Fréttablaðið - 07.02.2020, Blaðsíða 21

Forvarnir varð-
andi mataræði og
hreyfingu er mikilvægt
lýðheilsumál í íslensku
samfélagi. Vaxandi tíðni
meðgöngusykursýki
þarf að taka alvarlega.
Um er að ræða innkirtlasjúk­dóm sem orsakast af skorti á insúlíni í líkamanum
eða að líkaminn getur ekki nýtt
sér insúlín sem skyldi. Insúlín er
hormón sem er framleitt í brisinu
og er losað út í blóðrásina þegar
blóðsykur hækkar. Gróflega má
skipta sykursýki í sjálfsofnæmis­
sjúkdóma og efnaskiptasjúkdóma.
Sykursýki týpa 1 er sjálfsof­
næmissjúkdómur sem er ótengdur
lífsstíl og greinist oftar en ekki hjá
börnum en týpa 2 og meðgöngu­
sykursýki er aftur á móti dæmi um
sjúkdóma sem flokkast sem efna­
skiptasjúkdómar og eru oft tengdir
lífsstíl. Lífsstílssjúkdómar eru eitt
aðalviðfangsefni heilbrigðisþjón­
ustu samtímans en hugtakið á við
sjúkdóma sem koma fram í kjölfar
lífsstíls sem hægt er að hafa áhrif á
t.d. með mataræði og hreyfingu.
Algengur sjúkdómur
Meðgöngusykursýki er sjúkdómur
sem er skilgreindur sem hvers
konar sykuróþol sem gerir fyrst
vart við sig á meðgöngu. Með­
göngusykursýki er einn algengasti
sjúkdómur sem greinist hjá barns­
hafandi konum í dag og hefur tíðni
sjúkdómsins aukist gríðarlega á
síðasta áratug. Hér á landi fengu
613 konur sem voru í meðgöngu­
vernd á Heilsugæslu höfuðborgar­
svæðisins árið 2018 greininguna
meðgöngusykursýki eða um 16%
barnshafandi kvenna. Til saman­
burðar voru um 6% kvenna sem
fæddu á Landspítala árið 2009 með
meðgöngusykursýki. Helsta skýr­
ingin á vaxandi tíðni sjúkdómsins
er aukin ofþyngd, breytt mataræði
og minni hreyfing. Má þar nefna
einhæft fæðuval og aukna neyslu á
skyndiorku svo sem gosi, sælgæti,
kexi og snakki. Aukin kyrrseta er
stór áhættuþáttur fyrir meðgöngu­
sykursýki en aðrir áhættuþættir
eru hár aldur móður, fyrri saga um
meðgöngusykursýki, ættarsaga
í fyrsta ættlið og ákveðnir kyn­
þættir.
Þarf að fylgjast vel með
Skimað er fyrir meðgöngu­
sykursýki hér á landi út frá
áhættuþáttum. Fastandi blóðsykur
er mældur snemma á meðgöngu
eða gert sykurþolpróf þegar líða
fer á meðgönguna þar sem kona
drekkur sykurlausn og blóðsykur
er mældur á þremur tímapunktum.
Þegar greining liggur fyrir mælir
kona blóðsykurgildi með heima­
mælingum til að leggja mat á þörf
fyrir meðferð. Fyrsta meðferð er
aukin hreyfing og breyting á mat­
aræði. Mikilvægt er að veita nær­
ingarráðgjöf og aðstoða við að gera
áætlun sem nær til hreyfingar við
hæfi konunnar. Dugi það ekki er
lyfjameðferð ráðlögð. Mikilvægt er
að fylgjast með blóðsykurstjórnun
og bregðast við blóðsykurgildum
sem eru yfir viðmiðunarmörkum í
þeirri viðleitni að fá betri útkomu
fyrir móður og barn. Minni líkur
eru á að kona fái háþrýsting á með­
göngu ef blóðsykurstjórnun er góð
en hár blóðþrýstingur hefur áhrif
á heilsu verðandi móður til lengri
tíma og velferð ófædds barns. Góð
blóðsykurstjórnun dregur einnig
úr líkum á meðgöngueitrun en
þekkt tengsl eru á milli meðgöngu­
sykursýki og meðgöngueitrunar.
Konur sem þróa með sér með­
göngusykursýki eru líklegar til
að fá meðgöngusykursýki aftur á
síðari meðgöngum og eru í marg­
falt meiri áhættu að greinast með
týpu 2 sykursýki síðar á ævinni.
Tengsl meðgöngusykursýki við
hjartasjúkdóma og/eða háþrýsting
síðar á ævinni hafa verið að koma
betur í ljós á undanförnum árum.
Fyrstu ár eftir meðgöngu eru
konur sem hafa verið greindar með
meðgöngusykursýki í tvöfaldri
áhættu á að fá hjartasjúkdóm og
háþrýsting borið saman við konur
sem hafa ekki fengið meðgöngu­
sykursýki. Börn mæðra sem fá
meðgöngusykursýki eru líklegri
til að greinast með sykursýki síðar
á ævinni sérstaklega ef blóðsykur­
stjórnun móður hefur ekki verið
nógu góð á meðgöngu.
Góð næring nauðsynleg
Mat á fæðuvenjum á fyrsta þriðj­
ungi meðgöngu gefur upplýsingar
sem hægt er að nýta til íhlutunar
og stuðnings á meðgöngu sam­
kvæmt nýrri íslenskri rannsókn.
Slæmar fæðuvenjur og skortur
á hreyfingu geta haft alvar­
legar af leiðingar. Sýnt hefur verið
fram á að bein tengsl eru á milli
drykkju sætra gosdrykkja (5x á
viku eða oftar) við meðgöngu­
sykursýki. Vísbendingar eru um
að persónulegur stuðningur í
formi næringarráðgjafar í gegnum
veraldarvefinn getur minnkað
gosneyslu verulega.
Offita er vaxandi vandamál og
getur haft í för með sér alvarlega
fylgikvilla. Það hefur þó komið
í ljós að konur í yfirþyngd sem
borða hollt og fjölbreytt fæði eru
ekki endilega í meiri hættu að
fá meðgöngusykursýki en kona
í kjörþyngd. Fæðuvenjur hafa
því meira að segja en holdafar
varðandi líkur á að fá meðgöngu­
sykursýki. Óhollar fæðuvenjur,
gosdrykkir og matur sem er
með mikinn viðbættan sykur er
líklegri tenging við meðgöngu­
sykursýki en holdafar eitt og
sér. Nýlegar rannsóknir sýna að
skortur á D vítamíni er tengt við
hækkaðan blóðsykur.
Hreyfing er lykilatriði
Hreyfing er einnig lykilatriði.
Þverfaglegur hópur Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins bauð
konum með meðgöngusykur­
sýki á ákveðnu tímabili árin
2016­2017 upp á íhlutun í formi
hreyfiseðils. Þeirra niðurstaða
var að stuðningurinn jók mark­
tækt virkni kvennanna. Eftir
fæðingu getur brjóstagjöf haft
möguleg áhrif til lækkunar á
insúlíni og dregur þá úr fitusöfn­
um eftir fæðingu. Leiðbeiningar
um eftirfylgni eftir fæðingu eru
til en þrátt fyrir það virðist sem
aðeins lítill hluti kvenna fái eftir­
fylgni í formi árlegrar blóðsykur­
mælingar.
Íslenskt heilbrigðiskerfi býr yfir
tækifærum til að hlúa vel að verð­
andi fjölskyldum framtíðarinnar.
Góð þekking, fagfólk og verkfæri
eru til staðar til að byggja grunn
að framtíð unga fólksins okkar.
Ef verðandi foreldrar eru vel upp­
lýstir og fá stuðning fylgja þeir
frekar ráðleggingum og ná góðum
tökum á lífsstíl sínum og geta
þannig átt góða upplifun af með­
göngunni. Mikilvægt er að af la
upplýsinga um næringarinntekt
og auka íhlutun í formi næringar­
ráðgjafar.
Forvarnir er lýðheilsumál
Forvarnir varðandi mataræði og
hreyfingu er mikilvægt lýðheilsu­
mál í íslensku samfélagi. Vaxandi
tíðni meðgöngusykursýki þarf að
taka alvarlega. Fyrir utan mikið
auknar líkur á sykursýki týpu 2
síðar á ævinni þá getur af leiðing
sjúkdómsins á hjarta og æða­
kerfi gert vart við sig í allt að 25
ár frá meðgöngu. Mikilvægt er að
fylgjast með blóðsykurgildum,
fá blóðþrýstingseftirlit og eftirlit
og skoðun á hjarta og æðakerfi.
Umræða og íhlutunar er þörf
fyrir yngstu kynslóðir landsins til
fyrirbyggingar til framtíðar.
Meðgöngusykursýki getur
haft alvarlegar afleiðingar
Mat á fæðuvenjum á fyrsta þriðjungi meðgöngu gefur upplýsingar sem hægt er að nýta til íhlutunar og stuðnings á meðgöngu samkvæmt nýrri íslenskri
rannsókn. Slæmar fæðuvenjur og skortur á hreyfingu getur haft alvarlegar af leiðingar. Fæðuvenjur hafa mikið að segja á meðgöngu. MYND/GETTYIMAGES
Ingibjörg Hreiðarsdóttir Thomsen,
yfirljósmóðir á LSH.
Sykursýki er vax-
andi sjúkdómur
í heiminum og
hefur Alþjóða-
heilbrigðismála-
stofnunin (WHO)
lýst yfir heims-
faraldri. Sykursýki
er samheiti yfir
sjúkdóma þar
sem blóðsykur
hækkar ef ekki er
brugðist við.
5 F Ö S T U DAG U R 7 . F E B R ÚA R 2 0 2 0 HJARTAÐ ÞITT