskap
en vilja hafa fólk sem
lifir og starfar á
bændabýlunum. Þeir
eiga sér óðalslöggjöf
og vilja sína þjóð ráð-
andi í landinu. Þeir
eiga grunnauðlindalög-
gjöf um auðlindir og
landsbyggð sína.
Sá er þetta ritar var
landbúnaðarráðherra
um langa hríð á mikl-
um uppgangstímum í
sveitunum. Þá var svo
komið að tvær hindranir í jarða-
kaupum voru ekki taldar standast
lengur; annars vegar forkaups-
réttur sveitarfélaga, hann var talinn
stangast á við stjórnarskrá og
mannréttindi. Hitt var krafa um að
eigandi jarðar yrði að byggja jörð
sína sjálfur eða hafa leiguliða.
Hvort tveggja var fellt út úr lög-
gjöfinni. Það er full ástæða til að
harma bæði eigið gáleysi á þessum
tíma og alltof lausbeislaða löggjöf
um búsetu og jarðalög sem Alþingi
setti þá. En fáir virtust þá hafa
áhyggjur af erlendri eða innlendri
auðsöfnun í jarðakaupum, sem segir
að bæði greinarhöfundur, þingmenn
og ráðherrar þess tíma voru bláeyg-
ir.
Eru Kínverjar að koma inn um
bakdyrnar? Jarðir eru nú keyptar í
kippum og auðlindir í leiðinni; og
spyrja má hvort laxinn sé fyrirslátt-
ur og að annar fiskur liggi undir
steini. Þar er átt við kaup á landi og
yfirtöku fleiri auðlinda. Það á eftir
að koma í ljós.
Jim Ratcliffe hefur þegar keypt
Grímsstaði á Fjöllum sem Núbó,
kínverskur auðmaður, ætlaði sér en
menn utan EES máttu ekki kaupa
land hér nema með undanþágu. Ög-
mundur Jónasson neitaði honum um
þá undanþágu. Hvað með Finna-
fjörð og Kínverja? Hvers vegna
minnir allt hjá Ratcliffe á víkingana
í útrásinni, flóknir kóngulóarvefir
og hlutafélög? Er tryggt að stór-
tækir jarðakaupendur gangi ekki
fram sem leppar fyrir stórfyrirtæki
með annarlega hagsmuni eða erlend
ríki? Kínverja munar ekkert um að
byggja íslenskar bújarðir með kín-
verskum bændum sem búa með
sauðfé og flytja afurðir sínar um
Finnafjörð til Kína. Svo langt geng-
ur þessi einn ríkasti maður heims
að hann heggur í hlaðvarpann á
Gunnarsstöðum þar sem vinstri-
maðurinn og forseti Alþingis fædd-
ist. Steingrímur J. Sigfússon, það er
nærri þér og þinni fjölskyldu
höggvið. Nú reynir á stjórnvisku
sitjandi Alþingis undir þinni stjórn.
Eina örugga svarið sem við eig-
um er að byggja landið allt og nú
ber að gera það vegna nýrra ógna
og ekki síst tækifæra sem landbún-
aðurinn hér í norðri á og ferðaþjón-
ustan skapar. Nýtt landhelgisstríð
er hafið, lífbeltin eru tvö sem við
þurfum að verja til að vera frjáls
þjóð; hafið og landið sjálft. „Botninn
er suður í Borgarfirði,“ sögðu
Bakkabræður en hvar botninn er til
að stöðva leka tunnuna í jarðamál-
um er flókið mál. Eru til úrræði
sem ESB fellst á í gegnum EES til
að stöðva yfirtöku alþjóðlegs pen-
ingavalds og útlendinga á bújörð-
um? Er hægt að taka EES-samn-
inginn upp og fá undanþágu? Er
ekki full ástæða til að rannsaka
landakaupamálið á norðausturhorn-
inu, stórtækt og galið á sinn hátt;
hver er sannleikurinn og hvert er
markmiðið?
„Enginn má undan líta.“ Kannski
verða örlögin þau að þegar við
vöknum upp af þessum vonda
draumi er aðeins eitt ráð; að segja
EES-samningnum upp og taka allt
land í eigu þessara auðmanna eign-
arnámi. Eða þá hitt að við töpum
landinu og þar með dýrmætum auð-
lindum og frelsi þjóðarinnar. „Eng-
inn má undan líta,“ landið er að tap-
ast og Kveikur RÚV sýndi okkur
það, en kannski var það bara ísjak-
inn sem sást. Hvað vill þjóðin gera?
Hvað vill Alþingi gera? Hér þarf
snör handtök. Málið er dauðans al-
vara. Enginn þarf að ímynda sér að
Íslendingar hafi sérstakan áhuga á
því að enda sem landlaus þjóð í eig-
in landi. Engum þarf að detta í hug
þegar næsta kynslóð horfir yfir far-
inn veg eftir fimmtíu ár að hún dá-
ist að virðingarleysi okkar og
skammsýni; Snorrabúð stekkur og
auðvald heimsins með eignarhald á
jörðum forfeðranna. Þyrlur og
einkaþotur verði farartæki þeirra
og gullkeðjur í hliðunum við bænda-
býlin smáu. Og þar standi á rauðu
skilti: „No trespassing.“
Kjörnum fulltrúum þjóðarinnar
leyfist ekki að líta undan og framhjá
því sem nú er að gerast í sveitum
þessa lands: Bújarðir og þar með
auðlindir veiðiánna, vatnsins og ork-
unnar auk víðernanna – allt komið á
alþjóðlega útsölu.
Eftir Guðna
Ágústsson »Er ekki full ástæða
til að rannsaka
landakaupamálið á
norðausturhorninu,
stórtækt og galið á sinn
hátt; hver er sannleik-
urinn og hvert er mark-
miðið?
Guðni Ágústsson
Höfundur er fv. alþingismaður
og ráðherra.
Er eignarhaldið á Íslandi að
tapast í hendur útlendinga?