Morgunblaðið - 25.11.2019, Side 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2019
Vagnhöfða 11 - 110 Reykjavík - www.ofnasmidja.is - sími 577 5177
hafðu það notalegt
vottun reynsla
ára
ábyrgð
gæði
miðstöðvarofnar
Að tryggja fólki
áhyggjulaust ævikvöld.
Þetta eru orð sem við
höfum líklega öll oft
heyrt þegar talað er
um hlutverk lífeyr-
issjóða. En hvað þýðir
þetta? Í hverju felst
það að tryggja fólki
áhyggjulaust ævi-
kvöld? Það eru líklega
mörg svör við þessari
spurningu og mismunandi sjónarmið.
Hvað sem öðru líður hlýtur fjárhags-
legt öryggisnet að minnsta kosti að
vera mikilvægur þáttur. Því ef við
getum minnkað áhyggjur okkar af
fjárhagnum er auðveldara að slaka á
og lifa lífinu.
Þessi hugsun um fjárhagslegt ör-
yggisnet á efri árum var grunnurinn
að því að fyrsti lífeyrissjóðurinn var
stofnaður fyrir 100 árum. Sjóðurinn
var eftirlaunasjóður fyrir embættis-
menn og dæmi um slíka, árið 1919,
voru prestar, dómarar, sýslumenn,
héraðslæknar og prófessorar. Einnig
var stofnaður sjóður til þess að sjá um
framfærslu ekkna embættismanna ef
þeir féllu frá, en árið 1919 voru flestir
ef ekki allir embættismenn karlmenn.
Þessi fyrsti lífeyrissjóður heitir í dag
Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins
og fögnum við hundrað ára afmæli
hans á fimmtudaginn næstkomandi.
Tímarnir hafa breyst mikið á þessum
hundrað árum og sjóðurinn líka. Í dag
er til dæmis hlutfall sjóðsfélaga þann-
ig að um 67% eru konur og 33% eru
karlar.
Fljótlega eftir stofnun þessa emb-
ættismannasjóðs sá fólk sem tilheyrði
öðrum starfsstéttum kosti lífeyris-
sjóða og óskaði eftir sambærilegum
réttindum. Árið 1921 var stofnaður
sjóður fyrir barnakennara, árið 1930
var stofnaður lífeyrissjóður starfs-
manna Reykjavíkurborgar, 1938
fengu ljósmæður sinn sjóð og í fram-
haldinu voru stofnaðir fleiri minni
sjóðir. Á fimmta áratug síðustu aldar
varð ákveðin bylting í starfsemi LSR
þegar allir ríkisstarfsmenn
fengu aðgang að sjóðnum.
Þá var einnig stofnaður
sjóður fyrir hjúkrunar-
fræðinga og þessi þróun
hélt áfram; má nefna Líf-
eyrissjóð verslunarmanna
og Lífeyrissjóð verksmiðju-
fólks, sem stofnaðir voru
árin 1955 og 1959.
Mikil vitundarvakning
varð upp úr 1960 um þann
mikla mismun sem var á
kjörum þeirra sem áttu
réttindi í lífeyrissjóði og þeirra sem
höfðu enga tryggingu á efri árum. Ár-
ið 1969, 50 árum eftir stofnun LSR,
urðu lífeyrismál að miklu baráttumáli
í kjaraviðræðum og samið var um
skyldutryggingu í kjarasamningum. Í
ár fögnum við því ekki eingöngu 100
ára afmæli fyrsta lífeyrissjóðsins á Ís-
landi heldur líka 50 ára afmæli líf-
eyrissjóðakerfisins okkar.
Lífeyrissjóðirnir hafa þróast mikið í
áranna rás og sjóðir dagsins í dag
hafa fleira um að hugsa en einungis að
safna fjármunum í pott sem fólk fær
greitt úr þegar það lætur af störfum.
Stór hluti starfseminnar snýst um að
ávaxta það fé sem lagt er inn. Við hjá
LSR höfum nú á 100 ára afmælinu
markað okkur skýra stefnu í sam-
félagsábyrgð og notum hana við
ákvarðanatöku um fjárfestingar. Við
viljum fjárfesta af skynsemi og með
umhverfissjónarmið í huga. Fjárfest-
ingar eru hreyfiafl og við viljum
styðja verkefni sem breyta heiminum
til hins betra. Það að heimurinn verði
góður staður að búa á er nefnilega
ekki síður mikilvægur hluti af
áhyggjulausu ævikvöldi en það að
eiga tryggan lífeyri.
LSR í 100 ár – í
hverju felst áhyggju-
laust ævikvöld?
Eftir Hörpu
Jónsdóttur
Harpa Jónsdóttir
»Ef við getum minnkað
áhyggjur okkar af
fjárhagnum er auðveldara
að slaka á og lifa lífinu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
LSR.
Sendiherra Svíþjóð-
ar, Håkan Juholt, ritaði
grein, Fólk er ekki
vandamálið, í blaðið
fyrir stuttu.
Greinin byrjar á að
orðstír Svíþjóðar sé
sterkur í heiminum, en
sendiherrann segir út-
lendinga nú beina
spjótum sínum gegn
samfélagsmódeli Svía
með því sem hann kall-
ar niðrandi skrif. Svíar velja sér sitt
samfélagsmódel. Þessi skrif ógna
kannski sænsku velferðarmódeli sem
fyrirmynd annarra ríkja og þar með
áhrifum Svíþjóðar.
Um meint niðrandi skrif um Sví-
þjóð segir: „Þessar greinar eru allar
keimlíkar og litaðar af megnri andúð
á útlendingum og innihalda hrein
ósannindi.“ Síðar, í neikvæðri um-
fjöllun um Svíþjóð sé því oft haldið
fram að sænska ríkisstjórnin þaggi
niður gagnrýnisraddir. Þetta sé að
sjálfsögðu alrangt. Svíar séu á meðal
fremstu þjóða heims þegar komi að
fjölmiðla- og tjáningarfrelsi. Lögum
hafi þó verið breytt þannig að þau
taki á hatursumræðu sem „eigi að
gilda í lýðræðissamfélagi og það
kemur augljóslega við kaunin á þeim
sem er annt um frelsi sitt til að hata
aðra.“ Stigsmunur er á andúð og
hatri á öðrum og mörkin óljós og lög
sem takmarka tjáningarfrelsi eru
mjög vandmeðfarin.
Sendiherrann segir í greininni að
um 170.000 sýrlenskir flóttamenn
hafi fengið hæli í Svíþjóð. Fyrir þessi
skrif minnist sendiherrann á megna
útlendingaandúð og eftir þau á ofan-
greinda umfjöllun um sænsk lög
gegn hatursumræðu. Sendiherrann
minnist ekki á það að gagnrýna á
þessa áhrifamiklu innflytjendastefnu
sænskra stjórnvalda – sem er póli-
tískt stefnumál – var tabú í sænsku
samfélagi árið 2015. Þeir sem voguðu
sér gagnrýni áttu á hættu félagslega
útskúfun. BBC hefur t.d. fjallað um
þetta. (YouTube: Sweden: Truth, lies
and manipulated narratives). Út-
skúfun hefur gríðarleg áhrif á ein-
staklinga og fátt sem
þeir óttast meira, enda
maðurinn félagsvera.
Líkleg röksemda-
færsla: Þeir sem eru á
móti innflytjendastefn-
unni eru á móti innflytj-
endum. Samasemmerki
er sett á milli umræðu
um stefnu og innflytj-
endur, einnig framtíð-
arinnflytjendur. Að
blanda saman fólki og
umræðu um stefnu er
hér hættulegt.
Afleiðingarnar í Svíþjóð hafa verið
miklar. Valdakerfi landsins, tveggja
blokka kerfið, er hrunið og risið hef-
ur upp nýr 20% flokkur, Svíþjóðar
demókratar (SD), sem valdaelítan
útskúfar. Hann er nú með 25% fylgi í
skoðanakönnunum. Ólíkt eldri flokk-
um hefur SD harðlega gagnrýnt
sænska innflytjendastefnu og verið
sakaður um útlendingaandúð. Leið-
togi leiðtogi miðhægri flokksins
Moderaterna, Ulf Kristersson, baðst
nýlega afsökunar á að flokkurinn
hafi tekið þátt í að rægja og útloka
þær raddir sem þorðu að vekja at-
hygli á vandanum og gagnrýndu inn-
flytjendastefnuna.
Líkja má því sem Svíþjóð gerði við
að Ísland tæki á móti 5.200 flótta-
mönnum (New York Times sagði það
5.200.000 flóttamenn til BNA). Ís-
land gæti gert slíkt í nafni mannúðar
og mannréttinda. Hvernig yrðu við-
brögðin og umræðan á Íslandi? Opin
og heiðarleg umræða fyrir slíka
ákvörðun er hin lýðræðislega aðferð.
Íslendingar láta vonandi aldrei bjóða
sér þá skoðanakúgun sem virðist
hafa átt sér stað í Svíþjóð um inn-
flytjendastefnu sænskra stjórnvalda.
Það hefði alvarlegar afleiðingar fyrir
íslenskt samfélag.
Umræðan á Íslandi má aldrei að
verða þannig að auðvelt og léttvægt
sé að væna fólk um útlendingaandúð
og lygar setji það opinberlega fram
skoðanir sínar. Málefni innflytjenda
verða í framtíðinni í umræðunni á Ís-
landi móti stjórnvöld stefnu í mála-
flokknum. Sú umræða verður að
vera opin og heiðarleg. Í umræðunni
á Íslandi ætti ætíð að hafa í huga
skrif helstu heimspekinga vestrænna
gilda um tjáningarfrelsið; John Stu-
art Mill, Hönnuh Arendt o.fl.
Að geta tjáð sig um tabú er hluti af
skoðana- og tjáningarfrelsi hvers
einstaklings. John Stuart Mill taldi
að við ættum að vera þakklát þeim
sem ræðst óspart á ríkjandi skoð-
anir. Einnig að tjáningarfrelsi tak-
markist af rökum, ekki félagslegum
veruleika.
Skoðana- og tjáningarfrelsi má
aldrei vera vandamálið. Skrif sendi-
herrans benda til að umræða um
ástandið í Svíþjóð undanfarið sé
vandamál. Hún sé, a.m.k. að hluta,
niðrandi og neikvæð, lituð megnri út-
lendingaandúð, hrein ósannindi og
alröng. Staðreyndin er að fá ríki hafa
fengið jafn jákvæða umfjöllun og fyr-
irmyndarríkið Svíþjóð.
Sænsk stjórnvöld geta haldið
áfram að taka á móti fjölda flótta-
manna. Það er ákvörðun Svía og
sænskra stjórnvalda og engra ann-
arra. Og af hverju ekki? Það eru
mannréttindi. Flóttamannavandi
heimsins er mikill. ESB greiðir
Tyrklandi milljarða evra til að koma í
veg fyrir að sýrlenskir flóttamenn
komi til ESB.
Mikilvægt er að allir geti frjálst
nýtt skoðana- og tjáningarfrelsi sitt.
Það eru líka mannréttindi. Einnig
þeirra sem fjalla um sænska innflytj-
endastefnu og það sem þeir telja af-
leiðingar hennar og vandamál.
Að væna fólk um útlendingaandúð
og lygar er alvarleg ásökun. Sér-
staklega er það nýtir sér skoðana- og
tjáningarfrelsi sitt í samfélags-
umræðu. Skiptir engu hvort henni er
beint að skilgreindum eða óskil-
greindum hópi. Áhrifin ná langt út
fyrir hópinn sem ásökuninni er beint
að. Hún nær til allra og skapar ótta
sem getur leitt til mikillar skerð-
ingar á þeim grundvallarmannrétt-
indum sem skoðana- og tjáning-
arfrelsi eru.
Skoðana- og tjáningarfrelsi
má aldrei vera vandamálið
Eftir Eyjólf
Ármannsson
» Íslendingar láta
vonandi aldrei bjóða
sér þá skoðanakúgun
sem virðist hafa átt
sér stað í Svíþjóð.
Eyjólfur
Ármannsson
Höfundur er lögfræðingur LL.M.
og býr í Osló.
eyjolfur@yahoo.com
Það er ekki mikið
að frétta úr forsætis-
ráðuneytinu varðandi
snöggar aðgerðir
vegna Samherja. Það
hefur sýnt sig að
ráðuneytið getur verið
afar seinvirkt að taka
skjótar og þýðingar-
miklar ákvarðanir en
er aftur á móti snart í
snúningum við að
moka yfir vandamálin eftir því hver
togar í spottana.
Sjávarútvegsráðherra virðist
hafa tapað allsnarlega tungunni,
eyrunum og sjóninni varðandi Sam-
herjamálið, þó virðist sem aðeins sé
að rofa til þar á bæ hvað Namibíu-
spillinguna varðar í ráðuneyti fisk-
veiða.
Rétt viðbrögð íslenskra stjórn-
valda að mínu mati varðandi undir-
borðsgreiðslur til namibískra
stjórnvalda vegna kvótakaupa Sam-
herja hefðu verið að ráðherra fisk-
veiða hefði strax sent fámenna
nefnd til Namibíu til að komast til
botns í málinu í samvinnu við
namibísk stjórnvöld, þar eru heima-
slóðir þessarar spillingar og þar
átti gjörningurinn sér upphaflega
stað.
Miðað við fréttaflutning af Sam-
herjamálinu á Íslandi
mætti ætla að þetta
afríska kvótabrask
væri einungis íslenskt
fyrirbæri, eins barna-
lega og það lætur í
eyrum. En það er ein-
mitt svo, ákaflega vill-
andi og barnalegur
fréttaflutningur.
Það þarf að byrja
rannsóknina í Namibíu,
það er að segja ef
stjórnvöld þar í landi
verða samvinnufús í
máli þessu, sem er langt í frá
öruggt þar sem stjórnvöld í Nami-
bíu hugsanlega vernda spillinguna
af öllum mætti vegna eigin hags-
muna.
En á það verða íslensk stjórnvöld
að láta reyna og bregðast svo við
eftir að svar hefur borist frá stjórn-
völdum þar í landi. Það er byrjunin.
Nammi-bía
Eftir Jóhann L.
Helgason
Jóhann L. Helgason
» Það þarf að byrja
rannsóknina í Nami-
bíu, það er að segja ef
stjórnvöld þar í landi
verða samvinnufús í
máli þessu.
Höfundur er húsasmíðameistari.