Fréttablaðið - 07.02.2020, Blaðsíða 20

Það bendir líka
ýmislegt til þess að
háþrýstingur á með-
göngu sé sami sjúk-
dómur og háþrýstingur
almennt, en að hann
sýni sig stundum fyrst á
meðgöngu sem er mikið
álag á líkama konunnar.
Hár blóðþrýsting-
ur getur endur-
speglað of mikið álag,
streitu, ónógan svefn og
fleira en hann getur líka
verið merki um hjarta-
eða æðasjúkdóma.
Konur sem greinst hafa með meðgöngusykursýki eða háþrýsting á meðgöngu eru
allt að þrisvar sinnum líklegri
en aðrar konur til að fá sykur-
sýki eða hjarta- og æðasjúkdóma
síðar á lífsleiðinni og rannsóknir
benda til að þær lifi skemur. Það
er ljóst að þessir sjúkdómar hafa
áhrif á heilsufar kvenna til lengri
tíma litið og þær ættu því að láta
fylgjast með sér með reglulegu
millibili, alla ævi,“ segir Margrét
Ólafía Tómasdóttir, heimilis-
læknir á Heilsugæslunni Efstaleiti,
en hjarta- og æðasjúkdómar eru
algengasta dánarorsök kvenna
hérlendis.
Hún segir mikilvægt að læknar
hafi í huga að spyrja konur út í
meðgöngusögu þeirra og taki hana
með inn í myndina við greiningu
sjúkdóma en einkenni hjarta- og
æðasjúkdóma geta verið ólík á
milli kvenna og karla.
Meðgöngusykursýki uppgötvast
á meðgöngu og hverfur yfirleitt
við fæðingu. Rannsóknir frá árinu
2018 sýna að nær fimmta hver
íslensk kona sem ber barn undir
belti fær meðgöngusykursýki, eða
19 prósent. „Óléttar konur koma
reglulega í mæðraeftirlit á heilsu-
gæslunni þar sem fylgst er með
almennu heilsufari þeirra. Undan-
farin ár hafa fleiri konur en áður
greinst með meðgöngusykursýki.
Flestar konur ná að hafa stjórn á
henni með því að passa vel upp á
mataræðið og mæla blóðsykurinn
nokkrum sinnum á dag. Þær
sem eru með meiri einkenni eða
þurfa frekari inngrip, t.d. insúlín-
meðferð, fara í frekara eftirlit og
skoðun á kvennadeild Landspítal-
ans,“ segir Margrét.
Meðgöngusykursýki hefur áhrif
á vaxtarhraða fóstursins. „Það
hefur þau áhrif að börnin eru
stærri við fæðingu og langtíma-
áhrifin geta verið að með tíð og
tíma þrói þau sjálf með sér sykur-
sýki,“ upplýsir Margrét.
Þegar hún er spurð hvers vegna
meðgöngusykursýki sé að aukast
segir Margrét að það spili inn í að
konur eru eldri nú en áður þegar
þær hefja barneignir og fleiri
glíma við ofþyngd. „Einn af stóru
þáttunum er að greiningarskil-
merkin eru strangari en þau voru
áður. Konur sem hafa ættarsögu
um sykursýki 1 eða 2 eru í sér-
stökum áhættuhópi og fylgjast
þarf sérstaklega með barnshafandi
konum sem hafa áður eignast stór
börn, sem eru yfir 4,5 kg. Þær gætu
hafa verið með ógreinda með-
göngusykursýki.“
Háþrýstingur og hjartasjúk-
dómar
Háþrýstingur á meðgöngu getur
bent til að um undirliggjandi
Meðgöngusagan mikilvæg
Konur sem fá meðgöngusykursýki eða háþrýsting á meðgöngu eiga á hættu á að fá sykursýki
eða hjarta- og æðasjúkdóma síðar á ævinni. Skoða þarf meðgöngusögu við sjúkdómsgreiningar.
Margrét Ólafía
segir að há-
þrýstingur geti
verið mjög
lúmskur. FRÉTTA-
BLAÐIÐ/STEFÁN
GoRed átakið er alheimsátak á vegum World Heart Federa-tion sem hófst árið 2004 og
hefur verið haldið á Íslandi frá
árinu 2009. Átakið miðar að því að
fræða konur um áhættuþætti og
einkenni hjarta- og æðasjúkdóma
og hvernig draga megi úr líkum á
þeim, en hjarta- og æðasjúkdómar
eru algengasta dánarorsök kvenna
um allan heim.
Nokkuð algengt er að konur fái
háþrýsting á meðgöngu eða með-
göngueitrun.
„Ef kona greinist með háþrýsting
á meðgöngu eða meðgöngueitrun
er hún í aukinni áhættu á að fá
aðra hjarta- og æðasjúkdóma
síðar meir,“ segir Hilma Hólm,
hjartasérfræðingur. „Þar á meðal
háþrýsting, sykursýki, hjartabilun,
heilablóðfall og kransæðastíflu og
jafnframt er meiri hætta á að hún
deyi úr hjartasjúkdómi.
Það er ekki ljóst hvort fylgnin á
milli þessarra meðgöngusjúkdóma
og seinni tíma hjarta- og æðasjúk-
dóma sé vegna þess að sömu þættir
valdi báðum, eða hvort meðgöngu-
háþrýstingur og meðgöngueitrun
stuðli að myndun annarra hjarta-
og æðasjúkdóma síðar meir,“
segir Hilma. „Þessari spurningu
hefur ekki enn tekist að svara, en
vitað er að þessir sjúkdómar deila
mörgum áhættuþáttum, meðal
annars sykursýki, fjölskyldusögu
um hjarta- og æðasjúkdóma, háu
kólesteróli, ofþyngd, reykingum
og háþrýstingi. Það bendir líka
ýmislegt til þess að háþrýstingur
á meðgöngu sé sami sjúkdómur og
háþrýstingur almennt, en að hann
sýni sig stundum fyrst á með-
göngu sem er mikið álag á líkama
konunnar,“ segir Hilma.
„Rannsóknir sýna að með-
gönguháþrýstingur og meðgöngu-
eitrun tengjast sexföldum líkum á
háþrýstingi síðar meir, fjórföldum
líkum á hjartabilun og tvöfaldi
hættuna á kransæðastíflum og
heilablóðfalli,“ segir Hilma.
„Við heilbrigðisstarfsfólk erum
því miður ekki nógu vakandi fyrir
þessum áhættuþætti fyrir hjarta-
og æðasjúkdómum og þurfum
að gefa meðgöngusögunni betur
gaum þegar konur leita til okkar í
áhættumat,“ segir Hilma. „Einnig
þarf að bæta eftirlit eftir með-
göngu til að fylgjast með áhættu-
þáttum hjá þessum konum. Þetta
er nefnilega kjörið tækifæri til
að grípa snemma inn í ferlið hjá
konum í áhættuhópi og veita þeim
ráðgjöf.
Um er að ræða ráðgjöf varðandi
áhættuþættina sem allir þekkja,
þar með talið mataræði, reykingar,
ofþyngd, háþrýsting, svefn og
streitu, en viðeigandi lífsstíls-
breytingar geta minnkað líkurnar
á f lestum hjarta- og æðasjúkdóm-
um,“ segir Hilma. „Á sama tíma
gæfist tækifæri til að hefja meðferð
eftir þörfum.“
Bæta þarf eftirlit eftir meðgöngu
Konur sem fá meðgöngusjúkdóma sem tengjast háþrýstingi eru mun líklegri til að fá aðra hjarta-
og æðasjúkdóma síðar meir. Bæta þarf eftirlit með þessum áhættuþætti eftir meðgöngu.
Hilma Hólm, hjartasérfræðingur, segir að ef kona greinist með háþrýsting á meðgöngu eða meðgöngueitrun sé
hún í aukinni áhættu á að fá aðra hjarta- og æðasjúkdóma síðar meir. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGURARI
hjartasjúkdóma sé að ræða en er
einnig eitt merki um meðgöngu-
eitrun. „Segja má að meðganga sé
próf fyrir líkamann og segi til um
hvernig hann þolir mikið álag,“
segir Margrét og bætir við að
háþrýstingur sé mun óalgengari
en meðgöngusykursýki. Hann
beri þó að taka mjög alvarlega
og eftirfylgni eftir fæðingu sé
nauðsynleg. „Konur sem hafa
strítt við meðgöngusykursýki eða
háþrýsting ættu að fara reglulega
í eftirlit hjá sínum heimilislækni,
strax fyrstu vikurnar eftir fæðingu
og síðan reglulega í samráði við
hann. Stundum nægir að koma í
eftirlit á fjögurra til sex ára fresti
en sumar konur þurfa að koma
þéttar og þá er hægt að grípa strax
inn í ef konur eru með einkenni
um hjarta- og æðasjúkdóma,“ segir
Margrét en háþrýstingur getur
verið nokkuð lúmskur. „Stundum
er hár blóðþrýstingur einkenna-
laus og þess vegna er hann oft
mældur þegar fólk kemur til
læknis. Þreyta, slappleiki eða þrá-
látur höfuðverkur getur þó verið
merki um hann. Hár blóðþrýst-
ingur getur endurspeglað of mikið
álag, streitu, ónógan svefn og fleira
en hann getur líka verið merki um
hjarta- eða æðasjúkdóma.“
Spurð hvað konur geti gert
sjálfar til að minnka líkur á að
fá hjarta- og æðasjúkdóma segir
Margrét að regluleg hreyfing og
að halda sér í kjörþyngd vegi þar
þungt. „Þessi sígildu ráð detta aldr-
ei úr gildi. Hreyfa sig, passa upp á
mataræðið og hafa það fjölbreytt,
borða kolvetnaríkan mat í hófi og
láta fylgjast vel með sér.“
4 7 . F E B R ÚA R 2 0 2 0 F Ö S T U DAG U RHJARTAÐ ÞITT