Morgunblaðið - 05.12.2019, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ýmsir ágætirmenn ogkonur hafa
gegnt embætti
menntamálaráð-
herra hér á landi.
Einn þeirra, Björn
Bjarnason, birti
grein sl. föstudag
og sagði þar m.a.:
Í ritstjórnargreinum
Morgunblaðsins á árum áður
var orðið smánarmúr oft notað
þegar rætt var um Berlínar-
múrinn. Hann táknaði smán
kommúnista sem urðu að reisa
múr þvert í gegnum Berlín til
að halda fólki nauðugu undir
einræðis- og fátæktarstjórn
sinni.
Fyrir tæpri viku birtist hér í
blaðinu grein um stöðu mála í
Þýskalandi þegar 30 ár eru lið-
in frá því að Berlínarmúrinn
féll. Í henni kemur hvorki fyrir
orðið sósíalismi né orðið
kommúnismi. Væri skrifað um
stöðu mála í Þýskalandi og síð-
ari heimsstyrjöldina án þess að
minnast á nazista þætti það
sögufölsun. Dettur einhverjum
í hug að skrifa sögu kalda
stríðsins án þess að tala um
kommúnisma og stjórnkerfi
hans?
Í Krakkafréttum ríkis-
útvarpsins 11. nóvember 2019
sagði: „Höfuðborginni í Berlín
var líka skipt í tvennt og árið
1961 var reistur múr til að að-
greina borgarhlutana. Það var
líka gert til að koma í veg fyrir
að fólk flyttist á milli, aðallega
frá austri til vesturs.“ Þarna er
látið eins og um skipulags-
ákvörðun hafi verið að ræða.
Þetta voru átök milli tveggja
stjórnkerfa, keppni tveggja
hugmyndakerfa um hvernig
fólk fengi best notið sín.“
Í fyrri tveimur efnisþátt-
unum virðist Björn kjósa að
vísa saman ritstjórnargreinum
fyrri tíðar annars vegar og að-
sendri grein á ábyrgð höfundar
hins vegar þar sem tökin eru
önnur og hafa það til marks um
breytta ritstjórnarstefnu!
Ekki verður fljótt séð hver til-
gangurinn er með því. En í síð-
asta efnisþætinum hnýtur
Björn, svo sem vonlegt er, um
tiltekna útleggingu í svo-
nefndum „Krakkafréttum“
Ríkisútvarpsins, sem nýlega er
raunar búið að úrskurða að sé
ekki opinber stofnun. Ráð-
herrann fyrrverandi hnaut um
þá mynd sem Ríkisútvarpið
dró upp af Berlínarmúrnum
fyrir börnin. „Það var líka gert
til að koma í veg fyrir að fólk
flyttist á milli, aðallega frá
austri til vesturs.“
Það er fráleitt að gefa í skyn
að múrinn sá hafi verið byggð-
ur sem umferðarlegt stjórn-
tæki og reyna svo að bjarga sér
út úr ógöngunum með ábend-
ingu um að meiri áhersla hafi
verið lögð á að
tempra umferð til
vesturs. Það var
skotið á fjölda
manna sem reyndu
flótta í frelsið
þrátt fyrir háan
múr og féllu marg-
ir og enn fleiri
særðust.
Margir voru dregnir særðir
til baka og aðrir náðust og
sættu fangelsunum með með-
fylgjandi trakteringum, og
fjölskyldur þeirra sættu of-
sóknum. Ekki þarf að nefna
allan fjöldann sem var sem
fangelsaður austan múrs og
gat sig hvergi hreyft, þótt
frelsið kallaði. Ísgerður
Gunnarsdóttir Krakkafrétta-
maður sendi grein í blaðið í
tilefni af athugasemd Björns
undir yfirskriftinni: „Vanda-
samt að skrifa einfaldar
Krakkafréttir.“
Það er vafalaust rétt hjá
henni. Það er vandasamt að
skrifa allar fréttir á þeim
nauma tíma sem hver þeirra
lifir og gæta þess að allt sé svo
satt og rétt sem verða má og að
alls ekki sé tekinn stór sveigur
fram hjá hvoru tveggja. Á
fréttastofu „RÚV“ er það þó
oft gert eins og allir vita sem
með þeim fréttum fylgjast. En
það dregur væntanlega úr
skaðanum að neytendur þeirra
frétta eru oftast fullþroska
fólk sem verður með tímanum
varara um sig gagnvart slíkum
fréttum.
Í vísum Stefáns er ort um
strákinn Ara sem er forvitinn
um allt það sem birtist honum
sem nýtt. Hann spyr sína nán-
ustu af hverju eldurinn sé
heitur og hvers vegna afi sé
svona feitur, hvar sólin sé um
nætur og hvers vegna sykur-
inn sé sætur og vill fá svar við
því hvers vegna hanarnir eigi
ekki egg. Og hann fær misgóð
svör, því að spurningum Ara er
erfitt að svara í mörgum til-
vikum. Ari litli áttar sig á því,
en gerir eftir stundarumhugs-
un eina kröfu: „Þið eigið að
segja mér satt.“ Það segir
hann fyrir hönd barnaskarans
á öllum tímum.
Það var ágætt hjá Ísgerði
Gunnarsdóttur að skrifa grein
og útlista vanda þess sem segir
krökkum fréttir. En það vant-
aði á að hún bæðist afsökunar á
þeirri „lausn“ sem fannst út úr
þeim vanda í fréttum um Berl-
ínarmúrinn ógurlega. Sé eina
leið „RÚV“ til að segja börnum
óþægilegar fréttir sú að segja
þeim ósatt, er ekkert annað úr-
ræði til en að hætta að þykjast
vera að segja þeim fréttir.
Það er ekki flóknara en það.
Með aldalöngu bili á milli sín
vildu tveir Arar að það yrði
jafnan haft sem sannara
reyndist.
Þótt fréttastofa
„RÚV“ telji sér ekki
skylt að segja satt
nema óviljandi,
gildir sú regla varla
um blessuð börnin}
Lögmál Ara I. og Ara II.
S
jávarútvegurinn stendur mér nærri.
Ég er fædd og uppalin í sjávar-
útvegsbænum Ólafsfirði, komin af
fólki sem lifði af sjósókn og því sem
hafið gaf. Ég þekki lífið í sjávar-
plássunum – það er að segja lífið eins og það
var. Mannlífið í þessum byggðum hefur breyst
mikið síðustu áratugum. Fólki hefur fækkað,
atvinnulífið er orðið fábreytnara, hafnirnar eru
bara svipur hjá sjón. Æskubærinn minn Ólafs-
fjörður er gott dæmi um það. Fólki er meinað
að bjarga sér með nýtingu þeirrar auðlindar
sem varð til þess að byggðirnar byggðust upp
og blómstruðu.
Alþýðan í sjávarbyggðum allt í kringum
landið hefur fært gríðarlegar fórnir á altari
þeirrar hugmyndafræði sem núverandi fiskveiðistjórn-
unarkerfi byggir á; tekjuhrun, færri atvinnutækifæri,
eignatap. Svona blóðtaka og margt fleira svo þeir sem á
hverjum tíma taka þátt í kvótahringekjunni gætu „hag-
rætt.“ Orðið ofsaríkir með einkarétti sínum á að nýta
sameiginlega auðlind þjóðarinnar. Þessir aðilar deila og
drottna. Þeir hika ekki við að spila með fjöregg fólks og
skilja eftir sviðna jörð, nú síðast Grímsey.
Samherjaveldið hefur stundað meint arðrán á fátækri
Afríkuþjóð. Mér verður ómótt. Fyrir fáum áratugum var
Ísland þróunarland sem barðist fyrir sjálfstæði og yfir-
ráðum á eigin auðlindum. Hvernig ætli okkur myndi líða
ef hingað hefðu svo eftir 200 sjómílna sigurinn 1975, kom-
ið erlendir aðilar og ryksugað upp allan arð af okkar dýr-
mætustu auðlindum meðan við sjálf, íbúar
landsins, lifðum við örbirgð í hreysum? Kári
Stefánsson bendir í grein sinni „Landráð?“ á
maðk í mysunni varðandi verðmyndun á afla.
Svo les ég að útgerðarrisinn Brim hyggist
leita leiða til að hleypa útlendum fjárfest-
ingum að fyrirtækinu og skrá það í norsku
Kauphöllina. Forstjóri Brims talar eins og
þetta sé einkamál fyrirtækisins en varði ekki
þjóðina. Mælirinn er fullur.
Guðjón Arnar Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins og forveri minn á þingi,
var góður þingmaður sem barðist af heilindum
fyrir hag byggðanna. Hann mælti 2008 fyrir
áhugaverðu frumvarpi. Það hefði heimilað
fólki með tilskilin réttindi að stunda hand-
færaveiðar með ákveðnum skilyrðum 1. apríl til 1. október
ár hvert og kæmu þær veiðar ekki til kvóta. Það er mikil
synd að þetta var ekki samþykkt. Svona aðgerðir eru
skref í rétta átt við að vinda ofan af kvótakerfinu. Vitan-
lega þarf þó að gera miklu meira í breytingum á tilhögun
fiskveiða hér við land. Auðlindaákvæði í stjórnarskrána
og tryggingu fyrir því að þjóðin fái fullt gjald fyrir nýt-
ingu fiskmiðanna. Herða verður á því að reglur um eign-
arhald séu virtar og skoða öll krosseignatengsl.
Við í Flokki fólksins skerum upp herör gegn kvótakerf-
inu. Stokkum spilin upp á nýtt og færum fólkinu í byggð-
unum nýtingarréttinn á ný. Við viljum kvótann heim.
Inga Sæland
Pistill
Vindum ofan af kvótakerfinu
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Barnabótakerfið hér á landier á margan hátt verulegafrábrugðið barnabótakerf-um annars staðar á Norð-
urlöndum. Þetta er meginniðurstaða
skýrslu sem Kolbeinn Stefánsson fé-
lagsfræðingur vann fyrir BSRB og
kynnt var í gær. Íslenska barnabóta-
kerfið er óvenjulágtekjumiðað skv.
úttekt Kolbeins og örlæti þess sagt
vera einkum bundið við mjög tekju-
lágar fjölskyldur með ung börn.
Tekjulægstu fjölskyldurnar fá góðan
stuðning í samanburði við það sem
gerist annars staðar á Norður-
löndum en það á þó eingöngu við um
fjölskyldur með börn sem eru 6 ára
eða yngri. Þegar börnin hafa náð sjö
ára aldri kemur íslenska kerfið verr
út í samanburðinum. Fyrir vísitölu-
fjölskyldu með tvær fyrirvinnur ná-
lægt meðaltekjum eru bæturnar síð-
an litlar eða engar en fjölskyldur í
þeirri stöðu annars staðar á Norður-
löndum fá umtalsverðar barnabæt-
ur.
„Lágtekjumiðun íslenska
barnabótakerfisins veldur því að
kerfið er annars eðlis en barnabóta-
kerfi hinna Norðurlandanna. Ísland
er að vísu ekki eitt um að vera með
tekjutengdar barnabætur því bæt-
urnar eru tekjutengdar í Danmörku,
en þar liggja skerðingarmörkin mun
hærra og skerðingarhlutföllin eru
lægri og fyrir vikið svipar danska
barnabótakerfinu nokkuð til kerf-
anna í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð
sem eru ekki tekjutengd nema að því
leyti að Danmörk veitir minni stuðn-
ing við hátekjufjölskyldur en við lág-
og millitekjufjölskyldur á meðan Ís-
land veitir lítinn sem engan stuðning
við millitekjufjölskyldur og byrjar að
skerða bæturnar rétt við lægstu laun
á almennum vinnumarkaði,“ segir í
skýrslunni.
Í umfjöllun BSRB um niður-
stöðurnar segir að samanburðurinn
við önnur norræn lönd sé sláandi.
Barnabætur á Íslandi og í Danmörku
skerðist eftir tekjum foreldra, en
skerðingarmörkin séu mjög ólík.
Þannig skerðast barnabætur á Ís-
landi nærri lágmarkslaunum en í
Danmörku ekki fyrr en eftir að með-
allaunum er náð. Í Noregi, Svíþjóð
og Finnlandi fá allir foreldrar sömu
bætur óháð tekjum.
Af þessum sökum verða bóta-
fjárhæðirnar mjög misháar eftir fjöl-
skyldugerð og tekjum. Sýnd eru
dæmi (sjá meðfylgjandi kort) þar
sem fram kemur að fjölskyldur á Ís-
landi með tvær fyrirvinnur sem eru
með meðaltekjur og eiga tvö börn
sex ára eða yngri fá litlar sem engar
barnabætur. Sambærilegar fjöl-
skyldur í öðrum norrænum löndum
fá frá 27.300 upp í 43.700 krónur á
mánuði. Launalægstu íslensku fjöl-
skyldurnar fá hins vegar meiri
stuðning á meðan börnin eru undir
sjö ára aldri. Fjölskyldur á Íslandi
með tvær fyrirvinnur og helminginn
af meðallaunum með tvö börn sex
ára eða yngri fá um 46.200 krónur á
mánuði. ,,Fjölskyldur í sömu stöðu á
hinum Norðurlöndunum fá á bilinu
27.300 til 46.200 krónur á mánuði. Ef
börnin eru eldri en sex ára fá ís-
lensku foreldrarnir aðeins um 24.000
krónur á mánuði en foreldrar á hin-
um Norðurlöndunum 27.300 til
43.700 krónur á mánuði.“
Í skýrslunni er farið ítarlega í
saumana á þeim viðmiðum og reglum
sem gilda hér á landi og í norræna
samanburðinum. Íslenska kerfið er
sagt óþarflega flókið og erfitt að
greina heildstæða hugsun á bak við
það. Upphæðir hámarksbóta séu t.d.
hærri fyrir einstæða foreldra en for-
eldra í hjúskap en skerðingarmörk
barnabóta eru hins vegar helmingi
lægri. Þá eru barnabætur með fyrsta
barni lægri en með hverju barni eftir
það en skerðingarhlutföll hækka
hinsvegar með fjölda barna. Virðist
gengið út frá að börn umfram fyrsta
barnið séu ódýrari í rekstri fyrir ein-
stæða foreldra en foreldara í hjú-
skap.
Hámarksupphæðir og skerðing-
armörk barnabóta hafa hækkað á
undanförnum árum. Það vantar þó
upp á að hámarksupphæðir nái raun-
virði hámarksupphæða barnabóta á
árunum fyrir 2007 að því er lesa má
úr skýrslunni. Aftur á móti hafa
skerðingarhlutföll barnabóta einnig
hækkað og árið 2019 var þrepaskipt
tekjutenging barnabóta innleidd.
Lögfesting breytinga á barna-
bótakerfinu sem lofað var í tengslum
við lífsjarasamningana felur í sér
hækkun skerðingarmarka og aukast
framlög til barnabóta um 1 milljarð
kr. eins og fram hefur komið. Í
skýrslunni segir að fyrirhuguð
hækkun skerðingarmarka bótanna
skili mjög hóflegum hækkunum
barnabóta og geri lítið sem ekkert
fyrir allra tekjulægstu fjölskyldurn-
ar.
Skerðingar bótanna
byrja að bíta snemma
50
40
30
20
10
0
Barnabætur á Norðurlöndunum
Par með meðallaun og tvö börn undir 7 ára
Pör með 50 prósent af meðaltekjum og tvö börn
50
40
30
20
10
0
Ísland Danmörk Finnland Noregur Svíþjóð
459
32.556
36.375
24.004
46.20746.221
27.317
36.967
43.704
32.556
27.317
36.967
Ísland Danmörk Finnland Noregur Svíþjóð
Börnin eru bæði 6 ára og yngri
Börnin eru bæði 7 ára og eldri
Heimild: BSRB